Σίσσυ Παπαθανασίου: Το παιχνίδι αρσενικό-θηλυκό είναι πάντοτε εδώ

«Ονειρευτείτε μεγάλα όνειρα, αλλά με τα πόδια στη γη. Να ξέρεις πού μπορείς να πας… Θέτε ερωτήματα στον εαυτό σου και στον άλλον», θα συμβούλευε η Διευθύντρια Γραμμάτων του υπουργείου Πολιτισμού και Ελληνίδα εκπρόσωπος στο PEN Balkan Circle Σίσσυ Παπαθανασίου τις νέες γυναίκες που επιθυμούν να αναλάβουν θέσεις ηγεσίας, κάνοντας παράλληλα μνεία στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη «Αναφορά στον Γκρέκο», όπου ο παππούς λέει στον εγγονό του «Φτάσε όπου δεν μπορείς».

Ιστορικός, δραματουργός, μεταφράστρια, σκηνοθέτης, μητέρα, γυναίκα αγωνίστρια, η κα. Παπαθανασίου βρίσκεται εδώ και πολλά χρόνια σε θέσεις ηγεσίας.

«Μεγάλωσα σε μια οικογένεια με γυναίκες δυνατές που αγωνίζονταν για τα πάντα. Η μάνα μου, μου εμφύσησε την αφοσίωση στη δημιουργία -ήταν καλλιτέχνις-, μου ενέπνευσε έναν βαθύτατο σεβασμό για τις ανάγκες του άλλου και πίστη στις δυνάμεις μου», θα μας πει στη συνέχεια για τις γυναίκες που την ενέπνευσαν.

Σπούδασε νομικά, θέατρο και κινηματογράφο στην Ελλάδα και συνέχισε τις σπουδές της στην Κοινωνική Ανθρωπολογία, στην Ιστορία Πολιτισμών και στο Θέατρο στο Παρίσι.

Από 2018, επί θητείας της αείμνηστης Μυρσίνης Ζορμπά στο τότε υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, η κα. Παπαθανασίου ανέλαβε επικεφαλής της Διεύθυνσης Γραμμάτων, ενώ το 2004 είχε ήδη ιδρύσει το δικό της «πνευματικό παιδί», το Διεθνές Φεστιβάλ Αναλόγιο, την καλλιτεχνική διεύθυνση του οποίου υπογράφει ανελλιπώς μέχρι και σήμερα.

Το μυστικό της επιτυχίας ενός ικανού ηγέτη

Όσον αφορά στο μυστικό της επιτυχίας ενός ικανού ηγέτη, η Σίσσυ Παπαθανασίου επισημαίνει «Το να μπορείς να διαχειρίζεσαι μια ομάδα, έναν οργανισμό δεν σημαίνει αυτομάτως ότι είσαι ηγέτης. Τι χρειάζεται. Χρόνος, σκληρή δουλειά, υπομονή και προσοχή στη λεπτομέρεια, θάρρος, ευελιξία, συνεργασία, αυτοκριτική. Ακόμη, να μη φοβάσαι να ηττηθείς, να μη διστάζεις να μοιράζεις αρμοδιότητες, να συμβουλεύεσαι, να ρωτάς, και, πάνω απ’ όλα, ικανότητα να εμπνέεις και να εμπνέεσαι».

Έχοντας ερευνητικά και καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα, που περιστρέφονται γύρω από την ιστορία, την αρχαία ελληνική γραμματεία, τις μεταγραφές και την πρόσληψή της, τον διάλογο ανάμεσα στην ελληνική λογοτεχνική, δραματική και σκηνική γραφή και στη διεθνή σκηνή, η κα. Παπαθανασίου στοχεύει να έρχεται σε επαφή με άλλους πολιτισμούς, να μαθαίνει και να μαθαίνουν και οι άλλοι «Ελλάδα».

