Βάσω Κατράκη – Το ανθρώπινο σώμα στην τέχνη

Μορφές απογυμνωμένες από περιγραφικές ή διακοσμητικές λεπτομέρειες.

Η δωρική λιτότητα των συνθέσεων. Και εν τέλει μια ανθρωποκεντρική γλώσσα, που δεν αναλώνεται σε ρητορικούς εξωραϊσμούς αλλά προβάλλει τα σώματα με τρόπο τέτοιο, που να υπερβαίνουν το ατομικό για να εγγραφούν στη συλλογική μνήμη. Πρόκειται βέβαια για τις χαράξεις στην πέτρα από την Βάσω Κατράκη, την σπουδαία δημιουργό, που πέρα από την τέχνη τοποθέτησε τον άνθρωπο στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής της, την μεταπολεμική Ελλάδα. Με επίκεντρο ακριβώς το ανθρώπινο σώμα και τον χειρισμό του από την κορυφαία ελληνίδα χαράκτρια ως θεματογραφικό, συμβολικό και πολιτικό στοιχείο παρουσιάζεται και η έκθεση «Βάσω Κατράκη: Αλγεινά Σώματα» στην Roma Gallery με μια επιλογή από εμβληματικές χαράξεις της στην πέτρα. Γιατί οι συνθέσεις της Κατράκη, με τις στιβαρές και λιτές μορφές της μεταφέρουν ένα ρηξικέλευθο στοχασμό πάνω στον ιστορικό χρόνο, την ανθρώπινη κατάσταση και τη μαρτυρία του σώματος ως φορέα συλλογικής μνήμης και συνείδησης, όπως σημειώνει η επιμελήτρια της έκθεσης, ιστορικός της τέχνης Άλια Τσαγκάρη.

«Μ’ ενδιαφέρει να  ΄ρθω σε όσο γίνεται πληρέστερη επικοινωνία με τους ανθρώπους, να μιλήσω με τη γλώσσα τους.  Αυτό είναι η πιο μεγάλη καταξίωση ενός καλλιτέχνη. Δεν διαλέγω ορισμένα θέματα, μα βιώματα. Και αυτά μπορεί να έρχονται είτε από τη χώρα που ζεις είτε απ’ έξω, φτάνει να είναι ανθρώπινα», όπως είχε πει άλλωστε, η ίδια.

Η φωνή του υλικού

  Γεννημένη στο Αιτωλικό του Μεσολογγίου  με σπουδές στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών κοντά στον Κ. Παρθένη και τον Γ. Κεφαλληνό, που την επηρέασαν βαθύτατα  η Βάσω Κατράκη (1914-1988) υπήρξε μία από τις σημαντικότερες  προσωπικότητες στον χώρο της νεοελληνικής τέχνης με ιδιαίτερη προσήλωση στην χαρακτική, την οποία υπηρέτησε με αφοσίωση και δημιουργικότητα. Ξεκινώντας από την ξυλογραφία στράφηκε,  το 1955 στη χάραξη στον λίθο κάνοντας την πρώτη της ατομική έκθεση που προκάλεσε αίσθηση, τρία χρόνια μάλιστα αργότερα θα της απονεμόταν το πρώτο βραβείο χαρακτικής στην Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας, καθώς και το βραβείο premium στην  Μπιενάλε του Λουγκάνο.

Το υλικό της ήταν πλέον ο ψαμμίτης, μια πέτρα που ελάχιστοι χαράκτες δουλεύουν αλλά εκείνη χαράσσοντάς την με στιβαρές, πλατιές χειρονομίες στόχευσε με επιτυχία στην απόδοση μορφών, που βρίσκονται ανάμεσα στην γλυπτική και την ζωγραφική. Με αυτήν την τεχνική έτσι, η καλλιτέχνις ενσωμάτωσε  την υλικότητα στο εικαστικό της αφήγημα, καθιστώντας την χάραξη μια διαλεκτική διαδικασία μεταξύ ύλης και σωματικής απόδοσης. «Πάντα μου άρεσε ένα πράγμα: Να μιλάει το υλικό μόνο του τη δική του γλώσσα», έλεγε και η ίδια για την προτίμησή της στην πέτρα.

Η σωματικότητα των χαράξεων σε πέτρα πράγματι ενσαρκώνει την αλγεινή υπόσταση της ανθρώπινης ύπαρξης στο μεταίχμιο μεταξύ νεκρικής ακαμψίας και υπαρξιακής έντασης, όπως σημειώνεται ειδικά, για την τωρινή έκθεσή της . Η ανθρωποκεντρική αυτή γλώσσα άλλωστε, δεν αναλώνεται σε ρητορικούς εξωραϊσμούς αλλά αντίθετα, προβάλλει σώματα τραχιά, κατακερματισμένα, που υπερβαίνουν το ατομικό για να εγγραφούν στη συλλογική μνήμη.

   Η αστραπή της τέχνης

      Βαθιά πολιτικοποιημένο άτομο εξάλλου, η Βάσω Κατράκη κατόρθωσε να προσδώσει ειδικό βάρος στην απόδοση του ανθρώπινου σώματος. Στην περίφημη έτσι, σειρά συνθέσεων «Κατάσταση» το ακρωτηριασμένο σώμα συνδιαλέγεται με το αγκαθωτό συρματόπλεγμα σε μια σχηματική διαμεσολάβηση της βίας και του εγκλεισμού. Οι μορφές, παγιδευμένες σε έναν ασφυκτικό χώρο διαρρηγνύουν το βλέμμα του θεατή ανατρέποντας την κρατική ρητορική της «εξυγίανσης», που επέβαλε η δικτατορία των Συνταγματαρχών. Εδώ, η σωματική παραμόρφωση δεν είναι προϊόν μοντερνιστικής διατύπωσης αλλά μια ζέουσα αναγκαιότητα.

  Η θεματολογία όμως της Κατράκη δεν περιορίσθηκε στο ανθρώπινο σώμα παρά επεκτάθηκε γενικότερα στην ζωική μορφή, σε μια ανιμιστική προσέγγιση, που διερευνά την αυτοαναφορικότητα της ύπαρξης. Τα άλογα, με τις στιβαρές, τονισμένες καμπύλες τους και τις έντονες χαράξεις διατηρούν μια αρχαϊκή ακαμψία.

Τέλος στο έργο της Κατράκη ο χώρος δεν είναι ένα ουδέτερο πεδίο όπου εντάσσονται οι μορφές αλλά αντίθετα, λειτουργεί ως αναπόσπαστο μέρος της σύνθεσης ενισχύοντας την δύναμη των χαρακτικών της. Ο κενός χώρος του βάθους έτσι, δεν αντιμετωπίζεται ως απουσία. Είναι ο ζωτικός τόπος όπου η μορφή αποκτά την πλήρη υπόστασή της. «Η τέχνη δεν είναι παιχνίδι γι’ αργόσχολους. Είναι αστραπή, είναι πόνος, είναι γέννα», έλεγε η ίδια εξάλλου.

Info

Roma Gallery: Ρώμα 5

Έκθεση: «Βάσω Κατράκη: Αλγεινά Σώματα»

Διάρκεια: Ως τις 3 Μαΐου

Διαβάστε επίσης:

Πολίνα Έλλις – Όλγα Τζίμου: Μια συνομιλία για την τέχνη και την δημιουργία

Το αρχαίο σχολείο του Ραμσή στην Αίγυπτο – Εντυπωσιακή ανακάλυψη

Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου – Ύπνος στο μουσείο για έναν  τυχερό