Βενζόλιο: Τι είναι η ουσία που βρέθηκε σε καλλυντικά – Πόσο επικίνδυνο είναι για την υγεία μας

Σάλος έχει προκληθεί με την αποκάλυψη ότι σε έρευνες που έγιναν σε δημοφιλή brands, όπως της Clinique, της Clearasil και της Up & Up βρέθηκαν υψηλά επίπεδα καρκινογόνου χημικής ουσίας.

Πρόκειται για την ουσία βενζοϊκό υπεροξείδιο (benzoyl peroxide), η οποία είχε βρεθεί στο παρελθόν και σε ορισμένα αντηλιακά και ξηρά σαμπουάν των εταιρειών Procter & Gamble και Johnson & Johnson, καθώς η ποσότητά της ήταν σε «μη αποδεκτά υψηλά επίπεδα».

Τι είναι όμως το βενζόλιο και που χρησιμοποιείται; Σύμφωνα με ανάλυση του τμήματος Χημείας του ΕΚΠΑ, το βενζόλιο χρησιμοποιείται ως διαλύτης σε πολλές χημικές διεργασίες, αν και τα τελευταία χρόνια έχει αντικατασταθεί από άλλους διαλύτες λόγω της τοξικότητας και της καρκινογόνου δράσης του.

Αποτελεί την πρώτη ύλη ή την ενδιάμεση χημική ένωση για την παρασκευή πλήθους αρωματικών ενώσεων όπως: στυρόλιο, φαινόλη, νιτροβενζόλιο και ανιλίνης, αλκυλοβενζόλια, χλωροβενζολία, αλλά και μη αρωματικών ενώσεων, όπως το κυκλοεξάνιο και τον μηλεϊνικό ανυδρίτη. Με τη σειρά τους αυτές οι χημικές αυτές ενώσεις χρησιμοποιούνται στη χημική βιομηχανία για την παραγωγή μια αφθονίας υλικών και ουσιών όπως: πλαστικά, ρητίνες, χρώματα, εντομοκτόνα, φαρμακευτικά προϊόντα κ.λπ.

Το βενζόλιο, όπως και οι άλλοι αρωματικοί υδρογονάνθρακες, όπως το τολουόλιο (μεθυλοβενζόλιο) και τα ξυλόλια (διμεθυλοβενζόλια), χρησιμοποιούνται ως πρόσθετα στη βενζίνη για την αύξηση του βαθμού οκτανίων τυπικά σε αναλογίες 1-2% (το καθαρό βενζόλιο αντιστοιχεί σε 150 βαθμούς οκτανίου).

Προβλήματα στην υγεία των εργαζομένων και μεταβολισμός του βενζολίου

Οι πρώτες έρευνες για την επίδραση του βενζολίου στην υγεία του ανθρώπου, αφορούσαν εργαζόμενους στις χημικές βιομηχανίες που εκτίθονταν σε υψηλές συγκεντρώσεις (λόγω της πτητικότητάς του) και για μεγάλο χρονικό διάστημα. Εισπνοή μεγάλων ποσοτήτων ατμών του για σύντομο χρονικό διάστημα του προκαλεί ζάλη, ταχυκαρδία, πονοκέφαλο, εμετό και σπασμούς.

Το βενζόλιο εισέρχεται στον οργανισμό κυρίως μέσω της εισπνοής των ατμών του και δευτερευόντως μέσω της απορρόφησής του από το δέρμα. Οι περισσότεροι άνθρωποι αντιλαμβάνονται από την οσμή το βενζόλιο στον αέρα, όταν βρίσκεται σε συγκεντρώσεις 1,5-4,7 ppm και στο νερό σε συγκεντρώσεις 2 ppm (ppm: μέρη ανά εκατομμύριο, στα αέρια σε όγκους, στα υγρά/στερεά σε βάρος, 1 ppm βενζολίου στον αέρα αντιστοιχεί προς 3,19 mg βενζολίου/m3).

