Αββαείο του Γουέστμινστερ: Εδώ που στέφονται και κηδεύονται οι βασιλιάδες

Οι σημαίες του Λονδίνου μιλούν μια συμβολική γλώσσα. Ανακοινώνουν αν ο μονάρχης είναι στο σπίτι του, ποιος αρχηγός κράτους επισκέπτεται την πρωτεύουσα, αν το έθνος θρηνεί για κάποιο θάνατο ή καταστροφή. Έτσι και η σημαία του Αββαείου του Γουέστμινστερ, ένας χρυσός σταυρός πάνω σε έντονο μπλε χρώμα συνομιλεί με τις άλλες, του Κοινοβουλίου, του Ανώτατου Δικαστηρίου, των Ανακτόρων του Μπάκιγχαμ, ακολουθώντας το ίδιο τυπικό.

Μέσα στο Αββαείο άλλωστε, είναι θαμμένοι χιλιάδες επιφανείς νεκροί. Βασιλείς, ευγενείς, συγγραφείς, μουσικοί, επιστήμονες, πολιτικοί, όλοι οι μεγάλοι πολίτες της Μεγάλης Βρετανίας. Είναι όμως και οι ζωντανοί, οι 275 υπάλληλοι, που φροντίζουν νυχθημερόν το κτίριο για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές. Και είναι φυσικά και οι επισκέπτες. Βρετανοί και μη. Τεράστιος καθημερινά αριθμός, ανεξαρτήτως, πώς βλέπει ο καθένας τους αυτό το κτίριο.

Γιατί, για τους τουρίστες είναι ένα θέαμα, άξιο ανάρτησης –και με το παραπάνω – στο Instagram. Για τον προσκυνητή, τόπος προσευχής και για τους εργαζόμενους, απλώς ένας χώρος εργασίας.

Για όλους όμως, είναι πάνω απ΄όλα ένα σύμβολο βασιλικής ισχύος, ένα ιστορικό μνημείο και μια ζωντανή εκκλησία, στην οποία όλοι είναι ευπρόσδεκτοι. Στις 6 Μαΐου λοιπόν, αυτό το εμβληματικό κτίσμα εκπληρώνει για μια ακόμη φορά την αποστολή του: Τη στέψη ενός βασιλιά. Ο Κάρολος Γ΄ γίνεται έτσι, ο 40ος μονάρχης που στέφεται στο Αββαείο του Γουέστμινστερ, ακολουθώντας μια παράδοση, που άρχισε από τον Γουλιέλμο τον Κατακτητή, ο οποίος ενθρονίστηκε εκεί ανήμερα τα Χριστούγεννα του 1066.

Η Ελισάβετ Β΄

Η πιο πρόσφατη εικόνα του Αββαείου του Γουέστμινστερ σχετίζεται για τους περισσότερους με την κηδεία της Βασίλισσας Ελισάβετ Β’, που πραγματοποιήθηκε εκεί στις 19 Σεπτεμβρίου 2022. Η τελετή, που μεταδόθηκε παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένων 29,2 εκατομμυρίων θεατών στο Ηνωμένο Βασίλειο και 11,4 εκατομμυρίων θεατών στις Ηνωμένες Πολιτείες, έδειξε το αββαείο σε όλη του τη ζοφερή μεγαλοπρέπεια. Ο μεγάλος θόλος του ναού. Ο χρυσός του υψηλού βωμού. Το ασπρόμαυρο μάρμαρο του δαπέδου… Το προσωπικό του αββαείου άλλωστε, σχεδίαζε την κηδεία για περισσότερο από δέκα χρόνια.

Αυτή η συμβολή ανθρώπων και ιστορίας, είναι που δίνει στο αββαείο την ιδιαίτερη ατμόσφαιρά του. Πώς διατηρείται όμως ζωντανό ένα κτίριο σαν αυτό; Από ανθρώπους. Ξεκινώντας από τους κληρικούς που κάνουν λειτουργίες από το πρωί ως το βράδυ και φθάνοντας ως τις καθαρίστριες που ξεσκονίζουν τους τάφους των βασιλιάδων. Από τους επιμελητές, τους συντηρητές, τους χορωδούς. Τους κηπουρούς, που φροντίζουν αυτή την γαλήνια όαση στο κεντρικό Λονδίνο. Αλλά και τους επισκέπτες που φέρνουν χρήματα. Γιατί όλα τα χρειάζεται το Αββαείο του Γουέστμινστερ, ένα κτίριο ισχυρό, με νόημα σε βαθμό, που να εντυπωσιάζει βαθιά το κοινό.

