Η Μαγεία, η βιολογία και η Τζ.Κ. Ρόουλινγκ

Με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο η συγγραφέας του Χάρι Πότερ είναι διαρκώς στην επικαιρότητα. Είτε για τη στήριξή της σε δικαστική υπόθεση για το βιολογικό φύλο είτε για τα επικείμενα γυρίσματα σίριαλ που θα βασιστεί στα βιβλία της. Ένα σίριαλ που θα αποτυπώνει με τόση λεπτομέρεια τις σπουδές στη Σχολή Χόγκουαρτς για Μαγείες και Ξόρκια ώστε θα χρειαστεί μια δεκαετία για την ολοκλήρωσή του.

Θα τα βάλουμε εδώ όλα σε μια σειρά, για το ρόλο της στη δικαστική διαμάχη, για το σίριαλ και θα προσθέσουμε μια σύνοψη των πεπραγμένων της, από το πρώτο παραμύθι που έγραψε σε ηλικία έξι ετών μέχρι τα δισεκατομμύρια που αποφέρει το έργο της.

Η δικαστική απόφαση για το βιολογικό φύλο

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, μια γυναίκα ονόματι Μάγια Φόρστατερ έχασε τη δουλειά της επειδή είπε ότι οι άνθρωποι δεν μπορούν να αλλάξουν το βιολογικό τους φύλο. Πήγε την υπόθεση στο δικαστήριο, υποστηρίζοντας ότι αυτή η άποψη πρέπει να προστατεύεται. Αρχικά, το δικαστήριο διαφώνησε, αλλά ένα ανώτερο δικαστήριο αποφάνθηκε ότι οι απόψεις της προστατεύονται από τον νόμο, ακόμη κι αν κάποιοι τις θεωρούν προσβλητικές. Η Τζ. Κ. Ρόουλινγκ στήριξε τη Μάγια, λέγοντας ότι οι άνθρωποι πρέπει να μπορούν να μιλούν για το φύλο χωρίς να κινδυνεύουν να χάσουν τη δουλειά τους. Η υπόθεση προκάλεσε έντονες αντιδράσεις και από τις δύο πλευρές.

Η Μάγια Φόρστατερ είναι ερευνήτρια με ειδίκευση στην αειφόρο ανάπτυξη και τη φορολογική πολιτική. Έχει συνεργαστεί με διάφορους οργανισμούς, μεταξύ των οποίων και το Center for Global Development (Κέντρο για την Παγκόσμια Ανάπτυξη), μια δεξαμενή σκέψης που εστιάζει στη μείωση της φτώχειας. Εκεί εργάστηκε ως επισκέπτρια ερευνήτρια, προσφέροντας την τεχνογνωσία της σε θέματα υπεύθυνης επιχειρηματικής πρακτικής και χρηματοοικονομικής ρύθμισης.

Το 2019, το συμβόλαιό της με το Κέντρο δεν ανανεώθηκε, αφού εξέφρασε μέσω κοινωνικών δικτύων απόψεις σύμφωνα με τις οποίες οι άνθρωποι δεν μπορούν να αλλάξουν το βιολογικό τους φύλο. Η Ρόουλινγκ έγραψε στο Twitter ότι οι άνθρωποι πρέπει να μπορούν να ντύνονται και να αυτοπροσδιορίζονται όπως θέλουν, αλλά αναρωτήθηκε γιατί κάποιος να χάνει τη δουλειά του επειδή δηλώνει ότι το βιολογικό φύλο είναι πραγματικό. Έκλεισε το μήνυμά της με τα hashtags #IStandWithMaya και #ThisIsNotADrill. Η ανάρτηση έγινε viral και προκάλεσε έντονη δημόσια συζήτηση. Ήταν η αρχή της δημόσιας ενασχόλησης της Ρόουλινγκ με τα ζητήματα φύλου και βιολογικού φύλου, προκαλώντας τόσο υποστήριξη όσο και επικρίσεις.

