Το 1973, η Δικτατορία των Συνταγματαρχών μετρούσε ήδη 6 χρόνια από την εγκαθίδρυσή της, με τον ελληνικό λαό να είναι υπερβολικά καταπιεσμένος. Εκτός από το καθεστώς της δικτατορίας, η οικονομική κρίση που ξεκινούσε εκείνη την περίοδο στη χώρα, ενέτεινε ολοένα και περισσότερο το ήδη επιβαρυμένο πολιτικό σκηνικό.

Ο πληθωρισμός σημείωνε επιτάχυνση, οι τιμές των πρώτων υλών αυξάνονταν, ενώ την ίδια στιγμή η δυνατότητα απόκτησης σπιτιού περιορίστηκε στις μικρομεσαίες τάξεις. Όλο αυτό το κλίμα προκάλεσε τη γενική δυσαρέσκεια του λαού, ενώ οι φοιτητές ξεκίνησαν να διαμαρτύρονται και να εμπλέκονται με την αστυνομία. Παράλληλα, πολιτικοί και διανοούμενοι αποδοκίμαζαν ολοένα και περισσότερο το δικτατορικό καθεστώς, με την περίοδο εκείνη να χαρακτηρίζεται ως μία περίοδος γενικευμένης αναταραχής.

Το τριήμερο της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, η οποία κορυφώθηκε με την εισβολή των τανκς στον Πανεπιστημιακό χώρο, έγινε ιστορικό σύμβολο, καθώς η κατάληψη του Πολυτεχνείου εξελίχθηκε σε γενικευμένη διαμαρτυρία.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ο λαός αντιδρούσε ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς. Υπενθυμίζουμε ότι η κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου το 1968, όπως και η κηδεία του Νομπελίστα ποιητή Γιώργου Σεφέρη το 1971 εξελίχθηκαν σε πορεία διαμαρτυρίας εναντίον της Χούντας.

Βέβαια, η δυσφορία είχε εξαπλωθεί ακόμα και στον στρατό. Τον Μάιο του 1973, η προετοιμασμένη ανταρσία του ναυτικού προδόθηκε και οι δικτάτορες κατηγόρησαν τον βασιλιά και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή πως υποκίνησαν την κατάσταση. Εκείνοι με τη σειρά τους, αρνήθηκαν την κατηγορία και οι Χουντικοί μετά από αυτά τα γεγονότα κατέλυσαν τη βασιλεία και ανακήρυξαν τη «δημοκρατία», εκλέγοντας ως πρόεδρο τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, ο οποίος στις 29 Ιουλίου απέσπασε με νόθο δημοψήφισμα την έγκριση του λαού.

Στην προσπάθειά του να πείσει τον λαό ότι ήθελε να εγκαθιδρύσει δημοκρατία, δεδομένου ότι αυτό δε μπορούσε να φανεί λόγω των δικαιοδοσιών του στη διακυβέρνηση της χώρας, ο Γεώργιος Παπαδόπουλος χορήγησε γενική αμνηστία, απελευθέρωσε πολιτικούς κρατούμενους, χαλάρωσε τη λογοκρισία και σχημάτισε κυβέρνηση με αρχηγό τον Σπύρο Μαρκεζίνη, ο οποίος με τη σειρά του διεξήγαγε βουλευτικές εκλογές τον Οκτώβριο του 1973.

Η κορύφωση όλων ήρθε τον Νοέμβριο του ίδιου έτους. όταν οι φοιτητές προχώρησαν σε κατάληψη του Πολυτεχνείου, απαιτώντας την επαναφορά της δημοκρατίας με βασικά τους συνθήματα «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία», «Κάτω η Χούντα» κ.ά.. Ωστόσο, οι φοιτητές προχώρησαν σε καταλήψεις όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά και στην Πολυτεχνική σχολή της Θεσσαλονίκης, στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων και στο Πανεπιστήμιο Πατρών ακριβώς με τα ίδια αιτήματα.

