Μοσχονήσι
Τούρκοι κυνηγοί θησαυρών κατέστρεψαν εκκλησάκι στα Μοσχονήσια
Μικρό και ταπεινό ήταν αυτό το εκκλησάκι στα Μοσχονήσια, αλλά με ιστορία δυόμισι αιώνων, που όμως δεν σεβάστηκαν τούρκοι κυνηγοί θησαυρών, οι οποίοι και το κατέστρεψαν. Πρόκειται για ένα παρεκκλήσι, που είχαν κτίσει οι μοναχοί της Μονής του Αϊ Δημήτρη το 1766 με τη δωρεά ενός πλούσιου χορηγού από την Μοσχόνησο (Κούντα για τους Τούρκους). Θυμίζουμε ότι τα Μοσχονήσια είναι το σύμπλεγμα από μικρά νησάκια και σκοπέλους στον Αδραμυττηνό κόλπο, απέναντι από το Αϊβαλί (Κυδωνίες) της Μικράς Ασίας, και σε απόσταση 16 χιλιομέτρων από τη Λέσβο. Εγκαταλελειμμένο βέβαια ήταν το κτίσμα, έχοντας υποστεί ζημιές από τις καιρικές συνθήκες, όμως, όπως διαβεβαίωσε ο τούρκος ιστορικός Ταϊλάν Κοκέν έως πριν από οκτώ χρόνια στεκόταν ακόμη όρθιο. Ως την επέλαση των κυνηγών θησαυρών, όπως τους αποκαλούν οι Τούρκοι, προφανώς όμως αρχαιοκάπηλων, που έσκαβαν στα θεμέλιά του για να βρουν πολύτιμα αντικείμενα. Το ίδιο, που όπως φαίνεται, γίνεται και σε όλα τα παλαιά οθωμανικά μνημεία, που βρίσκονται σε απομονωμένα μέρη, όπως αποκαλύπτει ο ιστορικός. Το εκκλησάκι ή ό,τι έχει απομείνει από αυτό βρίσκεται στο μεγαλύτερο νησί της συστάδας, το Μοσχονήσι, που στην αρχαιότητα ονομαζόταν Νάσος. Όλα τα νησάκια είχαν αποικιστεί άλλωστε από τους Αιολείς κατά τον πρώτο ελληνικό αποικισμό και ως σύνολο αποκαλούνταν «Εκατόνησοι» ή «Ασκάνιοι νήσοι». Όπως αναφέρει εξάλλου ο Φώτης Κόντογλου που καταγόταν από το Αϊβαλί στα μετέπειτα χρόνια είχαν πάρει το όνομά τους από τον κουρσάρο Μόσκο, που λημέριαζε στα νησάκια. Στην Τουρκοκρατία ο πληθυσμός τους παρέμενε ελληνικός, υπάγονταν μάλιστα στην Μητρόπολη Μυτιλήνης, ύστερα της Εφέσου και τέλος της Σμύρνης Σύμφωνα με την Οθωμανική Γενική Απογραφή του 1881 / 82-1893, το νησί είχε συνολικό πληθυσμό 4.671, αποτελούμενο από 4.417 Έλληνες, 89 Μουσουλμάνους και 165 αλλοδαπούς πολίτες. Το 1914 οι περισσότεροι Έλληνες κάτοικοι απελάθηκαν στο Αϊβαλί χωρίς να τους επιτραπεί να πάρουν τίποτα από τα υπάρχοντά τους. Εκεί μοιράστηκαν την ίδια μοίρα καταπίεσης με τους χριστιανούς κατοίκους, έως ότου απελάθηκαν και διασκορπίστηκαν στα τουρκικά χωριά των βιλαετιών της Σμύρνης και της Προύσας. Στις 19 Σεπτεμβρίου 1922 αρκετές εκατοντάδες Έλληνες νησιώτες σκοτώθηκαν στο Μοσχονήσι/ Κούντα και μόνο μερικά παιδιά σώθηκαν και στάλθηκαν σε ορφανοτροφεία. Το επόμενο έτος, μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης και με την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, οι λίγοι υπόλοιποι νησιώτες αναγκάστηκαν να φύγουν για την Ελλάδα και ανταλλάχθηκαν από Κρητικούς Τούρκους και Τούρκους από τη Λέσβο.