Η υπόθεση Φόρστατερ ήταν η πρώτη ένδειξη ότι η Ρόουλινγκ ταυτίζεται με τον λεγόμενο gender-critical φεμινισμό και ανησυχεί για το πώς οι σύγχρονες αντιλήψεις για την ταυτότητα φύλου μπορεί να επηρεάσουν τα δικαιώματα των γυναικών και την ελευθερία του λόγου. Ακολούθησε το περιβόητο tweet της για τους «Ανθρώπους που έχουν περίοδο» τον Ιούνιο 2020. Η Ρόουλινγκ σχολίασε τίτλο άρθρου «Άνθρωποι που έχουν περίοδο», γράφοντας: «Άνθρωποι που έχουν περίοδο. Σίγουρα υπήρχε μια λέξη γι’ αυτούς. Μπορεί κάποιος να με βοηθήσει; Γουμπέν; Γουμπούντ; Γούμαντ;»

Το tweet αυτό προκάλεσε ακόμη μεγαλύτερη αντίδραση, με έντονες επικρίσεις από LGBTQ+ ακτιβιστές και δημόσια σχόλια από ηθοποιούς των ταινιών Χάρι Πότερ (όπως ο Ντάνιελ Ράντκλιφ και η Έμα Γουότσον). Η Ρόουλινγκ δεν ανακάλεσε και λίγες μέρες μετά δημοσίευσε εκτενές κείμενο εξηγώντας τις ανησυχίες της σχετικά με τις πολιτικές ταυτότητας φύλου και τον αντίκτυπό τους στις γυναίκες και τα κορίτσια.

Η Τζ. Κ. Ρόουλινγκ δεν έχει επιβεβαιώσει την οικονομική συνεισφορά στην υπόθεση της Μάγια Φόρστατερ. Ωστόσο, το 2024 φέρεται να δώρισε 70.000 στερλίνες στην οργάνωση For Women Scotland (FWS), μια οργάνωση που αμφισβητεί νομικά τον ορισμό της «γυναίκας» στον Νόμο για την Εκπροσώπηση των Φύλων στα Δημόσια Όργανα (2018). Ο νόμος αυτός περιλαμβάνει τις τρανς γυναίκες με Πιστοποιητικό Αναγνώρισης Φύλου στον νομικό ορισμό της γυναίκας. Η FWS επιδιώκει να περιορίσει μόνο σε «βιολογικές γυναίκες». Η Ρόουλινγκ χρηματοδότησε την προσφυγή της FWS στο Ανώτατο Δικαστήριο του Ηνωμένου Βασιλείου. Η απόφαση βγήκε πριν λίγες ημέρες υπέρ της οργάνωσης και η συγγραφέας το γιόρτασε στο κατάστρωμα του σκάφους της στα Μπαρμπέιντος, καπνίζοντας πούρο και πίνοντας σαμπάνια. Σχολίασε: «I love it when a plan comes together. #SupremeCourt #WomensRights».

Η αμφισβήτηση και η νέα σειρά

Το 2021 η Warner Bros αποφάσισε να κάνει το επετειακό ντοκιμαντέρ «Return to Hogwarts» για να τιμήσει τη συμπλήρωση 20 χρόνων από την πρώτη ταινία του Χάρι Πότερ. Η παρουσία της Ρόουλινγκ περιορίστηκε σε παλαιότερες συνεντεύξεις. Το στούντιο αποφάσισε να κρατήσει αποστάσεις από τη δημιουργό λόγω της δημόσιας κριτικής που είχε δεχτεί για τις απόψεις της σχετικά με την ταυτότητα φύλου.

Ωστόσο, σήμερα, σχεδόν τέσσερα χρόνια μετά η συγγραφέας επιστρέφει με νέα τηλεοπτική σειρά σε παραγωγή HBO Max. Θα είναι πιστή αναπαράσταση των επτά τόμων του Χάρι Πότερ και το γύρισμα θα κρατήσει έως και 10 χρόνια, με κάθε σεζόν να αντιστοιχεί σε έναν τόμο. Οι παραγωγοί της νέας σειράς επέλεξαν να συνεργαστούν ξανά με τη συγγραφέα επειδή δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς. Εκείνη παραμένει ιδιοκτήτρια των δικαιωμάτων του Χάρι Πότερ. Χωρίς την έγκρισή της, η νέα τηλεοπτική σειρά δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί.

Επιπλέον η HBO Max και η νέα διοίκηση της Warner Bros. Discovery δείχνουν πιο διαλλακτικοί απέναντι στις προσωπικές απόψεις των δημιουργών. Η απόφαση αναγνωρίζει ότι το έργο είναι μεγαλύτερο από την ίδια τη συγγραφέα και ότι ο μαγικός κόσμος του Χάρι Πότερ ανήκει σε εκατομμύρια ανθρώπους που αγαπούν την ιστορία του και όχι στις προσωπικές πεποιθήσεις της δημιουργού του.