Πώς, όμως, φτάσαμε στα γεγονότα του Νοεμβρίου του 1973;

Η προσπάθεια ελέγχου των φοιτητικών συλλόγων και το νομοθετικό διάταγμα 1347/1973

Αν θέλουμε να μιλήσουμε για την εξέγερση του Πολυτεχνείου με όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ακρίβεια, θα πρέπει να μεταφερθούμε ακόμα πιο πίσω στον χρόνο και πιο συγκεκριμένα να σταθούμε στον Οκτώβριο του 1972, όταν ανακοινώθηκε από την ελεγχόμενη από τη Χούντα Εθνική Φοιτητική Ένωση Ελλάδος (ΕΦΕΕ) και την Φοιτητική Ένωση Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΦΕΑΠΘ) ότι θα διεξαχθούν αρχαιρεσίες στους φοιτητικούς συλλόγους. Οι «συνοπτικές» διαδικασίες της Χούντας, με στόχο τον έλεγχο των φοιτητικών συλλόγων, προκάλεσαν εντάσεις στα πανεπιστήμια, οι οποίες κορυφώθηκαν λίγο καιρό αργότερα τον Φεβρουάριο του 1973 με το νομοθετικό διάταγμα 1347.

Σύμφωνα με το παραπάνω νομοθετικό διάταγμα, τροποποιήθηκε το Ν.Δ. 7201/70 περί στρατολογίας, δίνοντας τη δυνατότητα στον υπουργό Εθνικής Αμύνης «να διατάσσει την διακοπή αναβολής κατατάξεως στο στράτευμα σε σπουδαστές ή φοιτητές που είναι υπαίτιοι αποχής ή προτρέπουν σε αποχή από τα μαθήματα ή τας εξετάσεις κλπ.»

 

Από την κατάληψη της Νομικής στο καθεστώς της ελεγχόμενης φιλελευθεροποίησης

Οι φοιτητές αντέδρασαν με τις νέες εξελίξεις και στις 14 Φεβρουαρίου προχώρησαν σε συγκέντρωση διαμαρτυρίας έξω από το Πολυτεχνείο, με τους αστυνομικούς με τη σειρά τους να εισβάλουν με βίαιο τρόπο στον χώρο, ξυλοκοπώντας και συλλαμβάνοντας φοιτητές.

Ωστόσο, η κορύφωση των φοιτητικών κινητοποιήσεων επήλθε στις 21 και 22 Φεβρουαρίου, όταν περίπου τρεις με τέσσερις χιλιάδες φοιτητές έκαναν κατάληψη στη Νομική Σχολή Αθηνών, έχοντας τη συμπαράσταση καθηγητών, πολιτικών προσώπων και του λαού. Αυτή ήταν και η πρώτη κατάληψη πανεπιστημιακού χώρου κατά την περίοδο της δικτατορίας. Κατόπιν διαπραγματεύσεων με την Πρυτανεία αυτή η κατάληψη έληξε «αναίμακτα».

Η διάλυση της παιδείας δεν άργησε να έρθει, καθώς στις 20 Μαρτίου 1973, οι φοιτητές προχώρησαν σε νέα κατάληψη της Νομικής, η οποία έληξε μία ημέρα αργότερα με την εισβολή των αστυνομικών στο πανεπιστήμιο, πράξη που σηματοδότησε την κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου.

Οι επόμενοι μήνες χαρακτηρίστηκαν από καταιγιστικές εξελίξεις, στις οποίες μεταξύ άλλων περιλαμβάνονταν το κλείσιμο των πανεπιστημίων, συλλήψεις και βασανιστήρια φοιτητών, οι οποίοι στη συνέχεια στρατεύονταν κ.ά.

Τον Ιούνιο του 1973, η κυβέρνηση του Παπαδόπουλου βρέθηκε σε πολιτικό αδιέξοδο, καθώς ο λαός στεκόταν στο πλευρό των φοιτητών. Μία ήταν η προσωρινή «λύση» για τους δικτάτορες. Η ελεγχόμενη «φιλελευθεροποίηση», στο πλαίσιο της οποίας όπως προαναφέραμε τον Οκτώβριο ίδιου έτους όρισε ως πρωθυπουργό τον Σπύρο Μαρκεζίνη.

