Ποινικός Κώδικας: Από την ατιμωρησία στην αυστηρότητα – Τι προέβλεπε το 2019, τι θα ισχύει πλέον

Η άποψη ότι δύσκολα πλέον πας φυλακή ήταν κυρίαρχη τα τελευταία χρόνια, όχι μόνο στην κοινωνία, αλλά και στους νομικούς κύκλους. Και αυτό επειδή οι σαρωτικές αλλαγές που είχαν επέλθει το 2019 στον Ποινικό Κώδικα, σε μία από τις τελευταίες νομοθετικές ρυθμίσεις της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, είχαν επηρεάσει ολόκληρο το σύστημα της επιβολής ποινών.

Διότι ακόμα και μία μικρή τροποποίηση στο εύρος της ποινής ή στις προϋποθέσεις χορήγησης της αναστολής μπορεί να οδηγήσει σε ντόμινο, καθώς συμπαρασύρει το πλέγμα διατάξεων της εκτέλεσης των ποινών και της υπό όρους απόλυσης του κρατουμένου.

Κάπως έτσι, φτάσαμε σήμερα στην επόμενη σαρωτική τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα, η οποία, όπως αναφέρει το Υπουργείο Δικαιοσύνης, έχει ως στόχο τον περιορισμό της κυρίαρχης μικρομεσαίας εγκληματικότητας. Αυτής της αντίληψης ότι για τα περισσότερα αδικήματα -πέρα προφανώς από τα πολύ σοβαρά- δεν έχεις τίποτα να φοβάσαι.

Πρόκειται για μια εκτεταμένη μεταρρύθμιση στο ποινικό δίκαιο και την ποινική δικονομία, η οποία αυστηροποιεί τις ποινές σε αρκετά αδικήματα (π.χ. στον εμπρησμό και τα εγκλήματα ενδοοικογενειακής βίας) και επιχειρεί να επιταχύνει τη διαδικασία στα ποινικά δικαστήρια με ορισμένες διατάξεις που έχουν ξεσηκώσει αντιδράσεις.

Σε κάθε περίπτωση, όμως, έχει ενδιαφέρον η επιστροφή στις προ του 2019 διατάξεις -ή ακόμα και σε αυστηρότερες- αναφορικά με την επιμέτρηση και την εκτέλεση της ποινής σε μία προσπάθεια να καμφθεί το γενικευμένο αίσθημα ατιμωρησίας.

Ποινή πρόσκαιρης κάθειρξης

Η ποινή για την πρόσκαιρη κάθειρξη ήταν ανέκαθεν 5-20 έτη και σε αυτό επιστρέφει ξανά τώρα. Και είναι λογικό, επειδή η πρόσκαιρη κάθειρξη αφορά σοβαρά κακουργήματα, όπως η βαριά σωματική βλάβη, η εμπορία ανθρώπων, αλλά και η ανθρωποκτονία που τελέστηκε εν βρασμώ.

Το 2019, το ανώτατο όριο της ποινής στην πρόσκαιρη κάθειρξη μειώθηκε από τα 20 στα 15 έτη.

Μπορεί μια τέτοια μείωση να μην ξενίζει αρχικά τόσο πολύ, όμως είχε σοβαρές συνέπειες, καθώς πολλοί κρατούμενοι για τα παραπάνω, μεγάλης απαξίας αδικήματα κατέληγαν να αποφυλακίζονται υπό όρους στα πέντε χρόνια ή ακόμα και νωρίτερα.

Το ίδιο ίσχυε και για ακόμα σοβαρότερα αδικήματα, όπως η ανθρωποκτονία με δόλο σε ήρεμη ψυχική κατάσταση, εφόσον είχε αναγνωριστεί κάποιο ελαφρυντικό.

Ελαφρυντική περίσταση και «σπάσιμο των ισοβίων»

Η αναγνώριση κάποιου ελαφρυντικού στο πρόσωπο του κατηγορουμένου δεν είναι απλά μία μικρή μείωση στα χρόνια φυλάκισης.