Τα πρώτα γραπτά της μικρής Τζόαν

Η Τζόαν Ρόουλινγ γεννήθηκε στις 31 Ιουλίου 1965 και μεγάλωσε τα πρώτα χρόνια σε ένα χωριό κοντά στο Μπρίστολ. Ο πατέρας της, Πίτερ Τζέιμς Ρόουλινγκ, ήταν μηχανικός στην Rolls-Royce και η μητέρα της, Αν Ρόουλινγκ, τεχνολόγος στο εργαστήριο Χημείας του ίδιου εργοστασίου.

Η Τζόαν είχε μία μικρότερη αδερφή, την Ντάι, με την οποία έπαιζαν μαζί και σκάρωναν ιστορίες. Από πολύ μικρή ηλικία η Τζόαν έδειξε την κλίση της στη γραφή. Στα έξι της χρόνια, έγραψε την πρώτη της ιστορία, με τίτλο «Rabbit». Η ηρωίδα ήταν ένα κουνελάκι με φίλους και οικογένεια, και στο τέλος πήγαινε στο νοσοκομείο με ιλαρά. Η ιστορία δεν δημοσιεύτηκε ποτέ, αλλά ήταν η αρχή μιας μακράς σχέσης με το γράψιμο.

Από μικρή κρατούσε σημειωματάρια γεμάτα λέξεις, ονόματα και ιδέες για ιστορίες. Λάτρευε τα περίεργα ή ξεχωριστά ονόματα και τα υπογράμμιζε όπου τα έβρισκε_ σε βιβλία, χάρτες, ακόμη και τηλεφωνικούς καταλόγους. Για παράδειγμα, το «Dumbledore» είναι μια παλιά αγγλική λέξη για την «αγριομέλισσα». Τον φανταζόταν να βουίζει καθώς περπατά. Άρχισε επίσης να καταγράφει διαλόγους και χαρακτήρες από την καθημερινή της ζωή, κάτι που αργότερα έγινε πολύτιμο εργαλείο στη συγγραφή της. Περνούσε ώρες διαβάζοντας, από «Το Λιοντάρι, η Μάγισσα και η Ντουλάπα» μέχρι τις ιστορίες του Paul Gallico και την «Μικρή Γοργόνα» του Άντερσεν.

Αφού τελείωσε το σχολείο, γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο του Έξετερ, όπου σπούδασε Γαλλική Φιλολογία. Για ένα εξάμηνο έζησε στο Παρίσι ως μέρος του προγράμματος σπουδών και τότε άρχισε να σκέφτεται την ιδέα της συγγραφής, αν και ακόμα δίσταζε να πιστέψει στον εαυτό της. Μετά την αποφοίτηση, εργάστηκε σε διάφορες θέσεις, μεταξύ άλλων στην Διεθνή Αμνηστία, όπου και ερχόταν καθημερινά σε επαφή με συγκλονιστικές ανθρώπινες ιστορίες.

Το τρένο που άλλαξε τη ζωή της

Το 1990, ενώ ταξίδευε με τρένο από το Μάντσεστερ στο Λονδίνο είχε την ιδέα για έναν εντεκάχρονο, αδύνατο, μαυρομάλλη μαθητή με γυαλιά, που αγνοούσε ότι ήταν μάγος, και πήγαινε για πρώτη φορά σε ένα σχολείο μαγείας. Όταν έφτασε στο σπίτι της, άρχισε να κρατά σημειώσεις. Ήταν «μια λάμψη έμπνευσης».

Λίγους μήνες μετά, η μητέρα της πέθανε από σκλήρυνση κατά πλάκας, ύστερα από δεκαετή μάχη. Η Τζ.Κ. Ρόουλινγκ ήταν συντετριμμένη. Αναζητώντας διέξοδο, είδε μια αγγελία για καθηγητές Αγγλικών στην Πορτογαλία και μετακόμισε στο Πόρτο. Δίδασκε κυρίως βραδινές ώρες. Τις ημέρες της τις αφιέρωνε στο γράψιμο και άρχισε να δουλεύει σοβαρά το «Χάρι Πότερ και η Φιλοσοφική Λίθος».

Την ίδια περίοδο γνώρισε τον Πορτογάλο δημοσιογράφο Χόρχε Αράντες. Παντρεύτηκαν τον Οκτώβριο του 1992 και απέκτησαν μια κόρη, την Τζέσικα. Ωστόσο, ο γάμος χάλασε μέσα σε λίγους μήνες και η Ρόουλινγκ επέστρεψε στη Βρετανία μόνη, με το βρέφος στην αγκαλιά και μοναδική περιουσία μισό χειρόγραφο. Εγκαταστάθηκε στο Εδιμβούργο όπου ζούσε η αδερφή της.

Λάμβανε κρατικά επιδόματα, πάλευε με την κατάθλιψη και έγραφε σε καφέ όπως το Nicholson’s, βγάζοντας τη μικρή Τζέσικα βόλτα με το καρότσι για να ζεσταθεί, επειδή δεν είχε χρήματα για θέρμανση. Νιώθοντας ευγνωμοσύνη για τα επιδόματα που λάμβανε τότε, δεν έκανε ποτέ στη ζωή της προσπάθεια να μειώσει τη φορολόγησή της. Θέλει να ωφεληθούν κι άλλοι από τα κοινωνικά προγράμματα. Για τη δύσκολο αυτή περίοδο έχει πει: «Ήμουν τόσο φτωχή όσο μπορεί να είναι κάποιος στη σύγχρονη Βρετανία, χωρίς να είναι άστεγος.»

Έστειλε λοιπόν το χειρόγραφο σε πολλούς εκδοτικούς οίκους. Τουλάχιστον δώδεκα την απέρριψαν. Οι περισσότεροι θεώρησαν πως ένα φανταστικό παιδικό μυθιστόρημα τέτοιου είδους δεν είχε πιθανότητες εμπορικής επιτυχίας. Ήταν ένα κοριτσάκι 8 χρονών που άλλαξε τα πράγματα. Η κόρη του Μπάρι Κάνιγχαμ, του οίκου Bloomsbury, διάβασε το πρώτο κεφάλαιο και είπε ότι ήθελε να διαβάσει κι άλλο. Έτσι το 1996 ο εκδοτικός οίκος συμφώνησε να εκδώσει το βιβλίο, δίνοντας προκαταβολή μόλις 1.500 στερλίνες. Την συμβούλεψαν μάλιστα να κάνει κι άλλη δουλειά επειδή κανείς δεν βγάζει λεφτά γράφοντας παιδικά βιβλία.

Οι πρώτες κριτικές ήταν θετικά συγκρατημένες και η επιτυχία ήρθε από τα σχολεία όπου οι δάσκαλοι άρχισαν να συστήνουν το βιβλίο, από τις βιβλιοθήκες και τα βιβλιοπωλεία. Το βιβλίο προσπέρασε κάθε σύστημα διαφήμισης, κριτικής και προώθησης.

Η λογοτεχνική σειρά έχει πουλήσει περισσότερα από 600 εκατομμύρια αντίτυπα παγκοσμίως και  τα συνολικά έσοδα του franchise «Χάρι Πότερ» είναι σχεδόν 35 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι οκτώ κινηματογραφικές ταινίες που βασίστηκαν σε αυτά τα βιβλία απέφεραν περίπου 7,7 δισεκατομμύρια δολάρια στο παγκόσμιο box office. Βάλτε σε αυτά τα έσοδα τα κουκλάκια, τα μαγικά ραβδιά, τις στολές, τα σχολικά είδη, τα συλλεκτικά αντικείμενα, τα LEGO. Προσθέστε τα έσοδα από θεατρικές παραγωγές, όπως το δημοφιλές «Harry Potter and the Cursed Child», που παίζεται σε μεγάλες πόλεις ανά τον κόσμο. Μην ξεχάσετε την είσπραξη από τα θεματικά πάρκα «Wizarding World of Harry Potter» σε ΗΠΑ και Ιαπωνία, που λειτουργούν υπό τη Universal και προσελκύουν εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως. Επίσης υπάρχουν έσοδα από βιντεοπαιχνίδια, από το streaming και τα audiobooks.

Όλα αυτά συνθέτουν ένα οικονομικό φαινόμενο, κατατάσσοντας τον «Χάρι Πότερ» ανάμεσα στα πιο επικερδή franchise όλων των εποχών.