Fake news: Τί κρύβουν και πώς θα τα αναγνωρίσω;

Τον περασμένο Απρίλιο κυκλοφορούσε στο γερμανικό Facebook ένα υποτιθέμενο ρητό της Αναλένα Μπέρμποκ, επικεφαλής των Πρασίνων και υποψήφιας – την εποχή εκείνη – για την καγκελαρία στις επικείμενες βουλευτικές εκλογές: ότι πρέπει να απαγορευθούν τα κατοικίδια ζώα, διότι εκλύουν μεγάλη ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα.

Το 2018, στη διάρκεια του προεκλογικού αγώνα στη Βραζιλία, το WhatsApp κατακλύστηκε με μηνύματα υπέρ του εθνολαϊκιστή υποψήφιου Ζαΐρ Μπολσονάρο, αλλά και με διαδόσεις ότι ο αριστερός αντίπαλός του ετοιμάζεται να εγκαθιδρύσει στρατιωτική δικτατορία και να νομιμοποιήσει την …παιδοφιλία.

Στη διάρκεια της πανδημίας πληθαίνουν τα βίντεο και οι αναρτήσεις που αναδεικνύουν μειοψηφικές απόψεις εντός της επιστημονικής κοινότητας.

Κοινός παρονομαστής σε όλα αυτά: πρόκειται για Fake news, για παραπληροφόρηση, για πληροφορίες που είναι εν μέρει ή και εντελώς λανθασμένες, αλλά δημοσιεύονται με συγκεκριμένη πρόθεση, είτε για να επηρεάσουν την πολιτική ατζέντα, είτε απλώς για να προσελκύσουν όσο το δυνατόν περισσότερα clicks.

Τα fake news διαδίδονται συχνά με αστραπιαία ταχύτητα. Πολλοί χρήστες δυσκολεύονται να τα διαχωρίσουν από τις πραγματικές ειδήσεις. Οι ειδικοί της DW δίνουν κάποιες συμβουλές για να αντιμετωπίσουμε την πλημμυρίδα των πληροφοριών στα social media.

Ας αρχίσουμε σήμερα με την πιο απλή μορφή των fake news, τα κείμενα ή σχόλια.

Απαραίτητη η επιφυλακτικότητα

Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύει το τελευταίο Digital News Report του Ινστιτούτου Reuters στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, οι μισοί από τους ερωτηθέντες δηλώνουν ότι «τις τελευταίες ημέρες» έχουν διαβάσει ψευδείς ή παραπλανητικές πληροφορίες για την πανδημία.

Ποσοστό άνω του 25% θεωρεί ότι έχει διαβάσει ψευδείς πληροφορίες για την προσωπική ζωή διασημοτήτων. Τα στοιχεία αυτά μας υπενθυμίζουν ότι όποιος κινείται στο διαδίκτυο, μεταξύ άλλων και σε εφαρμογές όπως το messenger, θα πρέπει να επιδεικνύει έναν υγιή σκεπτικισμό και να μην παίρνει τοις μετρητοίς όλα όσα διαβάζει, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για ένα συναισθηματικά φορτισμένο ζήτημα.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα με την Αναλένα Μπέρμποκ: η υποψήφια των Πρασίνων για την καγκελαρία ποτέ δεν είχε ζητήσει να απαγορευθούν τα κατοικίδια, κι όμως, πολλοί χρήστες στο διαδίκτυο έσπευσαν να εκφράσουν την αγανάκτησή τους για το υποτιθέμενο σχόλιο.

Αυτό μάλλον δεν θα συνέβαινε, αν ακολουθούσαν τις συμβουλές της Ίνες Άιζελε, δημοσιογράφου της Deutsche Welle με εξειδίκευση στον εντοπισμό των fake news.

