Κατασκευασμένο από λαξευτούς πωρόλιθους, με πολύχρωμες τοιχογραφίες και με ύψος τριών ορόφων ήταν το μινωικό ανάκτορο των Αρχανών, που αναζήτησε πρώτος ο Άρθουρ Έβανς στην Κρήτη για να το φέρει όμως στο φως, ο μεγάλος αρχαιολόγος Γιάννης Σακελλαράκης.

Γενική άποψη της φετινής ανασκαφής από δυτικά

Ένα σπουδαίο συγκρότημα, το οποίο, όπως αποκάλυψε και η φετινή ανασκαφή της Αρχαιολογικής Εταιρείας, η οποία διενεργήθηκε πλέον από την δρα ΄Εφη Σαπουνά-Σακελλαράκη, διέθετε και ένα ξεχωριστό στοιχείο:

1

Την χρήση κατά την κατασκευή του ενός λαμπερού υλικού, του γυψόλιθου, γνωστού από την Φαιστό και την Κνωσό, μόνο που στις Αρχάνες, είχε χρησιμοποιηθεί καθ΄ υπερβολήν. Σε παραστάδες, πολύθυρα και αλλού, οδηγώντας στην εικόνα ενός «λαμπερού» κτιρίου.

Το πολύθυρο του ισογείου

Το ανάκτορο των Αρχανών βρίσκεται σε απόσταση 15 χιλιομέτρων από την Κνωσό και ουσιαστικά «κάτω» από το σημερινό χωριό των Αρχανών. Η ανασκαφή, που πραγματοποιήθηκε στο βορειότερο, μέχρι στιγμής, τμήμα του πρόσθεσε πολλά νέα στοιχεία για το κτίριο και συμπλήρωσε την εικόνα για την αρχιτεκτονική και την κατασκευή του.

Συγκεκριμένα ανασκάφηκαν ο ισόγειος χώρος και ο πρώτος όροφος ενώ όπως διαπιστώθηκε πλήθος λίθων είχαν καταπέσει από τον δεύτερο ή τρίτο όροφο, συμπαρασύροντας τμήματα των δαπέδων.

Υψηλές βάσεις πεσσών από γυψόλιθο

Σημαντική ήταν και η αποκάλυψη του πολύθυρου του ανακτόρου, το οποίο μαζί με το δίθυρο -που επίσης αποκαλύφθηκε- από γυψόλιθο και έναν κεντρικό κίονα συγκροτούν το τμήμα ενός «Minoan Hall», σημαντικού στοιχείου της πολυτελούς (elite) μινωικής αρχιτεκτονικής.

Τα στοιχεία της πυρκαγιάς

Ένα ακόμη νέο στοιχείο είναι, ο εντοπισμός του σημείου από όπου είχε αρχίσει η πυρκαγιά, η οποία κατέκαψε το τμήμα αυτό του ανακτόρου στη Μινωική εποχή. Όπως είχε διαπιστωθεί στις παλαιότερες ανασκαφές του 1999 /2000 όλο το βόρειο τμήμα του (δωμάτια 30-33) είχε καταστραφεί από ισχυρή πυρκαγιά, αντίθετα με το λοιπό προς νότια και δυτικά, το οποίο και ανασκάφηκε τότε.

Στον χώρο 33 μάλιστα, που δεν ήταν αποθηκευτικός είχαν βρεθεί, συγκεντρωμένα όλα μαζί περί τα 20 μεγάλα πιθάρια που περιείχαν κρασί, λάδι, ακόμη και υφάσματα, όπως επίσης ιδιαίτερα αγγεία για άρωμα αλλά και ένας αιγυπτιακός σκαραβαίος. Είναι γεγονός όμως, όπως αποφάνθηκε και η Πυροσβεστική Υπηρεσία, η οποία είχε κληθεί για να δώσει τη γνώμη της με βάση τα ευρήματα, ότι η μινωική πυρκαγιά θα πρέπει να είχε φθάσει στους 1000 βαθμούς.

