Τρώγεται η τέχνη; Σοκολάτες, δημητριακά, λαρδί και μπανάνες προς βρώση και έκθεση 

Μπανάνες, σοκολάτες, λουλούδια! Στην καλύτερη περίπτωση. Η σύγχρονη τέχνη που αντλεί έμπνευση από τρόφιμα και άλλα φθαρτά υλικά έχει κι αυτή τη γοητεία της. Τεράστια απόδειξη η πώληση αντί 6,2 εκατομμυρίων δολαρίων της ελαφρώς… μαραγκιασμένης μπανάνας του Μαουρίτσιο Κατελάν σε πρόσφατη δημοπρασία των Sotheby’s, που πάντως είχε εκτιμήσει την αξία του συγκεκριμένου «έργου» μεταξύ 1 και 1,5 εκατ. δολαρίων.

Το έργο με τον τίτλο «Comedian» πρωτοπαρουσιάστηκε  στο περίπτερο της Galerie Perrotin στην Art Basel Miami Beach πριν από πέντε χρόνια και οι τρεις πρώτες εκδόσεις του πωλήθηκαν μεταξύ 120.000 και 150.000 δολαρίων. Κανείς δεν περίμενε έτσι την σημερινή εκτίναξη της αξίας του.  

Ωστόσο, ο Κατελάν δεν  είναι ο πρώτος ούτε πιθανότατα θα είναι ο τελευταίος καλλιτέχνης,  που έφτιαξε έργα τέχνης με υλικό που φθείρεται. Όσο κι αν το ευρύ κοινό εντυπωσιάζεται από το αστρονομικό ποσό, που πουλήθηκε η μπανάνα του, από την Arte Povera και μετά, υπάρχει μακρά ιστορία τέτοιων έργων. Και σήμερα πολλοί σύγχρονοι καλλιτέχνες έχουν χρησιμοποιήσει  τρόφιμα ως θέμα τους και ως  υλικό. 

Νεκρή φύση

Για κάποιους η φθαρτότητα των υλικών τους είναι μέρος της ίδιας της ιδέας. Ο βραβευμένος με Βραβείο Turner καλλιτέχνης Τζέσε Ντάρλινγκ για παράδειγμα, δημιουργεί πλούσια λουλουδάτα μπουκέτα σε διαφανείς πλαστικές βιτρίνες. Με την πάροδο του χρόνου, η μούχλα «ανθίζει» στα λουλούδια και στο τέλος συγκεντρώνεται στο εσωτερικό του περιβλήματος. 

Στην περίπτωσή του αυτά τα εφήμερα γλυπτά απηχούν σε έργα ζωγραφικής με νεκρές φύσεις της Ολλανδικής Χρυσής Εποχής, που λειτουργούσαν ως αναμνηστικά mori ή ως υπενθύμιση ότι η ύπαρξή μας είναι φευγαλέα. Σε αντίθεση όμως με τους πίνακες αυτού του είδους, η σύγχρονη εκδοχή όχι μόνον δεν είναι στατική αλλά αποδεικνύει την ιδέα μπροστά στα μάτια μας. 

Το έργο  συνοδεύεται ως εκ τούτου από αυστηρές οδηγίες, που απαιτούν την προσοχή και την συμμετοχή του κατόχου του για την φροντίδα των λουλουδιών. Κατ΄αρχάς πρέπει να διατηρούνται στην  βιτρίνα για έξι εβδομάδες.  Επιπλέον, πρέπει να παρέχεται μία εικόνα του έργου κατά την εγκατάσταση, που θα προστεθεί στα αρχεία.

Ανθοδέσμες και φιλοσοφία

Ένας ακόμη καλλιτέχνης, που δουλεύει με λουλούδια είναι ο Ολλανδός Βίλεμ ντε Ρόι. Η ιστορία του είχε ξεκινήσει στην δεκαετία του 1990, όταν  ο ίδιος και ο συνεργάτης του Γερόν ντε Ράικε αναζητούσαν τρόπους για να κοροϊδέψουν την «άκαμπτη εννοιολογική ορθοδοξία», όπως την χαρακτήριζαν  και έκτοτε ο Ντε Ρόι έχει δημιουργήσει 18 ανθοδέσμες.  

Αποτελούμενα από έναν κατάλογο λουλουδιών, ένα σύνολο οδηγιών και ένα πιστοποιητικό γνησιότητας, τα έργα του  προσεγγίζουν επίσης –αν και εν μέρει- την ολλανδική παράδοση της νεκρής φύσης. «Οι ιδέες γύρω από την οικολογία και τα απόβλητα παίζουν ρόλο», εξηγεί ο ίδιος,  προσθέτοντας, ότι αν και τα κομμένα λουλούδια φαίνονται ζωντανά, στην πραγματικότητα είναι ήδη νεκρά.  Κάθε μπουκέτο, όπως λέει «υποτίθεται ότι ανανεώνεται ή αγγίζεται περίπου μία φορά την εβδομάδα, ανάλογα με την ποιότητα των λουλουδιών και τις κλιματικές συνθήκες του εκθεσιακού χώρου». 