Το νησί του Λονδίνου

Το αββαείο ιδρύθηκε γύρω στο 960 ως μοναστήρι των Βενεδικτίνων σε ένα ελώδες σημείο, όπου βρισκόταν το νησί Θόρνεϊ, το οποίο είχε σχηματισθεί ανάμεσα στα ρέματα, που κατέληγαν στον Τάμεση. Φυσικά σήμερα δεν υπάρχει πλέον καμία ένδειξη, ότι βρίσκεται κανείς σε ένα νησί, καθώς τα ρέματα έχουν διοχετευθεί αλλού και η έκταση έχει αποξηρανθεί από αιώνες.

Ο Εδουάρδος ο Ομολογητής, ο αγγλοσάξωνας βασιλιάς, που αργότερα έγινε άγιος, έχτισε μια ρωμανική εκκλησία στην τοποθεσία, δίπλα στο παλάτι του. Η εκκλησία καθαγιάστηκε στις 28 Δεκεμβρίου του 1065, αλλά ο ίδιος ήταν πολύ άρρωστος για να παρευρεθεί, πέθανε μάλιστα λίγες μέρες αργότερα και τάφηκε στο αββαείο. Στη συνέχεια, ο διάδοχός του, Χάρολντ Γκόντγουινσον κυβέρνησε μόνον για εννέα μήνες μέχρι την ήττα και τον θάνατό του στη Μάχη του Χέιστινγκς.

Ο Νορμανδός νικητής όμως, Γουλιέλμος ο Κατακτητής, φρόντισε να κάνει τη στέψη του στο αββαείο, αναζητώντας μια νομιμοποίηση, μέσω της σχέσης με τον Εδουάρδο. Και έκτοτε το νόημα και η φήμη του Αββαείου Γουέστμινστερ συνδέονται με αυτούς τους δίδυμους ρόλους: ως βασιλικού ταφικού τόπου και ως τόπου στέψης, μιας εκκλησίας οστών και θρόνων.

Ελάχιστα ίχνη από το Αββαείο του Εδουάρδου του Ομολογητή έχουν απομείνει όμως σήμερα κι αυτά σε ένα αμυδρό πέρασμα ανάμεσα στο ανατολικό μοναστήρι και σε τμήμα του παραρτήματος.

Η αποθέωση της γοτθικής αρχιτεκτονικής

«A porta mais antiga do Reino Unido!», «La plus vieille porte du Royaume-Uni!», «La puerta más antigua de Gran Bretaña!». Στα πορτογαλικά, στα γαλλικά και στα ισπανικά, μια πινακίδα επισημαίνει, ότι αυτή είναι «Η πιο παλιά πόρτα του Ηνωμένου Βασιλείου». Τραχιά και συμπαγής, φτιαγμένη από ξύλο βελανιδιάς και σίδερο κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1050 για μια εκκλησία, που δεν υπάρχει πια και επαναχρησιμοποιήθηκε για το σημερινό κτίριο. Όσο για το ξύλο της προήλθε από το Έσσεξ, όταν η Αγγλία δεν ήταν ακόμα Αγγλία, αλλά ένα συνονθύλευμα βασιλείων.

Το αββαείο που υπάρχει σήμερα είναι σε μεγάλο βαθμό δημιουργία του Ερρίκου Γ’, ο οποίος τον 13ο αιώνα κατεδάφισε την εκκλησία του Εδουάρδου και έχτισε μια νέα σε γοτθικό ρυθμό. Το κτίριο εκτείνεται σε 165,5 μέτρα από τη Μεγάλη Δυτική Πόρτα ως την τελευταία άκρη του Παρεκκλησίου της Κυρίας ενώ το εσωτερικό του καλύπτει έκταση 3.000 περίπου τετραγωνικών μέτρων.

Το Αββαείο του Γουέστμινστερ

Σ΄αυτά περιλαμβάνονται αρχαία μοναστήρια, σπίτια κληρικών και ανώτερων υπαλλήλων αλλά και τρεις κήποι. Όσο για τους πύργους του ολοκληρώθηκαν στα μέσα του 18ου αιώνα.