Διαθέτει πλούσιο συγγραφικό έργο, έχει επιμεληθεί μεγάλο αριθμό βιβλίων και εκθέσεων, δίνει διαλέξεις σε πανεπιστημιακά και πολιτιστικά ιδρύματα στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχει διατελέσει, μεταξύ άλλων, υπεύθυνη του Τμήματος Αναγνώσεις του Εθνικού Θεάτρου της Ελλάδας, μέλος ΔΣ του International Theatre Institute/Unesco και επιμελήτρια εθνικών συμμετοχών της χώρας σε διεθνείς πολιτιστικές διοργανώσεις. Είναι μέλος του προγράμματος greeklit για την επιδότηση μεταφράσεων ελληνικών βιβλίων σε άλλες γλώσσες, υπεύθυνη για τις εθνικές συμμετοχές στις διεθνείς εκθέσεις βιβλίου.

Με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας, η Σίσσυ Παπαθανασίου εξηγεί στο mononews τι σημαίνει ηγεσία γένους θηλυκού.

-Πώς ξεκίνησε η καριέρα σας και τι σας ώθησε να ακολουθήσετε αυτόν τον επαγγελματικό δρόμο;

Σ.Π.: Ο πατέρας μου, που σκοτώθηκε λίγο πριν γεννηθώ, είχε μια τεράστια βιβλιοθήκη που κληρονόμησα. Και η μάνα μου ήταν βαθύτατα ερωτευμένη μαζί του. Νομίζω αυτό ήταν η αρχή.

-Ποια ήταν τα πιο σημαντικά βήματα ή στιγμές στην καριέρα σας που σας οδήγησαν σε θέση ηγεσίας;

Σ.Π.: Από ένα σημείο και ύστερα, ήρθε το ένα μετά το άλλο. Σιγά σιγά προσαρμοζόμουνα στις συνθήκες. Πάντως, σε ό,τι διεκδίκησα επέμεινα πολύ και ο αγώνας αισθάνομαι ότι απέβη γόνιμος.

-Αντιμετωπίσατε ποτέ προκλήσεις ή εμπόδια λόγω του φύλου σας στον επαγγελματικό σας βίο; Πώς τα διαχειριστήκατε;

Σ.Π.: Ο πολιτιστικός τομέας χαρακτηρίζεται από έντονη κινητικότητα. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να αναπτυχθεί, άλλωστε; Κινητικότητα ανθρώπων, ατομικών προκρίσεων, συλλογικών νοοτροπιών, τάσεων, αν θέλετε: εμμονών. Το καράβι του πολιτισμού το λένε Αγωνία, για να παραφράσω τον νομπελίστα ποιητή μας. Ο πολιτισμός αναπτύσσεται μέσα από την πολλαπλότητα και τις αντιθέσεις, που ιδρύουν συναινέσεις. Αυτό το είχα πάντα στο μυαλό μου κι έτσι αντιμετώπισα τις προκλήσεις, κάποτε με έμφυλα χαρακτηριστικά, που, άλλωστε, «ευδοκιμούν» παντού.

-Πώς αντιμετωπίζετε την πίεση και τις απαιτήσεις μιας θέσης ηγεσίας;

Σ.Π.: Εκτός από τους «χαρισματικούς» ηγέτες, για να χρησιμοποιήσω την ορολογία του Μαξ Βέμπερ, οι υπόλοιποι μαθαίνουμε εν μέση οδό τα μυστικά. Βεβαίως ένας αποφασίζει, αλλά τέκνα πολλών τα λόγια και οι πράξεις του.

-Ποια πιστεύετε ότι είναι τα βασικά χαρακτηριστικά ενός καλού ηγέτη;

Σ.Π.: Η ηγεσία δεν έχει σχέση με τίτλους. Κάποιος που έχει υψηλή θέση στην ιεραρχία δεν σημαίνει ότι είναι ηγέτης ή ότι έχει ηγετικές δεξιότητες. Κάτι ακόμα που δεν είναι η ηγεσία: διαχείριση. Το να μπορείς να διαχειρίζεσαι μια ομάδα, έναν οργανισμό δεν σημαίνει αυτομάτως ότι είσαι ηγέτης.

