Ένα έπεσε, πέντε χτίστηκαν: Το μάθημα που δεν πήραμε από την πτώση του τείχους του Βερολίνου

Στις 9 Νοεμβρίου, ο πλανήτης γιόρτασε τα 30 χρόνια από ένα σημαντικό γεγονός, που συμβόλισε το πέρασμα σε μια νέα εποχή κοινωνικά και πολιτικά: την πτώση του τείχους του Βερολίνου. Τι μας δίδαξε, όμως, αυτό το εξαιρετικής σημασίας για τον κόσμο και ειδικότερα την Ευρώπη, γεγονός; Απ’ ότι φαίνεται, όχι και πολλά.

Ο πλανήτης γιόρτασε πριν από δύο ημέρες το σημαντικό γεγονός της πτώσης του τείχους του Βερολίνου, που συντελέστηκε στις 9 Νοεμβρίου του 1989 και σήμανε την απαρχή μιας νέας περιόδου, για έναν κόσμο που είχε ζήσει δύο παγκόσμιους πολέμους και πολυάριθμες εμφύλιες συγκρούσεις σε διάφορα σημεία του πλανήτη.

Το τείχος του Βερολίνου χτίστηκε στην καρδιά της γερμανικής πρωτεύουσας τον Αύγουστο του 1961, από τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας (ΛΔΓ), για να σημάνει την πλήρη διαφοροποίηση του καθεστώτος της από την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, καθώς να εμποδίσει την ολοένα και αυξανόμενη φυγή των κατοίκων της αυτήν.

Το τείχος αποτέλεσε ένα φυσικό σύνορο μεταξύ του Ανατολικού και του Δυτικού Βερολίνου για διάστημα μεγαλύτερο των 28 ετών, ενώ αποτελούσε το σημαντικότερο σύμβολο μιας Ευρώπης διχοτομημένης από το σιδηρούν παραπέτασμα. Η συγκεκριμένη κατασκευή αποτελούσε, ουσιαστικά, μία σύνθετη στρατιωτική δημιουργία, η οποία περιείχε δύο τείχη ύψους 3,6 μέτρων με διάδρομο περιπολίας, 302 παρατηρητήρια και συστήματα συναγερμού, 14.000 φύλακες, 600 σκυλιά και καλωδιωτά πλέγματα.

Το τείχος του Βερολίνου αποτελούσε ένα απαράβατο όριο μεταξύ των δύο πλευρών και κανένας πολίτης δεν μπορούσε να μετακινηθεί από τη μία πλευρά στην άλλη, εκτός και εάν έφερε ειδική άδεια, πράγμα το οποίο ίσχυε για ελάχιστους κατοίκους. Αναρίθμητοι είναι εκείνοι οι οποίοι προσπάθησαν να μετακινηθούν κρυφά μεταξύ των δύο πλευρών της πόλης, με αποτέλεσμα πολλοί από αυτούς να εκτελεστούν εν ψυχρώ από τους Ανατολικογερμανούς συνοριοφύλακες και τους Σοβιετικούς στρατιώτες.

Η αποδυνάμωση της Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και το πείσμα των Ανατολικογερμανών, οι οποίοι οργάνωσαν μεγάλες διαδηλώσεις, οδήγησαν, στις 9 Νοεμβρίου 1989, στην πτώση του «τείχους της ντροπής», όπως το αποκαλούν σήμερα οι Γερμανοί, προκαλώντας τον μεγάλο θαυμασμό του «ελεύθερου κόσμου» και ανοίγοντας τον δρόμο για την γερμανική επανένωση.

Το τείχος του Βερολίνου μετατράπηκε σε σύμβολο του ιδεολογικού και πολιτικού χάσματος του ψυχρού πολέμου, ενώ αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για αριθμό λογοτεχνικών βιβλίων και ταινιών. Σήμερα, τα κατάλοιπα του Τείχους στολίζουν την πόλη, για να θυμίζουν στην ίδια, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο, ένα παρελθόν, στο οποίο κανείς δεν θέλει να επιστρέψει.

Τι μας δίδαξε, όμως, το τείχος του Βερολίνου και η ιστορική πτώση του, η οποία επηρεάζει βαθιά ακόμη και σήμερα τις συνειδήσεις και εξακολουθεί να αποτελεί σύμβολο ενός νέου κόσμου; Μάλλον όχι και τόσα πολλά, αφού, έκτοτε, ο πλανήτης έχτισε πέντε νέα τείχη, που στέκουν προκλητικά σε αυτόν τον νέο κόσμο, που τόσο πάλεψε για την ελευθερία των ανθρώπων του.