Το εισπνεόμενο βενζόλιο περνάει στην κυκλοφορία του αίματος. Το βενζόλιο συσσωρεύεται σε λιπώδεις ιστούς και στον μυελό των οστών. ‘Εχει βρεθεί ότι το κάπνισμα ενός τσιγάρου απελευθερώνει 50 έως 150 μg βενζολίου. Στις ΗΠΑ, σε εθνική βάση, έχει εκτιμηθεί ότι το κάπνισμα αποτελεί το 89% της έκθεσης σε βενζόλιο μεταξύ των καπνιστών και το παθητικό κάπνισμα για το 10% της έκθεσης σε βενζόλιο για τους μη καπνιστές.

Το βενζόλιο είναι γνωστό ως καρκινογόνο του αιμοποιητικού συστήματος, αυξάνει τον κίνδυνο για λευχαιμία, λεμφογενή λευχαιμία και μυελογενή λευχαιμία. Πειράματα με πειραματόζωα έδειξαν ότι το βενζόλιο μπορεί να διαπεράσει τον πλακούντα.

Η νόσος που συνδέεται άμεσα με χρόνια δηλητηρίαση από το βενζόλιο είναι η απλαστική αναιμία, κατά την οποία ο μυελός των οστών παύει να παράγει αρκετά ερυθρά και λευκά αιμοσφαίρια και αιμοπετάλια. Ο ασθενής αισθάνεται συνεχώς κόπωση, λόγω των λίγων ερυθρών αιμοσφαιρίων, παθαίνει εύκολα λοιμώξεις και αιμορραγίες λόγω των ανεπαρκών λευκών αιμοσφαιρίων και αιμοπεταλίων, αντίστοιχα.

Επιδημιολογικές έρευνες με εργαζόμενους στη χημική βιομηχανία έχουν πιστοποιήσει την καρκινογόνο δράση του βενζολίου και οι ασθένειες αυτές θεωρούνται επαγγελματικές ασθένειες. Οι εργαζόμενοι στη βιομηχανία ελαστικών έχουν αυξημένο κίνδυνο για καρκίνους του λεμφικού και αιμοποιητικού συστήματος, ουροδόχου κύστης, πνεύμονα, προστάτη και στομάχου

Ανώτατες επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις βενζολίου. Οι επιτρεπόμενες συγκεντρώσεις για το βενζόλιο στο εργασιακό περιβάλλον ήταν πριν αρκετές δεκαετίες 100 ppm, αλλά οι επιδημιολογικές έρευνες προσδιόριζαν τον αυξημένο κίνδυνο ακόμη και για 10 ppm. Χαρακτηριστική είναι η σταδιακή μείωση αυτού του ορίου: 100 ppm (1946), 25 ppm (1957-62), 10 ppm (1977). Από το 1990 το ανώτατο επιτρεπόμενο όριο έγινε πλέον 0,1 ppm σε όλες τις αναπτυγμένες βιομηχανικές χώρες, στις χώρες της Ευρωπαϊκής ‘Ενωσης και στην Ελλάδα.

Μεταβολισμός του βενζολίου. ‘Οπως προαναφέρθηκε το βενζόλιο είναι μια “ανθεκτική” χημική ένωση, που δύσκολα μετέχει σε χημικές αντιδράσεις σε ήπιες συνθήκες, ωστόσο υπόκειται σε μεταβολισμό και η τοξικότητά του εντοπίζεται στα προϊόντα μεταβολισμού του και όχι στο ίδιο. Μικρό μέρος του προσλαμβανόμενου βενζολίου εξέρχεται με την εκπνοή. Κατά τον μεταβολισμό του οξειδώνεται στο ήπαρ από διάφορες οξειδάσες της οικογένειας του κυτοχρώματος Ρ450 προς οξείδιο του βενζολίου ένα εποξείδιο, δραστικό ενδιάμεσο με χρόνο υποδιπλασιασμού λίγων μόνο λεπτών.