Στις 4 Νοεμβρίου του ίδιου έτους, το μνημόσυνο στη μνήμη του Γεωργίου Παπανδρέου κατέληξε σε διαμαρτυρία κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου, ενώ ακολούθησαν συλλήψεις.

Την ίδια ώρα, ένας νέος αγώνας ξεκινούσε στα πανεπιστημιακά ιδρύματα, καθώς εν όψει των φοιτητικών εκλογών, οι σύλλογοι συγκρούστηκαν με τα διορισμένα Διοικητικά Συμβούλια για λόγους διαφάνειας.

 «Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ Πολυτεχνείο! Εκπέμπουμε σε 1.050 χιλιοκύκλους…»

Στις 14 Νοεμβρίου 1973, φοιτητές από όλες τις σχολές της Αθήνας αποφάσισαν να προχωρήσουν στην κατάληψη του Πολυτεχνείου. Συγκρότησαν ομάδες εργασίας, συγκέντρωσης τροφίμων, παρασκευής φαγητού, καθαριότητας, ελέγχου προκηρύξεων και ταυτοτήτων, όπως επίσης και φρούρησης καίριων σημείων. Στις 12:30 πμ. όλες οι πύλες είχαν κλείσει.

Μία ημέρα αργότερα ξεκίνησε να εκπέμπει ο αυτοσχέδιος ραδιοφωνικός σταθμός των αγωνιζόμενων φοιτητών, ο οποίος λειτούργησε για 34 ώρες και μετέδιδε τον παλμό των γεγονότων.

«Εδώ Πολυτεχνείο! Εδώ Πολυτεχνείο! Ελληνικέ λαέ, το Πολυτεχνείο θα μείνει το προπύργιο και η εστία του αγώνα. Όλος ο λαός να συσπειρώνεται γύρω από τους χώρους του Πολυτεχνείου, να παραμείνει στους δρόμους της Αθήνας και να κατέβει στους δρόμους κάθε μεγάλης πόλης της Ελλάδας. Το Πολυτεχνείο είναι οχυρωμένο με τα στήθη των φοιτητών… Ο αγώνας μας είναι κοινός. Είναι αγώνας αντιχουντικός. Είναι αγώνας αντιδικτατορικός. Είναι αγώνας αντιιμπεριαλιστικός. Κάτω η δικτατορία. Ζήτω η Δημοκρατία…»

Απόσπασμα από ραδιοφωνική εκπομπή του 1973 από τον σταθμό του Πολυτεχνείου. Στο μικρόφωνο η Μαρία Δαμανάκη

Ο σταθμός στήθηκε μετά από απόφαση της Συντονιστικής Επιτροπής. Από τα εργαστήρια της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανολόγων, οι φοιτητές μιλούσαν στον κόσμο για τα ιδεώδη της δημοκρατίας και της ελευθερίας, διαμαρτυρόμενοι για την κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα.

Οι φοιτητές κλείστηκαν για τρεις ημέρες στο Πολυτεχνείο, ενώ έξω από τις πύλες του, πλήθος κόσμου συμπαραστεκόταν στον αγώνα τους. Στα περισσότερα σπίτια, οι απλοί πολίτες άκουγαν τις εκπομπές των φοιτητών στα κρυφά, ενώ ο αγώνας του ήταν κεντρικό θέμα σε κάθε συζήτηση.

Από τον ραδιοφωνικό σταθμό ακούγονταν συνεχώς οι θέσεις των σπουδαστών. Ήδη στις 16 Νοεμβρίου η εξέγερση των φοιτητών είχε μετατραπεί σε λαϊκή εξέγερση, καθώς σημειώνονταν πορείας διαμαρτυρίας και διαδηλώσεις, ενώ οι συγκρούσεις γενικεύτηκαν σε όλο το κέντρο της Αθήνας. Η αστυνομία δε, αιτήθηκε τη βοήθεια της Χωροφυλακής για τη φρούρηση κυβερνητικών κτιρίων.