Τα πέντε τείχη του σύγχρονου κόσμου

Τα τείχη της Βαγδάτης

Η πολυτάραχη Βαγδάτη φιλοξενεί τείχη που γκρεμίστηκαν και στη συνέχεια επανακατασκευάστηκαν. Τα τείχη ανεγέρθηκαν για πρώτη φορά το 2003, με στόχο, όπως λεγόταν, να συγκρατήσουν τις βιαιότητες που λάμβαναν χώρα στην περιοχή.

Το 2019, η παρουσία τους θεωρήθηκε περιττή ύστερα από μια περίοδο ηρεμίας και την βελτίωση της ασφάλειας στην περιοχή, γι’ αυτό και οι ιρακινές αρχές τα αφαίρεσαν. Ωστόσο, λίγες εβδομάδες αργότερα, τα ξαναέχτισαν, εξαιτίας της ανόδου ενός αντικυβερνητικού κοινωνικού κινήματος.

Άξιο αναφοράς αποτελεί το γεγονός ότι, για την αφαίρεσή τους χρειάστηκαν αρκετοί μήνες, ενώ για να τα επαναφέρουν, οι ιρακινές αρχές χρειάστηκαν μόλις 24 ώρες.

Η ανέγερσή τους για δεύτερη φορά, ωστόσο, αποτελεί, σύμφωνα με τον πρωθυπουργό της χώρας, «προσωρινό μέτρο», κάτι που ωστόσο δεν φαίνεται να πείθει τους κατοίκους.

Το τείχος μεταξύ βόρειας και νότιας Κορέας

Πρόκειται για το τείχος που αναδεικνύει την συγκεκριμένη περιοχή στην πιο στρατιωτικοποιημένη ζώνη όλου του πλανήτη. Βρίσκεται στο Tongil Chon, το λεγόμενο «χωριό της ανακωχής». Χτίστηκε το 1973 και αποτελεί ένα απαράβατο σύνορο μεταξύ των δύο ζωνών της Κορέας, ενώ έχει μήκος 250 χιλιομέτρων. Πρόκειται για μια κατασκευή ανάμεικτη από συρματόπλεγμα, φυλάκια, ναρκοπέδια και στρατώνες.

Δεν είναι τυχαίο ότι το συγκεκριμένο τείχος αποτελεί το αυστηρότερο στρατιωτικό σύνορο του κόσμου, καθώς, παρά το γεγονός ότι η κόντρα μεταξύ Βόρειας και Νότιας Κορέας διαρκεί εδώ και χρόνια, παρουσιάζοντας στιγμές που εξασθενεί, όπως πέρυσι με την επανάληψη του δια-κορεατικού διαλόγου, το τείχος, ωστόσο, παραμένει σταθερά απαράβατο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι μεταξύ των δύο πλευρών της Κορέας, απαγορεύεται οποιαδήποτε μετάβαση ή επαφή, ακόμη και τηλεφωνική επικοινωνία.

Στην γραμμή οριοθέτησης του τείχους εκτείνεται μια ζώνη ασφαλείας. Η συγκεκριμένη ζώνη φρουρείται με απόλυτη αυστηρότητα, ενώ δεν έχει πρόσβαση κανείς, χωρίς προηγουμένως να έχει παρασχεθεί ειδική άδεια.

Το παράδοξο σε όλο αυτό είναι ότι στη συγκεκριμένη περιοχή δημιουργήθηκε ένα χωριό 400 κατοίκων, το οποίο ερμηνεύθηκε ως μια κίνηση κοροϊδίας απέναντι στο καθεστώς της Βόρειας Κορέας. Εν μέσω συρματοπλέγματος και ναρκοπεδίων υπάρχουν μερικά σπίτια, μία εκκλησία και ένα δημοτικό σχολείο, ζωγραφισμένο με τα χρώματα του ουράνιου τόξου, για να τονίζει την παραδοξότητα όλου του γύρω τοπίου.

Η ζωή στο χωριό της ανακωχής μοιάζει κανονικά, αν εξαιρέσει κανείς ότι η Βόρεια Κορέα βρίσκεται τόσο κοντά, που μπορούσε κανείς να ακούσει από εκεί τις προπαγανδιστικές εκπομπές που αναπαράγονταν μέχρι τον περασμένο χρόνο.