Αναπαράσταση της εισόδου του ανακτόρου

Από την ανασκαφή του 2023 φάνηκε, ότι η φωτιά, προήλθε από ένα χώρο ανωτέρου ορόφου. Το παχύ στρώμα στάχτης και καμένου ξύλου, που βρέθηκε κυρίως στο ΒΑ. τμήμα και έφθασε μέχρι το δάπεδο είναι πιθανότατα το σημείο από το οποίο εξαπλώθηκε η φωτιά.

Στη γωνία αυτή του ανασκαφέντος χώρου, θα υπήρχε ιερό, όπως δείχνουν τα λίγα διασωθέντα θραύσματα από λίθινα αγγεία: ένα από ορεία κρύσταλλο, ένα από γκρίζο/λευκόλιθο, ένα από εγχάρακτο στεατίτη, καθώς και τμήματα οψιανού. Πρέπει να σημειωθεί, ότι ο οψιανός δεν είναι σύνηθες εργαλείο στην εποχή αυτή (ΥΜΙ περίοδο, περί το 1600 π. Χ.). Το πλήθος των οψιανών επομένως, που βρίσκεται εδώ έχει μάλλον τελετουργικό/ μαγικό χαρακτήρα.

Ευρήματα του ιερού

Στο ιερό έχουν βρεθεί ακόμη, τμήματα από μικροσκοπικά δείγματα μεγάλων αγγείων, όπως π.χ. από χύτρες, που είναι αφιερωματικά. Ένα ακόμη τελετουργικό εύρημα ήταν ένας θαλάσσιος τρίτωνας, που αποτελούσε όργανο επίκλησης της θεότητας, όπως γνωρίζουμε από σφραγίδα που έχει βρεθεί στο Ιδαίον Άντρο. Θαλάσσια βότσαλα μεγαλύτερου μεγέθους, που συμβολίζουν την θαλάσσια υπόσταση της θεότητας και τη χρήση τους γνωρίζουμε από την Κνωσό, βρέθηκαν λίγο μακρύτερα (χώρος 37).

Λίθινοι λύχνοι με ανάγλυφη διακόσμης

Τα βότσαλα αυτά συλλέχθηκαν διασπαρμένα κοντά σε έναν εξαίρετο σφραγιδόλιθο από αχάτη με παράσταση ψαριού, που βρέθηκε στον διπλανό χώρο (34). Το ιερό, όπως συμβαίνει συχνά, δεν χρησιμοποιήθηκε ξανά στα μινωικά χρόνια.

Πρωτογεωμετρικός οικίσκος με παράσταση θεότητας σε ιερό. Βρέθηκε στην περιφέρεια του ανακτόρου

Ένα τμήμα χάλκινης πόρπης και το πόδι μιας μυκηναϊκής κύλικας βρέθηκαν στα ανώτερα στρώματα, μαζί με ένα νόμισμα δόγη της Βενετίας, καθώς και ένα αμερικανικό νόμισμα του 1963. Τέλος και άλλα τμήματα κωνικών κυπέλλων, μαζί με αρχαιότερα «egg cups» (μικρά αγγεία) δείχνουν την διαταραχή των στρωμάτων ως τεκμήρια παράνομης «ανασκαφής» στο χώρο του ανακτόρου από τους ιδιοκτήτες της οικίας, που βρισκόταν πάνω από αυτό.

Βενετσιάνικο νόμισμα του 1610

Οι τοιχογραφίες

Οι όροφοι του κτιρίου ήταν εξαιρετικά επιμελημένοι με βοτσαλωτά δάπεδα (1ος όροφος), μωσαϊκό από μικρούς σχιστόλιθους, πλάκες σχιστόλιθου με περιθώρια από λεπτές ταινίες κονιάματος αλλά και πλάκες από πηλό σε έναν χώρο.

Στο ισόγειο υπήρχαν πλάκες από λαξευμένους πωρόλιθους. Οι τοίχοι, που διατηρήθηκαν σε ύψος 2 μέτρων είχαν λεπτό επίχρισμα. Θραύσματα λεπτότεχνων κονιαμάτων (κόκκινα, γαλάζια και μαύρα) δείχνουν, ότι φέρουν τοιχογραφίες, οι οποίες, λόγω έλλειψης χρόνου θα αφαιρεθούν με προσοχή αργότερα. Ένα παράθυρο εξάλλου, συνδέει τον χώρο 37 με τον χώρο 33.