Όταν μιλάμε για ισόβια κάθειρξη, όπως συμβαίνει στην ανθρωποκτονία ή τον βιασμό, αν αναγνωριστεί ελαφρυντική περίσταση, η ποινή μετατρέπεται σε πρόσκαιρη.

Αν, μάλιστα, αναλογιστεί κανείς ότι το 2019 η ποινή της πρόσκαιρης κάθειρξης μειώθηκε στα 15 έτη το ανώτατο, όπως προαναφέρθηκε, και αν δούμε και τις διατάξεις για τις υπό όρους απόλυση, καταλαβαίνουμε γιατί κάποιος στυγνός δολοφόνος μπορούσε να αποφυλακιστεί στα 5 χρόνια!

Το τεράστιο πρόβλημα που δημιουργήθηκε με την τροποποίηση του Ποινικού Κώδικα το 2019 ήταν στις προϋποθέσεις αναγνώρισης των ελαφρυντικών.

Προηγουμένως, ως ελαφρυντικό αναγνωριζόταν ο πρότερος «έντιμος» βίος, κάτι που αντικαταστάθηκε με τον «σύννομο» βίο. Αυτή ήταν η κερκόπορτα για τη μαζική μετατροπή των ισοβίων σε πρόσκαιρη κάθειρξη με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Διότι ο πρότερος σύννομος βίος σημαίνει το να μην έχει ο κατηγορούμενος -μέχρι τη στιγμή τέλεσης του εγκλήματος- προβεί σε κάποιο άλλο αδίκημα ή ακόμα και το να έχει μεν προβεί, αλλά αυτό να μην είναι σοβαρό (π.χ. κάποιο ελαφρύ πλημμέλημα).

Αν και υπήρξε απόφαση από τον Άρειο Πάγο που έκρινε ότι ο σύννομος βίος είναι κάτι παραπάνω από το λευκό ποινικό μητρώο, καθώς σημαίνει τη γενικότερη υποταγή στη νομιμότητα σε κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής, το ζήτημα που είχε προκύψει δεν μπορούσε πλέον να σωθεί.

Και κάπως έτσι, ο Επαμεινώνδας Κορκονέας, ο δολοφόνος του Αλέξη Γρηγορόπουλου, αποφυλακίστηκε στα 13 έτη, καθώς του αναγνωρίστηκε το εν λόγω ελαφρυντικό…

Υπό αυτό το πρίσμα, η επιστροφή στον πρότερο «έντιμο» βίο που θα αποτελεί ξανά από εδώ και στο εξής το περιεχόμενο του συγκεκριμένου ελαφρυντικού, είναι μια συγκράτηση ουσιαστικά στην πρόωρη αποφυλάκιση δραστών πολύ σοβαρών εγκλημάτων. Διότι έτσι, για να αναγνωριστεί στον δράστη το εν λόγω ελαφρυντικό, θα πρέπει ως τη στιγμή του εγκλήματος να έχει ζήσει έναν έντιμο βίο, μια έννοια πολύ ευρύτερη από τη σύννομη ζωή.

Για παράδειγμα, έχει αναγνωριστεί παλαιότερα από τον Άρειο Πάγο ότι δεν μπορεί να αποδοθεί στον κατηγορούμενο το ελαφρυντικό του προτέρου έντιμου βίου, όταν αυτός προέβαινε συνεχώς σε μη αναγκαίες, πολυτελείς αγορές, με αποτέλεσμα να δημιουργήσει πολλά χρέη, κάτι που τον οδήγησε στο να εμπνευστεί και να πραγματοποιήσει ληστεία.