Ένας στρατιώτης που φρουρεί την περιοχή εξηγεί ότι η πρόσβαση στο σημείο απαγορεύεται σε όλους τους Κορεάτες, εκτός από εκείνους που ζουν εκεί, οι οποίοι αποτελούν εξαίρεση του κανόνα και έχουν επιλεγεί «για το ακλόνητο αντικομμουνιστικό τους φρόνημα». Όπως προσθέτει, τους προσφέρονται διάφορα πλεονεκτήματα, όπως φορολογικές απαλλαγές.

Το τουρκικό τείχος μεταξύ Τουρκίας και Συρίας

Πρόκειται για μια τουρκική κατασκευή, μήκους 800 χιλιομέτρων, η οποία είναι απολύτως απροσπέλαστη, εκτός επιθυμήσει κάτι διαφορετικό η Άγκυρα, που είναι υπεύθυνη για την κατασκευή και τη λειτουργία του.  Στον έλεγχο αυτό συμβάλλουν και τα πολυάριθμα παρατηρητήρια που έχει κατασκευάσει σε αυτό ο τουρκικός στρατός.

Αυτό, πρακτικά, σημαίνει ότι οι Σύριοι πρόσφυγες, προερχόμενοι από τα ανατολικά, στο συριακό Κουρδιστάν, δεν μπορούν να διασχίσουν την Τουρκία. Από την άλλη, οι Τούρκοι στρατιώτες απέκτησαν εύκολα πρόσβαση στην άλλη μεριά πριν από τρεις εβδομάδες, οπότε και επιτέθηκαν στους Κούρδους. Εκ δύσεως, γύρω από την επαρχία Idlib, ισχύει το ίδιο καθεστώς ευελιξίας για τον τουρκικό στρατό.

Στην επαρχία Idlib έχουν καταφύγει, μετά τις εξελίξεις του τελευταίου διαστήματος, περί τα 3 εκατ. άνθρωποι, οι περισσότεροι εκ των οποίων θέλησαν να διαφύγουν από το συριακό καθεστώς. Πλέον, κατοικούν σε περιοχές που δεν είχαν κατοικηθεί ποτέ πριν στο παρελθόν, σε σημεία που είναι λιγότερο εκτεθειμένα σε βομβαρδισμούς.

Μάρτυρες της κατάστασης στην περιοχή κάνουν λόγο για τραγικό βιοτικό επίπεδο, διευκρινίζοντας παράλληλα ότι οι προϋποθέσεις για να εισέλθει κάποιος από τους ανθρώπους αυτούς στην Τουρκία είναι ιδιαίτερα αυστηρές.

Το θαλάσσιο τείχος της Γάζας

Το θαλάσσιο τείχος της Γάζας ξεκίνησε να χτίζεται το καλοκαίρι του 2017 και ολοκληρώθηκε στις αρχές του 2019. Στόχος του είναι να εμποδίσει τις διεισδύσεις στο Ισραήλ από τη θάλασσα της Μεσογείου. Στο σημείο προϋπήρχαν, άλλωστε, αρκετοί φράχτες, οι πρώτοι εκ των οποίων είχαν κατασκευαστεί μετά το 1994. Η νέα αυτή κατασκευή καταλαμβάνει ολόκληρη τη Λωρίδα της Γάζας για μια απόσταση που εκτείνεται σε 60 χιλιόμετρα.

Πρόκειται για μια κατασκευή από πέτρες, μπετόν και συρματοπλέγματα, η οποία χρειάστηκε τουλάχιστον 750 εκατομμύρια ευρώ για να φτιαχτεί, σύμφωνα με τον ισραηλινό Τύπο.

Έχει ύψος, κατά μέσο όρο, περί τα 6 μέτρα, ενώ αξίζει να αναφερθεί ότι προεκτείνεται και κάτω από το έδαφος, σε μήκος μερικών δεκάδων μέτρων, με στόχο να εξασφαλίσει ότι δεν είναι δυνατό το άνοιγμα συράγγων προς το Ισραήλ.