Για τον ίδιο  εξάλλου, αυτά τα έργα μεταφέρνουν ιδέες έξω από αυτό το πλαίσιο.  Ένα μπουκέτο του 2003 για παράδειγμα, συνοδεύεται από το κείμενο ενός δοκιμίου, που συνυπογράφει ο Ντε Ρόι και που πραγματεύεται θέματα όπως ο ισλαμικός φονταμενταλισμός, ο ευρωπαϊκός ρατσισμός και ο λαϊκιστικός εθνικισμός.

Και πώς συντηρούνται;

Πρόκληση για την τέχνη με την παραδοσιακή έννοια, καθώς προορίζεται να διατηρηθεί στην αρχική της μορφή για αιώνες αποτελούν όμως, αυτά τα φθαρτά έργα, Το ίδιο είναι πρόκληση και για τις ασφαλιστικές εταιρείες ενώ οι συντηρητές φέρουν το μεγαλύτερο βάρος της υπόθεσης. Κι αυτό γιατί έχουν κληθεί να συντηρήσουν έργα τέχνης από υλικά όπως τσίχλες (των καλλιτεχνών Νταν Κόλεν, Άνταμ ΜακΓίουεν  και Μαουρίτσιο Σαβίνι), από δημητριακά ή οδοντόκρεμα (του Τομ Φρίντμαν) και από σοκολάτα ή λαρδί (της Τζανίν Άντονι).    

Η υγρασία μπορεί να κάνει τα σάκχαρα στις τσίχλες να λιώσουν. Το κρύο μπορεί να κάνει τη σοκολάτα να μουχλιάσει, το φως μπορεί να προκαλέσει το ξεθώριασμα των δημητριακών. Κάποιοι συντηρητές υποχρεώθηκαν να παράσχουν φροντίδα σε κρουασάν και τεμπούρα, ενώ δεν έχουν αποφευχθεί και οι …καταστροφές.  Όταν ένας διάσημος αμερικανός συντηρητής ονόματι Σίντεμαν ή Γιατρός της Τέχνης όπως τον αποκαλούν, κλήθηκε από τον Ρόμπερτ  Γκόμπερ για να συντηρήσει το έργο του «Bag of Donuts»  του 1989, υπέβαλλε τα γλυκά σε λουτρά ακετόνης, κάτι που τους έκανε να χάσουν ένα τμήμα της μάζας τους. Έτσι στην συνέχει αναγκάστηκε να αποκαταστήσει τις απώλειες με ακρυλική ρητίνη.

Όλα, δηλαδή, απαιτούν ένα διαφορετικό επίπεδο συντήρησης και φροντίδας, που γενικά δεν απαιτείται για τα έργα από παραδοσιακά υλικά τέχνης. 

Βρώση στο όνομα της τέχνης

Μια άλλη εννοιολογική προσέγγιση είναι η χρήση των υλικών του έργου. Πράγματι σε μια έκθεση του 2020 στο στο Whitney Museum Αμερικανικής Τέχνης στην Νέα Υόρκη με τίτλο «Φρούτα, Λαχανικά:  Σαλάτα με φρούτα και λαχανικά», ο Νεοϋορκέζος καλλιτέχνης Ντάρεν Μπάντερ παρουσίασε ως έργο τέχνης, αυτό που ονόμασε «άψογο γλυπτό της φύσης». Το σημαντικό όμως είναι ότι πριν τα υλικά του ωριμάσουν πολύ, οι σεφ τα έκαναν σαλάτα για τους επισκέπτες.  Ένας κριτικός πάντως σχολίασε το γεγονός με τον τίτλο «Έφαγα τη χειρότερη σαλάτα της ζωής μου στο όνομα της τέχνης».

Άλλοι καλλιτέχνες, εξάλλου, καταναλώνουν το δικό τους έργο – ή τουλάχιστον το μασάνε! Όπως η γεννημένη στις Μπαχάμες αμερικανίδα καλλιτέχνις Τζανίν Άντονι, που έχει μείνει θρυλική για το έργο της «Gnaw» (1992), όπου  μάσησε 272 κιλά σε σοκολάτα και λαρδί, τα έφτυσε και στη συνέχεια δημιούργησε κουτιά σοκολάτας και σωληνάρια κραγιόν από τη μασημένη ύλη. 

Για το «Lick and Lather» (1993) επίσης δημιούργησε  μπούστα του εαυτού της από σοκολάτα και σαπούνι, μετά έγλειψε τα πρώτα, και τα μετέφερε πήγε στο ντους, εξαφανίζοντας εν μέρει τα χαρακτηριστικά τους. Τα έργα «τονίζουν τη συγκρουσιακή αλλά οικεία σχέση, που έχουν πολλοί άνθρωποι με την επιφανειακή τους εμφάνιση», όπως έχει πει η ίδια. «Επέλεξα τη σοκολάτα, γιατί πίστευα ότι θα προκαλούσε επιθυμία στους θεατές και δικαιώθηκα. Σε τρεις διαφορετικές εκθέσεις του έργου κάποιοι επισκέπτες υπέκυψαν στην επιθυμία τους και τσίμπησαν ένα κομμάτι του». 

Διαβάστε επίσης: 

Σάντρα Μαρινοπούλου, Πάνος Λασκαρίδης, GAP: Μόδα και Τέχνη

Νέα έργα στην Ακρόπολη αναδεικνύουν το μυκηναϊκό τείχος

Το Βυζάντιο στο Λούβρο – Ειδικό τμήμα για τη βυζαντινή και την ανατολική χριστιανική τέχνη