Η αποθέωση της γοτθικής αρχιτεκτονικής με την οξυκόρυφη καμάρα και η συνεχής διαδοχή παρεκκλησίων και τάφων δημιουργεί εξάλλου στον επισκέπτη μια δραματική αίσθηση. Η αισθητική του έτσι, έχει χαρακτηρισθεί σχεδόν χιουμοριστικά ως «το αρχιτεκτονικό ισοδύναμο με τον Σαίξπηρ στην πιο φασαρία του»…

Οι υψηλοί επισκέπτες

Οι επισκέψεις στο αββαείο δεν σταματούν. Και όχι μόνο των ανωνύμων, αφού το αββαείο μπορεί να θεωρηθεί ως μέρος της ήπιας δύναμης του βρετανικού κράτους. Οι επίσημες επισκέψεις έτσι, περιλαμβάνουν συνήθως και μια περιήγηση στο Αββαείο του Γουέστμινστερ. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ τήρησε την παράδοση, όπως και ο Μπάρακ Ομπάμα, ο Τζορτζ Μπους, ο Μπιλ Κλίντον και ο Ρίτσαρντ Νίξον πριν από αυτόν.

Ωστόσο, παρά το γεγονός αυτό, είναι εντελώς ανεξάρτητο και δεν λαμβάνει χρηματοδότηση από το Στέμμα, την κυβέρνηση ή την Εκκλησία της Αγγλίας. Κλειστό έτσι, το 2020 και το 2021 εξ αιτίας της πανδημίας του Covid-19 και στερούμενο ως εκ τούτου εισοδήματος από τους ξένους τουρίστες, κάποια στιγμή έχανε ένα εκατομμύριο λίρες το μήνα.

Ο αριθμός του προσωπικού του μειώθηκε αναγκαστικά, περισσότερο από το ένα πέμπτο. Ενώ ακόμη και με τη χαλάρωση των περιορισμών του lockdown, οι επισκέψεις παρέμειναν σημαντικά μειωμένες. Τα πράγματα βελτιώθηκαν τελικά, μόλις την άνοιξη του 2022 και, μετά την κηδεία της βασίλισσας, οι αριθμοί επανήλθαν στα επίπεδα περίπου πριν από την πανδημία.

Περαστικοί και μόνιμοι

Στο αββαείο, οι νεκροί είναι πολύ περισσότεροι από τους ζωντανούς. Υπάρχει χωρητικότητα για 2.000 επισκέπτες, αλλά υπάρχουν περίπου 3.300 γνωστές ταφές και πολλές άλλες από τα πρώτα χρόνια, που δεν έχουν καταγραφεί. «Είναι, πράγματι, η αυτοκρατορία του θανάτου», όπως είχε γράψει ο συγγραφέας και διπλωμάτης Ουάσινγκτον Ίρβινγκ «το μεγάλο σκιερό παλάτι του, όπου κάθεται, κοροϊδεύει τα λείψανα της ανθρώπινης δόξας και σκορπίζει σκόνη και λήθη στα μνημεία των πριγκίπων». Και όχι μόνο φυσικά, πρίγκιπες.

Οι πλάκες τοποθετημένες παντού στο δάπεδο κάνουν τον επισκέπτη να αισθάνεται, ότι περπατά πάνω στους τάφους δημοσίων προσώπων ανά τους αιώνες. Οι επιστήμονες έτσι, ομαδοποιούνται στο άκρο του σηκού, στη βόρεια πλευρά της χορωδίας. Ο Ισαάκ Νεύτων, που πέθανε το 1727 τάφηκε εκεί. Και η πλάκα του γράφει στα λατινικά «Hic depozitum est quod mortale fuit» (Εδώ βρίσκεται ό,τι ήταν θνητό).

Ενώ, μόλις λίγα βήματα μακρύτερα, οι στάχτες του φυσικού Στίβεν Χόκινγκ, που πέθανε το 2018, βρίσκονται κάτω από μια πλάκα, σκαλισμένη με την αγγλική μετάφραση της επιγραφής του Νεύτωνα. Δυο άνδρες, που ήταν καθηγητές στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ με διαφορά 300 ετών.