Η αστυνομία επιτέθηκε στους διαδηλωτές με κάθε τρόπο, ενώ παράλληλα κυκλοφορούσαν και ελεύθεροι σκοπευτές, με τους πρώτους θανάτους να καταγράφονται στον χώρο γύρω από το υπουργείο Δημόσιας Διοίκησης.

Μέχρι τις 9 το βράδυ λέγεται ότι έξω από το Πολυτεχνείο είχαν συγκεντρωθεί περισσότεροι από 100.000 πολίτες, ενώ στήθηκαν οδοφράγματα με λεωφορεία, τρόλεϊ, διαφημιστικές πινακίδες και στέγαστρα στάσεων.

Τρεις ώρες περίπου αργότερα, το οικοδομικό τετράγωνο του Πολυτεχνείου αποκλείστηκε από την αστυνομία. Στις 01:45, ξημερώματα Σαββάτου 17 Νοεμβρίου 1973, τα τανκς είχαν ήδη συγκεντρωθεί έξω από τον χώρο του Πολυτεχνείου, όπως επίσης και μονάδες καταδρομών, ενώ ελεύθεροι σκοπευτές ήταν κρυμμένοι στα γύρω κτίρια. Οι φοιτητές ήταν ανεβασμένοι στα κάγκελα.

Στις 02:45 τα ξημερώματα, το τανκ εισέβαλε στο Πολυτεχνείο, σκορπίζοντας τον θάνατο…

Ο αριθμός των νεκρών του Πολυτεχνείου μέχρι και σήμερα παραμένει ένα ανεξιχνίαστο μυστήριο…

Πολυτεχνείο 2023, 50 χρόνια μετά

50 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την εξέγερση του Πολυτεχνείου και την εισβολή των τανκς τα ξημερώματα της 17ης Νοεμβρίου 1973. Μισός αιώνας και οι μνήμες παραμένουν ανεξίτηλες στους πρωταγωνιστές των γεγονότων εκείνης της περιόδου, αλλά και στον απλό κόσμο. Γιατί, το Πολυτεχνείο ήταν και παραμένει μέχρι και σήμερα ένα σύμβολο διεκδίκησης της ελευθερίας για ένα καλύτερο αύριο.

Ωστόσο, είναι λυπηρό που αρκετοί άνθρωποι που έζησαν εκ των έσω τα γεγονότα του Πολυτεχνείου αρνούνται να μιλήσουν γι’ αυτά. Όπως αναφέρει ο Γάλλος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Maurice Halbwachs, η συλλογική μνήμη δεν είναι ούτε πλήρης ούτε συνεκτική, πράγμα που οφείλεται στο γεγονός ότι κάποια γεγονότα ξεχνιούνται, κάποια άλλα τα γνωρίζουμε επιφανειακά, ενώ εξίσου ιδιαίτερη σημασία έχει και ο τρόπος απομνημόνευσης και καταγραφής τους.

Αυτή τη συλλογική και ταυτόχρονα ιστορική μνήμη, οφείλουμε να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές.

Διαβάστε επίσης:

Αριστοτέλης Σαρρηκώστας στο mononews: Xώρα χωρίς μνήμη, δεν έχει ιστορία

Γιώργος Βερνίκος, 50 χρόνια Πολυτεχνείο: Να ορθώνουμε το ανάστημά μας για έναν καλύτερο κόσμο

Δημήτρης Παπαχρήστος στο mononews: Το Πολυτεχνείο ανήκει στον καθένα που συνεχίζει να αγωνίζεται

Δημήτρης Χατζησωκράτης στο mononews: Το Πολυτεχνείο πρέπει να ανήκει στη νέα γενιά

Κλεοπάτρα Παπαγεωργίου στο mononews: Το Πολυτεχνείο λειτούργησε σαν καταλύτης για την πτώση της Χούντας