Τι χρειάζεται. Χρόνος, σκληρή δουλειά, υπομονή και προσοχή στη λεπτομέρεια, θάρρος, ευελιξία, συνεργασία, αυτοκριτική. Ακόμη, να μη φοβάσαι να ηττηθείς, να μη διστάζεις να μοιράζεις αρμοδιότητες, να συμβουλεύεσαι, να ρωτάς, και, πάνω απ’ όλα, ικανότητα να εμπνέεις και να εμπνέεσαι, όπως ήδη σας είπα.

-Διαφέρει ο τρόπος γυναικείας από την αντρική ηγεσία;

Σ.Π.: Διαφέρει, άραγε; Ίσως όλα έχουν σχέση με τον χαρακτήρα, και τις ανάγκες του καθενός, ανεξαρτήτως φύλου. Πόσο «αναπαύεται», πόσο γεμάτος είναι στην προσωπική του ζωή. Και με τη διαδρομή του, αν προτιμάτε: ποιους δρόμους ακολούθησε από επιλογή, από ανάγκη, ή απλώς κατά ευτυχή συγκυρία.

-Πώς διαμορφώνετε τη στρατηγική του φορέα σας και πώς διασφαλίζετε ότι η ομάδα σας είναι ευθυγραμμισμένη με τους στόχους σας;

Σ.Π.: Γνώση, σχεδιαστικά εργαλεία και ρεαλιστικές παραδοχές, αναλόγως των συγκυριών, αλλά και με βάση μία στρατηγική.  Μαζί με μια βασική προϋπόθεση: Η όλη διαδικασία γίνεται αντικείμενο επένδυσης και πάθους από όλους, και, για να το πω καθαρά, αν δεν υπάρχει έρωτας στη δουλειά μας, στην τέχνη μας, δεν γίνεται τίποτα.

-Αποδέχονται οι άντρες υφιστάμενοί σας μια γυναίκα σε θέση υψηλότερη από αυτούς;

Σ.Π.: Α, ναι. Μου φαίνεται ότι έχει σχέση με το αντικείμενο. Στις τέχνες, στον  πολιτιστικό τομέα και στη διαχείριση του οι γυναίκες μάλλον υπερτερούν, όχι λόγω έμφυλης ταυτότητας, αλλά γιατί πιθανόν έχουν ασκηθεί να συλλαβίζουν τα πάθη και τους καημούς του κόσμου με ευαισθησία και υψηλό φρόνημα ευθύνης, ιδίως αν είναι μητέρες.

-Πώς βλέπετε τον ρόλο της γυναίκας στον χώρο εργασίας σήμερα σε σύγκριση με το παρελθόν;

Σ.Π.: Το παιχνίδι αρσενικό-θηλυκό είναι πάντοτε εδώ. Το πώς τίθενται τα όρια είναι το θέμα, έτσι ώστε και η ηγεσία να ασκείται και αυτό να μη γίνεται στη βάση έμφυλων ιεραρχήσεων και διακρίσεων. Συνήθως σε αυτό το παιχνίδι υποβόσκει μια κάποια «ερωτογένεια» και το ζήτημα, το ζητούμενο, είναι πώς  θα βλαστήσει, πώς θα μετουσιωθεί σε τέχνη, σε πολιτιστική πρακτική. Στο πεδίο του πολιτισμού, αυτό το παιχνίδι είναι άλλη μία πρόκληση.

-Τι πιστεύετε ότι μπορεί να γίνει για να ενισχυθεί η ισότητα των φύλων σε θέσεις ηγεσίας;

Σ.Π.: Στην παρούσα φάση, οι νομοθετικές ρυθμίσεις για την ενίσχυση της ισότητας των φύλων, ιδιαίτερα σε θέσεις ηγεσίας, πιστεύω είναι αναγκαίες.