Η Γωνιά των Ποιητών, στο νότιο τμήμα, είναι επίσης διάσημη. Ο Τζέφρι Τσόσερ, ο οποίος πέθανε το 1400, καθιέρωσε την τάση, αν και ο πιο γνωστός τάφος είναι αυτός του Κάρολου Ντίκενς. Δεν ήθελε να είναι εκεί. Η προτίμησή του ήταν να ταφεί χωρίς φασαρία σε μια εξοχική εκκλησία κοντά στο σπίτι του στο Κεντ, αλλά ένα συναρπαστικό άρθρο στους Times του Λονδίνου, που έγραφε, πως «πολύ λίγοι είναι πιο άξιοι από τον Τσαρλς Ντίκενς για μια τέτοια οικία» οδήγησε την οικογένειά του να αναζητήσει ένα μέρος στο Αββαείο του Γουέστμινστερ. Κηδεύτηκε εκεί στις 14 Ιουνίου 1870 και ο τάφος του, που έμεινε ανοιχτός για τρεις ημέρες, γέμιζε λουλούδια, καθώς το κοινό απέδωσε τα σέβη του.

Οι συνειρμοί

Οι ταφές στο αββαείο καλύπτουν τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, που αναπτύσσονται περίεργοι συνειρμοί. Για παράδειγμα ο ρρίκος Ε’ ήταν Άγγλος ήρωας, λόγω της νίκης του επί των Γάλλων στο Άζινκουρ, το 1415. Η ομιλία του λοιπόν, την παραμονή της μάχης, όπως τη φαντάστηκε ο Σαίξπηρ – «Εμείς οι λίγοι, είμαστε οι λίγοι ευτυχισμένοι, η ομάδα των αδερφών» – ήταν το συναισθηματικό κεντρικό σημείο της σχετικής ταινίας του Λόρενς Ολίβιε, το 1944.

Οι στάχτες του Ολίβιε ενταφιάστηκαν στο αββαείο το 1991 και στο μνημόσυνο, ακούστηκε η ηχογράφηση της περίφημης ομιλίας, γεμίζοντας την εκκλησία από την ένδοξη και πολεμοχαρή φωνή του ηθοποιού και αντηχώντας πάνω από τον τάφο του βασιλιά Ερρίκου, του οποίου η ανδρεία ενέπνευσε τα λόγια του Σαίξπηρ.

Ο ίδιος ο Σαίξπηρ όμως, δεν τάφηκε στο αββαείο. Ο τάφος του βρίσκεται στην πατρίδα του το Στράτφορντ-απόν-Έιβον, αλλά ο φίλος και αντίπαλος του Μπεν Τζόνσον είναι στο Γουέστμινστερ.

Άλλά ήταν τόσο φτωχός τη στιγμή του θανάτου του, που σύμφωνα με διάφορες εκδοχές της ιστορίας, το κόστος της ταφής καλύφθηκε είτε από τον βασιλιά Κάρολο Α΄ είτε από τον πρύτανη του Γουέστμινστερ.

Πάνω από τους καλοφροντισμένους κήπους του αββαείου, βρίσκεται όμως κι ένα παράξενο μέρος, που είναι γνωστό ως τριφόριο ή οι γκαλερί Queen’s Diamond Jubilee. Πρόκειται για τα νεκρικά ομοιώματα ευγενών και βασιλέων, που πρώτα κατασκευάζονταν από ξύλο και αργότερα από κερί.

Ξεκινώντας τον 14ο αιώνα, αμέσως μετά τον θάνατο ενός βασιλιά, ένα σκαλισμένο ομοίωμά του είχε ντυθεί φινετσάτα και με περούκα και μεταφέρθηκε πάνω από το φέρετρό του στους δρόμους του Λονδίνου μέχρι την εκκλησία. Μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα μάλιστα, αυτά τα ομοιώματα αφήνονταν να στέκονται δίπλα στον τάφο του ατόμου που αντιπροσώπευαν. Είκοσι μόνον έχουν σωθεί όμως, οι έντεκα από κερί, οκτώ από ξύλο και μία γύψινη.

Η καρέκλα της στέψης

Μέσα στο αββαείο, η καρέκλα της στέψης διατηρείται ασφαλής πίσω από γυαλί, κοντά στη Μεγάλη Δυτική Πόρτα. Κατασκευάστηκε το 1300 και κάποτε θα ήταν χρυσαφένια. Τώρα όμως μεγάλο μέρος του ξύλου είναι ταλαιπωρημένο και άσχημα σκαλισμένο με γκράφιτι του 18ου και του 19ου αιώνα. Αυτός ο βανδαλισμός είχε γίνει από νεαρούς μαθητές από το σχολείο του Γούεστμινστερ και άλλους που είχαν πρόσβαση, καθώς η καρέκλα δεν θεωρούνταν πάντα ως σχεδόν ιερό λείψανο.