Κοχλιάριο με ιερογλυφική γραφή από το βορειότερο τμήμα του οικισμού των Αρχανών

Πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία αποτελούν επίσης: Οι πλινθότοιχοι, που βρέθηκαν σε δύο χώρους (34, 34Α) επιχρισμένοι με πηλοκονίαμα, σχεδόν μοναδικά στοιχεία διαίρεσης δωματίου, αλλά και τα πήλινα ερμάρια με επίχρισμα από πηλοκονίαμα επίσης, του πρώτου ορόφου (το ένα διπλό) και κάποια από το ισόγειο, που ίσως έπεσαν από τον επάνω όροφο, δεδομένου ότι το ένα βρέθηκε διαλυμένο.

Τα ερμάρια (ή κίστες) είναι γνωστά από την Κνωσό (Temple repositories), την Ζάκρο και από το ίδιο το κτίριο των Αρχανών, όπου ήταν αποθέτης με πλήθος κωνικών κυπέλων. Τα ερμάρια (των χώρων 36 και 37) των φετινών ανασκαφών όμως, βρέθηκαν εντελώς άδεια, αν και δεν εθίγησαν από την πυρκαγιά. Η μόνη ερμηνεία, που μπορεί να δοθεί είναι, ότι κατά την καταστροφή, οι κάτοικοι φεύγοντας συναπεκόμισαν τα πολύτιμα αντικείμενα, που θα υπήρχαν εκεί.

Ο εντοπισμός

Το ανάκτορο των Αρχανών έχει το ίδιο μέγεθος με την Κνωσό, όπως υπολογίσθηκε από τον Γιάννη Σακελλαράκη (Ανακοίνωση σε Κρητολογικό Συνέδριο). Η ιστορία του εντοπισμού του αναφέρει, ότι ο ο σερ Άρθουρ Έβανς, προφανώς έχοντας επισημάνει κάποια στοιχεία, πίστεψε, σύμφωνα με τις βικτωριανές αντιλήψεις της εποχής, ότι εκεί θα βρισκόταν το «θερινό ανάκτορο» της Κνωσού. Στη συνέχεια εξάλλου, το αναζήτησαν ο Μαρινάτος και ο Πλάτων αλλά σε λάθος θέσεις.

Έτσι την δεκαετία του΄60 ο νεαρός τότε αρχαιολόγος, Γιάννης Σακελλαράκης ψάχνοντας στα υπόγεια των σπιτιών αλλά και αποτυπώνοντας ορατά ερείπια, βυθισμένα στους δρόμους, είχε την καλή τύχη να βρεθεί στην είσοδο του ανακτόρου, που αποδείχθηκε μεγαλοπρεπές και με πολύτιμα ευρήματα:

Τοιχογραφίες, που εικονίζουν φυτικά και θαλάσσια μοτίβα και γυναικεία μορφή, δάπεδα από χρωματιστούς σχιστόλιθους, βωμούς και πλήθος κινητών αντικειμένων, όπως χρυσελεφάντινα ειδώλια, ανάγλυφους λίθινους λύχνους, ποικίλα αγγεία, ειδώλια κ.ά. Όλα αυτά δεν άφηναν αμφιβολία για την αποκάλυψη του περιζήτητου ανακτόρου από το οποίο ήρθαν στο φως ο θεατρικός του χώρος και το Αρχείο.

Αγγείο με διακόσμηση φυτικού ρυθμού

Εξάλλου, ένα ακόμη από τα ευρήματα, ο περίφημος «οικίσκος των Αρχανών» αποτελεί το μοντέλο για τη μορφή, που θα είχε ένα μινωικό σπίτι, βάζοντας έτσι, τον σύγχρονο άνθρωπο μέσα σ’ αυτό.