Απόλυση υπό όρο

Αν και η απόλυση υπό όρους δεν σημαίνει απελευθέρωση, αλλά αποφυλάκιση υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις και υποχρεώσεις (π.χ. τακτική εμφάνιση στο αστυνομικό τμήμα), στην ουσία αντιμετωπίζεται ως τέτοια. Ειδικά υπό τις παρούσες συνθήκες, κατά τις οποίες οι περισσότεροι απολυθέντες υπό όρους δεν τους τηρούν καν και δεν εμφανίζονται ποτέ στο αστυνομικό τμήμα.

Η απόλυση υπό όρο έχει δύο κύριες προϋποθέσεις. Να έχει εκτιθεί συγκεκριμένο χρονικό διάστημα της ποινής και να μην κρίνεται απολύτως αναγκαία η συνέχισή της στο σωφρονιστικό κατάστημα.

Αναφορικά με το χρονικό διάστημα έκτισης της ποινής, δεν άλλαξε κάτι το 2019 ούτε θα αλλάξει τώρα. Ο νόμος ορίζει ότι θα πρέπει ο κρατούμενος να έχει εκτίσει τα 3/5 της ποινής στην πρόσκαιρη κάθειρξη και 20 χρόνια στην ισόβια. Βέβαια, στην ποινή προσμετρώνται ευεργετικά οι μέρες εργασίας, έκτισης σε αγροτικές φυλακές ή συμμετοχής σε εκπαιδευτικά προγράμματα. Έτσι, τα ισόβια καταλήγουν να γίνονται 16 χρόνια και η πρόσκαιρη κάθειρξη το 1/3 της ποινής.

Με τις προαναφερόμενες αλλαγές το 2019, αν σε κάποιον δράστη αναγνωριζόταν το ελαφρυντικό του σύννομου βίου, η ισόβια κάθειρξη θα μετατρεπόταν σε πρόσκαιρη. Και επειδή η ποινή για την πρόσκαιρη μειώθηκε στα 15 έτη το ανώτερο, αν εξέτιε την ποινή του, για παράδειγμα, σε αγροτικές φυλακές, μπορούσε ένας δολοφόνος να αποφυλακιστεί στα 5 χρόνια ή και λιγότερο.

Με την επαναφορά των 20 ετών στην πρόσκαιρη κάθειρξη και του «έντιμου» πρότερου βίου ως ελαφρυντικό, επιχειρείται σήμερα να μπει φρένο σε αυτή την προβληματική. Όμως, δεν αρκεί αυτό. Μεγάλο ρόλο παίζει και η ουσιαστική προϋπόθεση της χορήγησης της υφ’ όρων απόλυσης, το αν δηλαδή η ποινή κρίνεται απολύτως αναγκαία.

Μέχρι την τωρινή αλλαγή στον Ποινικό Κώδικα, λαμβανόταν υπόψη για αυτή την κρίση μόνο η διαγωγή του κρατουμένου στις φυλακές και όχι η γενικότερη συμπεριφορά του, το ειδεχθές του εγκλήματος κ.λ.π.

Πλέον, θα εναπόκειται στην ουσιαστική κρίση του δικαστικού συμβουλίου ανάλογα με την επικινδυνότητα του εγκλήματος και τα ατομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του δράστη το αν θα χορηγήσει την απόλυση υπό όρο.

Ενδεχομένως, δηλαδή, να μην τη χορηγήσει, αν κρίνει ότι ναι μεν ο κρατούμενος δεν έχει προβεί σε κάποιο παράπτωμα μέσα στη φυλακή, όμως ο χαρακτήρας του και ο τρόπος τέλεσης του εγκλήματος, για παράδειγμα με τη χρήση υπερβολικής βίας, φανερώνουν ότι δεν είναι ασφαλές να αποφυλακιστεί.