Τι ακριβώς είναι

Το βενζόλιο (benzene) είναι οργανική ένωση με μοριακό τύπο C6H6 και είναι φυσικό συστατικό του αργού πετρελαίου (1-5%). Είναι ένα εξαιρετικά εύφλεκτο υγρό με χαρακτηριστική οσμή “βενζίνης” και αρκετά πτητικό. Η καρκινογόνος και μεταλλαξιγόνος δράση του βενζολίου, γνωστή εδώ και πολλές δεκαετίες, καθιστά επικίνδυνη τη μακροχρόνια έκθεση σε υψηλές συγκεντρώσεις ατμών του σε εργασιακούς χώρους. Ωστόσο, το βενζόλιο χρησιμοποιείται ευρύτατα ως βιομηχανικός διαλύτης καθώς και ως πρώτη ύλη για την παραγωγή πλήθους ενώσεων (πλαστικών, ελαστικών, χρωμάτων, φαρμάκων). Το βενζόλιο προστίθεται σε μικρές αναλογίες στα καύσιμα μηχανών εσωτερικής καύσης για να βελτιώσει την ποιότητά τους (αύξηση του αριθμού οκτανίων), ιδιαίτερα μετά την κατάργηση του αντικροτικού τετρααιθυλιούχου μολύβδου, που δεν ήταν πλέον συμβατός με τους τριοδικούς καταλύτες καθαρισμού των καυσαερίων. Το βενζόλιο λόγω της τοξικότητάς του όπου είναι δυνατόν αντικαθίσταται με άλλους διαλύτες με σχεδόν παρόμοιες διαλυτικές ή εκχυλιστικές ικανότητες, όπως το τολουόλιο (μεθυλοβενζόλιο), κ-εξάνιο και το κυκλοεξάνιο.

Το ιστορικό της ανακάλυψης του βενζολίου

Από τον 17ο αιώνα ήταν ήδη γνωστό ότι η θέρμανση γαιανθράκων προκαλούσε την έκλυση αερίου που καιόταν με ισχυρό φωτιστικό αποτέλεσμα (Clayton, 1664). Το 1790, ο William Murdoch υπήρξε ο πρώτος που χρησιμοποίησε αυτό το φωτιστικό αέριο ή φωταέριο (lighting gas, illuminating gas) για τον φωτισμό του σπιτιού του στο Redruth της Κορνουάλης. Το παρασκεύαζε θερμαίνοντας ισχυρά γαιάνθρακα μέσα σε σιδερένια δοχεία και διοχέτευε το παραγόμενο αέριο μέσω μεταλλικών σωλήνων μήκους 20 μέτρων σε σημεία φωτισμού του σπιτιού του.

Η ιδέα αποδείχθηκε οικονομικά συμφερότερη από τη χρήση κεριών και σύντομα επεκτάθηκε για τον φωτισμό βιομηχανικών εγκαταστάσεων και των οδών του Λονδίνου. Η πρώτη δημόσια περιοχή που φωτοδοτήθηκε με φωταέριο ήταν η περιοχή του Pall Mall το 1807 και στη συνέχεια το Westminster και η ομώνυμη γέφυρα του Τάμεση το 1813. Το 1815, ο John Taylor παρήγαγε φωταέριο με πυρόλυση (στους 600 ºC) διάφορων ελαίων, μια τεχνική που χρησιμοποιήθηκε σε αρκετές πόλεις της Αγγλίας (Liverpool, Bristol, Hull) από το 1819

Το 1819, ο David Gordon είχε την ιδέα να διαθέσει στο εμπόριο το παραγόμενο αέριο σε χάλκινες φιάλες χωρητικότητας περίπου 7 L υπό πίεση περίπου 30 Atm ως φορητό αέριο (portable gas) και ίδρυσε στην Αγγλία την εταιρεία Portable Gas Company. Οι φιάλες αυτές μπορούν να θεωρηθούν ως μια πρώιμη μορφή των σύγχρονων φιαλών υγραερίου με τη βασική διαφορά ότι περιείχαν αέριο υπό υψηλή πίεση και όχι υγροποιημένο αέριο βουτάνιο (ή μίγμα προπανίου-βουτανίου), το οποίο παραμένει υγρό με σχετικά μικρές πιέσεις και διαβιβάζεται υπό σταθερή πίεση μέχρι ολικής εξάντλησής του.

Διαβάστε επίσης:

Novo Nordisk: Το πειραματικό χάπι κατά της παχυσαρκίας εκτόξευσε τη μετοχή της σε νέο ρεκόρ
Έρχεται το Netflix στην Cosmote TV
Γιάννης Κούστας: Οι περιπέτειες του Έλληνα εφοπλιστή στη Βουλγαρία – Τι λέει στενός συνεργάτης του σε συνέντευξη