Η ολοκλήρωσή του, στην ανατολή του τρέχοντος έτους, ήρθε με την δημιουργία μια κάθετης, προς την ακτή, θαλάσσιας επέκτασης, κατασκευασμένης από πέτρες και συρματόπλεγμα. Η συγκεκριμένη κατασκευή βρίσκεται μεταξύ του Ισραήλ και της Λωρίδας της Γάζας και ενισχύεται από έναν φράχτη μήκους 200 μέτρων, πλάτους 50 μέτρων και ύψους 6 μέτρων.

Στις δύο πλευρές του τείχους, ο ισραηλινός στρατός έχει δημιουργήσει απαγορευμένες ζώνες ασφαλείας, ενώ σύμφωνα με μέλος της ισραηλινής ΜΚΟ «B’tsellem», η οποία υπερασπίζεται τα δικαιώματα των Παλαιστινίων, «το Ισραήλ έχει χτίσει ένα υπόγειο τείχος, για να αποφύγει τις σήραγγες, το οποίο έχει εξοπλιστεί με όλες τις πιθανές τεχνολογίες. Υπάρχει επίσης κι ένα φράγμα μέσα στη θάλασσα».

Αξίζει να σημειωθεί ότι το θαλάσσιο τείχος της Γάζας δεν ήταν η πρώτη επιθετική κίνηση των Ισραηλινών, καθώς στο παρελθόν έχει προβεί και σε άλλες κινήσεις αποκλεισμού της περιοχής. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι αναφορές για χρήση βίας μέχρι το περασμένο έτος, καθώς και η μέθοδος ψεκασμού των διερχόμενων από την περιοχή αεροπλάνων με ζιζανιοκτόνα, με αποτέλεσμα να απελευθερώνονται στην ατμόσφαιρα χημικές ουσίες με σοβαρές επιπτώσεις.

Το τείχος φτιάχτηκε για να τιμωρήσει τους Παλαιστίνιους, ωστόσο μελλοντικά, η ύπαρξή του θα δημιουργήσει πρόβλημα και στο ίδιο το Ισραήλ. Όπως υποστηρίζει ένας γεωλόγος, που έχει μελετήσει την περιοχή, μέρος του θαλάσσιου τείχους της Γάζας συγκρατεί τα αμμώδη ρεύματα προς την πλευρά της Γάζας, με αποτέλεσμα η ακτή του Ισραήλ να διαβρώνεται σταδιακά.

Τα τείχη της Βραζιλίας

Στη Βραζιλία υπάρχουν ίσως τα πιο παράδοξα τείχη του πλανήτη, καθώς δεν έχουν στρατιωτικό χαρακτήρα, αλλά αντίθετα, ταξικό. Ο ρόλος τους είναι να προστατεύουν τις γειτονιές των πλουσίων από τις «ταπεινές» φαβέλες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι κοινωνικές τάξεις να μην συναντιούνται πουθενά, αφού οι πλούσιοι ζουν και συναναστρέφονται αποκλειστικά μεταξύ τους, οικειοποιούμενοι ακόμη τον χώρο που θεωρείται δημόσιος και ελεύθερος.

Τα τείχη «κοσμούν» την πόλη του Ρίο από την δεκαετία του ’70 και εκτείνονται σε μήκος 500.000 τετραγωνικών μέτρων. Η πρόσβαση είναι ιδιαίτερα δύσκολη για όποιον δεν κατοικεί εκεί, γεγονός το οποίο αποδεικνύεται και από την κατασκευή από κάγκελα που έχουν τοποθετηθεί εκεί, παρά το γεγονός ότι η συγκεκριμένη κίνηση έχει κριθεί παράνομη.

Οι κατοίκοι αποφεύγουν να μιλάνε στον Τύπο και η ιδιωτική αστυνομία περιπολεί και ελέγχει την περιοχή. Ο «πλούσιος» οικισμός Barra da Tijuca, φιλοξενεί 6 χιλιάδες κατοίκους, οι οποίοι ζουν «προστατευμένοι» από τους κοινούς θνητούς, που η μοίρα τους επιφύλασσε έναν όχι και τόσο ευνοημένο βίο. Την συγκεκριμένη συνοικία περιβάλλουν παρόμοιοι οικισμοί για Βραζιλιάνους της εύρωστης μεσαίας τάξης ή και της ανώτερης τάξης, σε μια ζωή χωρισμένη από τις φαβέλες και τις λαϊκές γειτονιές. Αυτοί οι οικισμοί παραβιάζουν επίσης τον δημόσιο χώρο.