Αναστολή και το όριο των τριών ετών που γίνεται ένα

Οι διατάξεις για την αναστολή, όπως διαμορφώθηκαν με τη μεταρρύθμιση του Ποινικού Κώδικα το 2019, είναι και ο λόγος που η μικρομεσαία εγκληματικότητα παραμένει εν πολλοίς ατιμώρητη. Προ του 2019, η αναστολή χορηγούνταν σε αδικήματα με ποινή έως τρία έτη υπό την αυστηρή προϋπόθεση ότι ο δράστης δεν είχε προηγούμενη αμετάκλητη καταδίκη άνω του έτους.

Το 2019, η προϋπόθεση αυτή εξαλείφθηκε και έγινε ο κανόνας να χορηγείται πάντα αναστολή σε πλημμελήματα με ποινή έως τρία έτη. Και μπορεί αυτά τα αδικήματα να μοιάζουν ελαφριά, αν αναλογιστεί όμως κανείς ότι πρόκειται για αδικήματα, όπως η ανθρωποκτονία εξ αμελείας ή η παραγωγή και διανομή υλικού παιδικής πορνογραφίας, καταλαβαίνει ότι δεν είναι τόσο απλό να μην εκτίει ποτέ κανείς την ποινή του σε φυλακή.

Αυτό που θα ισχύσει με την ψήφιση του νέου Ποινικού Κώδικα είναι ότι αφενός θα επιστρέψει η προϋπόθεση της μη ύπαρξης προηγούμενης αμετάκλητης καταδίκης άνω του έτους για τη χορήγηση αναστολής. Αφετέρου, θα μειωθεί σημαντικά το όριο της ποινής, αφού πλέον η αναστολή θα μπορεί να χορηγηθεί για ποινές μέχρι ένα έτος.

Για ποινές μέχρι δύο έτη, η ποινή θα μετατρέπεται σε χρηματική ή θα παρέχεται ως κοινωφελής εργασία, οπότε πρακτικά ποινές τριών ετών θα εκτίονται κανονικά.

Μάλιστα, σε συνδυασμό με αυτές τις διατάξεις, η ποινή για την ανθρωποκτονία εξ αμελείας αυξάνεται σε τουλάχιστον δύο έτη (αντί για τουλάχιστον 3 μήνες που ίσχυε προηγουμένως), έτσι ώστε η ποινή της να εκτίεται.

Είναι ξεκάθαρο, λοιπόν, ότι ο νέος Ποινικός Κώδικας κινείται σε ένα πολύ πιο αυστηρό πλαίσιο σε σχέση όχι μόνο με τον Ποινικό Κώδικα του 2019, αλλά και αυτόν που ίσχυε παλαιότερα. Το κατά πόσον, όμως, θα μπορέσουν να εφαρμοστούν αυτές οι αυστηρότερες διατάξεις, δεδομένου ότι οι φυλακές είναι ασφυκτικά γεμάτες, είναι μια άλλη συζήτηση.

Όπως και άλλη συζήτηση είναι το αν τελικά ωφελεί την κοινωνία οι μικροπαραβάτες να έρχονται σε επαφή με το διαβρωτικό περιβάλλον των φυλακών.

Το σίγουρο είναι ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρεθεί η ιδανική ισορροπία, έτσι ώστε από τη μία να προστατεύονται από τις δύσκολες συνθήκες των φυλακών δράστες, στους οποίους το έγκλημα αποτέλεσε μια όχι και τόσο σοβαρή εξαίρεση στην κατά βάση έντιμη ζωή τους, και από την άλλη να μην επικρατεί η αντίληψη της ασυδοσίας σε μια ολόκληρη κοινωνία.

Διαβάστε επίσης:

Κορυφώνεται ο δικαστικός αγώνας: Αίτημα απόρριψης της αγωγής του Γιώργου Οικονόμου από την Αλίκη Παληού

Τι ψάχνουν MIT, Yale και Harvard στο Ελληνικό

Πόσους φόρους θα εισπράξει το 2024 η ΑΑΔΕ – Στο στόχαστρο ΦΠΑ, ΕΦΚ και φόρος εισοδήματος