-Υπήρξαν γυναίκες που σας ενέπνευσαν ή σας υποστήριξαν στην καριέρα σας; Αν ναι, ποιες και πώς;

Σ.Π.: Μεγάλωσα σε μια οικογένεια με γυναίκες δυνατές που αγωνίζονταν για τα πάντα. Η μάνα μου, μου εμφύσησε την αφοσίωση στη δημιουργία -ήταν καλλιτέχνις-, μου ενέπνευσε έναν βαθύτατο σεβασμό για τις ανάγκες του άλλου και πίστη στις δυνάμεις μου. Αυτό προσπαθώ να περάσω και στον γιο μου. Και οι γυναίκες της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας με έχουν εμπνεύσει στη μέχρι τώρα διαδρομή μου, και εμβληματικές ηρωίδες της λογοτεχνίας.

-Ποια είναι η συμβουλή σας σε νέες γυναίκες που επιθυμούν να αναλάβουν θέσεις ηγεσίας;

Σ.Π.: «Φτάσε όπου δεν μπορείς», συμβουλεύει ο παππούς τον εγγονό στην  Αναφορά στον Γκρέκο. Αν ήταν να τους πω κάτι είναι: ονειρευτείτε μεγάλα όνειρα, αλλά με τα πόδια στη γη. Να ξέρεις πού μπορείς να πας.  Και ακόμα: Θέτε ερωτήματα στον εαυτό σου και στον άλλον.

-Πώς διαχειρίζεστε την ισορροπία ανάμεσα στην προσωπική και την επαγγελματική σας ζωή;  

Σ.Π.: Λατρεύω αυτό που κάνω. Και δεν το βλέπω ως δουλειά, είναι μέρος αναπόσπαστο της ζωής μου.

-Έχετε συμβουλές για γυναίκες που προσπαθούν να συνδυάσουν καριέρα και οικογένεια;

Σ.Π.: Δεν είμαι η καταλληλότερη να απαντήσω. Τα κάνω όλα ανάκατα και για χρόνια πολλά παρέλυα με τα ερωτικά μου. Μπορεί και να τα έχω κάνει «μούσκεμα». Ίσως να ρωτούσατε τους δύο άνδρες που ερωτεύτηκα στη ζωή μου και τον γιο μου. Αυτοί θα ήταν περισσότερο αρμόδιοι να απαντήσουν, αν, και αυτοί, έχουν απαντήσεις…

-Ποιοι είναι οι μελλοντικοί σας στόχοι, τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο;

Σ.Π.: Δεν σταματάω να ονειρεύομαι και να σχεδιάζω projects. Πιο πολύ διεθνή, πια. Με ενδιαφέρει να έρχομαι σε επαφή με άλλους πολιτισμούς, να μαθαίνω. Και να μαθαίνουν και οι άλλοι «Ελλάδα». Δεν ξέρουν τι είναι η πατρίδα μας. Δεν έχουν ιδέα εκεί έξω για τους δημιουργικούς ανθρώπους της χώρας μας και το έργο τους. Δεν θα πρέπει να το επικοινωνήσουμε; Υπάρχει τίποτα πιο ωραίο; Στο προσωπικό επίπεδο τώρα, είμαι εντελώς αφοσιωμένη στον έφηβο γιο μου, στις ανάγκες και στις επιθυμίες του. Σκέφτομαι: πόσα χρόνια θα είναι ακόμα στο σπίτι, μαζί μου; Να τον χαρώ.

– Πώς βλέπετε το μέλλον του φορέα σας και του πολιτιστικού κλάδου γενικότερα;

Σ.Π.: Είμαστε μόλις στην αρχή. Απλώνεται μπροστά μας «πεδίον δόξης λαμπρόν». Είναι στο χέρι μας σε αυτό το πεδίο να αθληθούμε «τον αγώνα τον καλό».

Ανακαλύψτε το αφιέρωμα «Ηγεσία Γένους Θηλυκού»