Διαχρονική κατοίκηση του χώρου

Ο χώρος κατοικήθηκε διαρκώς, μετά την Μινωική εποχή δηλαδή, στα μυκηναϊκά χρόνια, στους ιστορικούς χρόνους, έως και σήμερα. Δεν ήταν τυχαία άλλωστε, αυτή η επιλογή του χώρου από τους Μινωίτες για την ανέγερση ανακτόρου.

Διπλά κέρατα δωματίων από το νοτιότερο τμήμα του ανακτόρου

Έχει πλούσια ύδατα από τον Γιούχτα, όπου βρίσκεται το Ιερό Κορυφής, καθώς και πηγές. Έτσι είχε την διαχείριση των υδάτων, ακόμη και της Κνωσού, μέσω του ποταμού Καιράτου, κάτι που εκμεταλλεύθηκε αργότερα και ο Μοροζίνης (17ος αι.) για να μεταφέρει νερό στο Ηράκλειο. Άλλωστε η ονομασία Αρχ(ανες) έχει ινδοευρωπαϊκή καταγωγή, καθώς η ρίζα «Αρχ ή Αχ» σημαίνει νερό (Ίναχος ποταμός, Αχερουσία και aqua στα λατινικά).

Η αποκάλυψη συγχρόνως του βασιλικού νεκροταφείου στον γειτονικό λόφο Φουρνί, που λειτούργησε από το 3000 π.Χ. με πέντε θολωτούς τάφους και πλήθος άλλου τύπου ταφές, έδωσε λαμπρά ευρήματα:

Μία ποικιλία σφραγίδων από ελεφαντόδοντο και ημιπολύτιμους λίθους, τα υπέροχα κυκλαδικά ειδώλια, που δείχνουν τις σχέσεις με τις Κυκλάδες, το πλήθος των χρυσών κοσμημάτων, με πιο γνωστό το χρυσό «δαχτυλίδι των Αρχανών» με σκηνή λατρείας κλπ. Όλα στοιχεία, που ενίσχυσαν την άποψη της.

Μαζί και η αποκάλυψη τέλος του ιερού της ανθρωποθυσίας στα Ανεμόσπηλια, που έπεισαν την επιστημονική κοινότητα και απέδειξαν παγκοσμίως την σημασία των Αρχανών ως σπουδαίο λατρευτικό κέντρο.

Οι συνεργασίες

Για την πλήρη κατανόηση των σημαντικών αυτών στοιχείων συνεργαστήκαμε με το ΙΤΕ, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και ειδικούς επιστήμονες. Μεταξύ αυτών, η κυρία Ελευθερία Τσακανίκα, αν. καθηγήτρια του ΕΜΠ, είδε από κοντά τον λαμπερό γυψόλιθο του ανακτόρου, διαβεβαιώνοντας, πως στις Αρχάνες χρησιμοποιήθηκε περισσότερο και από την Κνωσό.

Στη φετινή ανασκαφή συμμετείχαν οι αρχαιολόγοι δρ. Πολίνα Σαπουνά ΄Ελλις, Δημήτρης Κοκκινάκος και Περσεφόνη Ξυλούρη, οι σχεδιαστές Γιάννης Ανδρουλιδάκης και Αγάπη Λαδιανού και οι συντηρήτριες Βέτα Καλυβιανάκη και Χρυσάνθη Ζαχαριουδάκη.

Η ανασκαφή υποστηρίχθηκε οικονομικά από την Περιφέρεια Κρήτης και το ΄Ιδρυμα Ψύχα. Βοήθεια στο έργο παρείχε και ο Δήμος Αρχανών/ Αστερουσίων.

Διαβάστε επίσης:

Freud’s Last Session»: Το πρώτο τρέιλερ με τον Άντονι Χόπκινς στο ρόλο του Σίγκμουντ Φρόιντ

Νέες ταινίες στους κινηματογράφους: «Γιορτή του Σινεμά» με δέκα πρεμιέρες

Η Μαρία Κάλλας αποκτά επιτέλους το «σπίτι» της στην Αθήνα – Εγκαίνια του μουσείου