«Ο Άμποτ κοιμήθηκε σε αυτή την καρέκλα 5-6 Ιουλίου 1800» είναι σκαλισμένο στο κάθισμα. Ενώ οι νεωκόροι χρέωναν στους επισκέπτες μια αμοιβή για να τους επιτρέψουν να καθίσουν σε αυτό.

Για την ενθρόνιση του Καρόλου όμως η καρέκλα θα μεταφερθεί στην καρδιά του αββαείου και θα τοποθετηθεί στο λεγόμενο Λιθόστρωτο Κοσμάτι, την περιοχή δηλαδή του στροβιλιζόμενου, καλειδοσκοπικού δαπέδου μπροστά από τον υψηλό βωμό. Το αρχαίο δάπεδο είναι τετράγωνο, μήκους 8 μέτρων και είναι κατασκευασμένο από 90.000 κομμάτια γυαλιού και χειροποίητης πέτρας, μεγάλο μέρος των οποίων έχουν προέλθει από ρωμαϊκά μωσαϊκά. Διαθέτει επίσης λατινικές επιγραφές, που υπολογίζουν την ημερομηνία του τέλους του κόσμου.

Καρέκλα και λιθόστρωτο κατασκευάστηκαν με απόσταση 30 χρόνων μεταξύ τους ενώ το δεύτερο είχε υποστεί πολλές ζημιές, έτσι που τον 19ο αιώνα καλύφθηκε με χαλί. Τα τελευταία χρόνια, όμως, έχει συντηρηθεί και αποκατασταθεί.

Το Λιθόστρωτο Κοσμάτι έχει έναν κύκλο από ροζ όνυχα στο κέντρο του, που μοιάζει με πλανήτη που φαίνεται από το διάστημα. Και είναι πιθανό, κατά τη διάρκεια της τελετής η καρέκλα να σταθεί πάνω ή κοντά σε αυτό ως μία συγκέντρωση αντικειμένων πνευματικής και υλικής δύναμης: η πέτρα, η καρέκλα, ο βασιλιάς, το στέμμα.

Το βασίλειο κι η βελανιδιά

Μετά το θάνατο της μητέρας του, στα 73 του χρόνια, ο Κάρολος έγινε το γηραιότερο άτομο, που ανέβηκε στον βρετανικό θρόνο. Ήταν παιδί, όταν την είδε να ενθρονίζεται και τώρα είναι η σειρά του. Αυτή η στέψη όμως, θα γίνει σε ένα πολύ διαφορετικό έθνος από το 1953.

Τότε ήταν μια νεαρή γυναίκα, που γινόταν βασίλισσα σε μια ατμόσφαιρα μεταπολεμικής ανανέωσης και αισιοδοξίας. Τώρα ένας ηλικιωμένος άνδρας κληρονομεί ένα βασίλειο, που αισθάνεται διχασμένο, κουρασμένο και φθαρμένο. Η χρυσόσκονη απουσιάζει.

Αναμφίβολα όμως, πρόκειται για ένα εντυπωσιακό γεγονός σε ένα υπέροχο κτίριο. Με τα πλήθη έξω να ζητωκραυγάζουν και τους θεατές στο σπίτι να παρακολουθούν την κάλυψη από την τηλεόραση με όποιο μείγμα ηδονοβλεψίας, σκεπτικισμού ή πατριωτισμού κι αν διακατέχονται.

Το αββαείο εξάλλου, συνεχίζει να γράφει ιστορία. Σαν ένα παλίμψηστο συμπιεσμένης αφήγησης και χρόνου. Μια βελανιδιά, ένα τσεκούρι και το δάσος του Έσσεξ. Γίνεται μια πόρτα για μια εκκλησία και μετά, μια άλλη εκκλησία. Περνούν μοναχοί, ιερείς και μονάρχες χωρίς σταματημό. Η εκκλησία είναι σε νησί και μετά δεν είναι. Επιζεί από μια Μεγάλη Πυρκαγιά. Τα εχθρικά αεροσκάφη πετούν από πάνω και ρίχνουν τις βόμβες τους. Το Λονδίνο φλέγεται ξανά, αλλά επιβιώνει, όπως και αιώνες πριν. Η Ελισάβετ Β’ στέφεται, θρηνείται και το στέμμα περνάει στον επόμενο.

Η ιστορία του Αββαείου του Γουέστμινστερ ξεκίνησε με μια κομμένη βελανιδιά. Και δεν έχει τελειώσει ακόμα.