«Πολλοί κάνουν forward ένα βίντεο ή άλλο περιεχόμενο, χωρίς να εξετάζουν το περιεχόμενο ή την προέλευσή του», λέει η Ίνες Άιζελε. «Θα ήταν καλύτερα να σκεφτούν μια στιγμή: Φαίνεται αληθινή η πληροφορία; Ξέρουμε από πού προέρχεται; Ποιος θα είχε συμφέρον να τη διαδώσει; Μήπως υπάρχουν ενδείξεις ότι δεν είναι αξιόπιστη; Ορθογραφικά λάθη, για παράδειγμα»;

Τί κρύβεται πίσω από τα fake news;

Πολλές φορές τα fake news φτάνουν στον χρήστη ως μηνύματα μέσω Facebook, Twitter ή Instagram. Μια ματιά στον λογαριασμό του αποστολέα μπορεί να είναι άκρως διαφωτιστική για τα ενδιαφέροντα και τις πεποιθήσεις του.

Μπορεί γρήγορα να ανακαλύψουμε ότι πρόκειται για social bot, δηλαδή για ρομπότ. Πιθανός τρόπος διάδοσης είναι οι υπηρεσίες messenger, που είχαν φιλοξενήσει fake news στη διάρκεια του προεκλογικού αγώνα στη Βραζιλία το 2018.

Από έρευνα της εφημερίδας Folha de S.Paulo προέκυψε ότι υπεύθυνοι για την παραπληροφόρηση ήταν συγκεκριμένοι πάροχοι υπηρεσιών στο διαδίκτυο κατά παραγγελία μεγάλων επιχειρήσεων. Τα τηλέφωνα επικοινωνίας παρέπεμπαν, μεταξύ άλλων, στο προεκλογικό επιτελείο των εθνολαϊκιστών.

Όταν λαμβάνετε ένα τέτοιο περιεχόμενο μέσω messenger, καλό είναι να ρωτήσετε τον αποστολέα, από που προέρχονται οι πληροφορίες του. Αν διαπιστώσετε ότι απλώς τις έχει κάνει forward, χωρίς να ελέγξει ο ίδιος το περιεχόμενό τους, αυτό ασφαλώς δεν είναι καλός οιωνός.

Εάν το μήνυμα περιέχει και link, μπορείτε να δείτε σε ποια πηγή πληροφόρησης παραπέμπει. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι κάθε μήνυμα που περιέχει link είναι έγκυρο.

Άλλωστε υπάρχουν πολλές ιστοσελίδες που δίνουν μεγαλύτερη προτεραιότητα στη δραματοποίηση του περιεχομένου και το κυνήγι των clicks, παρά στην τήρηση της δημοσιογραφικής δεοντολογίας.

Με μία πιο προσεκτική ματιά, μπορεί να διαπιστώσετε ότι πρόκειται για ιστοσελίδα πίσω από την οποία κρύβεται ένας κρατικός οργανισμός. Ίσως πρόκειται απλώς για ένα ιδιωτικό blog ή για μία σατιρική ιστοσελίδα.

Υπάρχουν κάποιες λεπτομέρειες που αποτελούν ένδειξη μειωμένης αξιοπιστίας, όπως είναι η έλλειψη επαρκών στοιχείων για τους υπεύθυνους της ιστοσελίδας, τα ορθογραφικά λάθη, μία μεγάλη ποσότητα διαφήμισης ή ακόμη ένα πρόχειρο layout, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι το εξαιρετικό layout αποτελεί εγγύηση αξιοπιστίας.

Ας δούμε για παράδειγμα την worldnewsdailyreport.com. Με μία πρώτη ματιά φαίνεται πολύ προσεγμένη, όμως γρήγορα διαπιστώνουμε ότι τα περισσότερα άρθρα της έχουν τουλάχιστον ασυνήθιστο περιεχόμενο:

Ένα πλοίο εξαφανίζεται στο Τρίγωνο των Βερμούδων για να επανεμφανιστεί ξαφνικά στην έρημο Σαχάρα, ένας κουρέας φυλακίζεται γιατί φτιάχνει κούκλες βουντού από τα μαλλιά των πελατών του, δύο αδέρφια από το Νιου Τζέρσεϊ παντρεύονται μετά από δικαστικό μαραθώνιο κλπ κλπ.

Πρέπει να εξετάσουμε πιο προσεκτικά το περιεχόμενο, για να διαπιστώσουμε ότι πρόκειται για σατιρική ιστοσελίδα. «World News Daily Report, where facts don’τ matter», διαβάζουμε…

Ισχύει άραγε ο κάθε ισχυρισμός;

Ας δούμε όμως και το περιεχόμενο επί της ουσίας, ξεκινώντας από μία απλή ερώτηση: Φαίνεται λογικό και εμπεριστατωμένο αυτό που διαβάζουμε; Μπορούμε να φανταστούμε ότι ισχύει;

Για να βεβαιωθούμε, μπορούμε σε ένα πρώτο βήμα να αναζητήσουμε συναφές περιεχόμενο σε άλλες ιστοσελίδες. Τι έχει δημοσιευθεί μέχρι στιγμής για το ίδιο θέμα; Εάν, για παράδειγμα, ένας πολιτικός κάνει μία ρηξικέλευθη δήλωση, αυτή προφανώς θα έχει δημοσιευθεί και αλλού.

Επίσημες ιστοσελίδες κρατικών οργανισμών μας βοηθούν επίσης να ελέγξουμε την αξιοπιστία ορισμένων ισχυρισμών. Για παράδειγμα στο ζήτημα της πανδημίας οι ανακοινώσεις του επιδημιολογικού Ινστιτούτου Ρόμπερτ Κοχ βασίζονται, κατά τεκμήριο, σε καλύτερη πληροφόρηση από εκείνες που εκδίδουν μεμονωμένοι επιστήμονες μέσω YouTube.

Εάν η είδηση που διαβάζετε περιέχει ήδη παραπομπή σε συγκεκριμένη πηγή (επιστημονική έρευνα, επίσημη ομιλία, προγραμματικές θέσεις ενός πολιτικού κόμματος) καλό είναι να διασταυρώσετε την παραπομπή αυτή, για να επιβεβαιώσετε το περιεχόμενο.

Πολλές φορές μία δήλωση μπορεί να περικόπτεται ή να απομονώνεται από τα συμφραζόμενά της, με αποτέλεσμα να αποκτά διαφορετική σημασία ή και να παραποιείται.

Τέλος, μπορείτε να καταφύγετε σε εξειδικευμένες ιστοσελίδες, που ελέγχουν και δισταυρώνουν το περιεχόμενο άλλων πηγών πληροφόρησης. Για τον γερμανόφωνο χώρο οι ιστοσελίδες αυτές είναι, μεταξύ άλλων, η Correctiv, η Hoaxsearch, αλλά και η Deutsche Welle.

Μην κάνετε συνεχώς forward

Ως απλός χρήστης μπορείτε να κάνετε κι εσείς κάτι για να περιοριστεί η πλημμυρίδα των fake news στο διαδίκτυο.

Είναι πολύ απλό: μην κάνετε forward χωρίς δεύτερη σκέψη σε ό,τι διαβάζετε. Πολλές φορές τα fake news δεν οφείλονται σε κακή πρόθεση ή αφελή πεποίθηση, αλλά προκύπτουν μόνο και μόνο γιατί κάποιος δεν πρόσεξε τι ακριβώς διάβασε ή παρέλειψε να το ελέγξει ή παρασύρθηκε από το συναίσθημα και την παρόρμηση της στιγμής.

Κι όταν τα fake news πάρουν τον δρόμο τους, πολλές φορές είναι αργά για να σταματήσουν.

Γιατί όπως λέει η δημοσιογράφος της Deutsche Welle, Ίνες Άιζελε, «σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του ΜΙΤ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τα fake news διαδίδονται έξι φορές πιο γρήγορα από τις αληθινές ειδήσεις.

Κεντρίζουν το ενδιαφέρον, γιατί απευθύνονται στο συναίσθημα και στο ένστικτο, για παράδειγμα σε θέματα όπως η πανδημία και η μετανάστευση».

Διαβάστε επίσης: