Τουρίστες στον τόπο μας: Στον Μαραθώνα, αναζητώντας τα ίχνη μιας μεγάλης νίκης

Δεν υπάρχει περίπτωση να φθάσει κανείς στον Τύμβο του Μαραθώνα, χωρίς να συναντήσει επισκέπτες.

Καλοκαίρι ή χειμώνα, ακόμη και τώρα, παρά την περιορισμένη κινητικότητα λόγω του κορονοϊού, είναι πολλοί αυτοί που έρχονται απ΄όλο τον κόσμο και φυσικά από την Ελλάδα σ΄αυτό το χώρο, διάσημο διαχρονικά και μόνον από τ΄ όνομά του.

Άλλωστε, ο Μαραθώνας δεν είναι απλώς ένα ιστορικό και τουριστικό αξιοθέατο. Είναι κάτι πέρα απ΄αυτά, ως ο ιδεατός τόπος προσκυνήματος στο παρελθόν και δέσμευσης για το μέλλον. Είναι η μεγάλη πρόκληση για την αναμέτρηση του ανθρώπου με τον ίδιο του τον εαυτό, τον οποίο καλείται να υπερβεί, όπως οι Μαραθωνομάχοι.

Ένα οδοιπορικό, λοιπόν, στον Μαραθώνα έχει περισσότερο τη σημασία για ό,τι αναζητεί κανείς, παρά για ό,τι βρίσκει. Άλλωστε, δύο μόνον είναι τα μνημεία της μάχης που θα δει σήμερα ο επισκέπτης: Ο Τύμβος και το Τρόπαιο των Αθηναίων, σε απόσταση μάλιστα μεταξύ τους, περί τα πέντε χιλιόμετρα. Τίποτε άλλο δεν θυμίζει την πρώτη στην ιστορία απόβαση στρατεύματος σε ξένη γη και τη νικηφόρα απόκρουσή του.

Μια επίσκεψη, όμως, στο μικρό Αρχαιολογικό Μουσείο στη συνέχεια, μπορεί να είναι συμπληρωματική.

Η μάχη

Στα 42 χιλιόμετρα από την Αθήνα, το ήρεμο τοπίο του Μαραθώνα, τότε και τώρα, με τα χαμηλά βουνά, την εύφορη πεδιάδα και τη θάλασσα μπροστά της, ακόμη και με τα έλη, όπου είχαν παγιδευτεί οι Πέρσες επ’ ουδενί παραπέμπει σε εκείνη την περίφημη μάχη του 490 π.Χ., που γράφτηκε στην ιστορία με χρυσά γράμματα.

«Δέσποτα μέμνεο των Αθηναίων», θύμιζε, όπως λένε στον Δαρείο, σε κάθε γεύμα του, ένας δούλος. Η παραδειγματική τιμωρία της Αθήνας και της Ερέτριας, επειδή είχαν σπεύσει σε βοήθεια των Ιώνων επαναστατών εναντίον των Περσών ήταν ο στόχος της εκστρατείας αποκατάστασης του κύρους του Μεγάλου Βασιλέα.

Ικανοποίηση, όμως, δεν κατόρθωσε να πάρει τελικά, με τον τεράστιο στρατό του να κατατροπώνεται στο Μαραθώνα και τη Σαλαμίνα. Από ένα στενό και δύσβατο μονοπάτι ανάμεσα στα δύο βουνά, το Αγριελίκι και το Κοτρώνι φαίνεται ότι κατέβηκαν οι Αθηναίοι, επιλέγοντας δηλαδή τον δυσκολότερο, αλλά ταχύτερο δρόμο ως τον Μαραθώνα, μόλις έλαβαν την είδηση ότι έφθανε ο ο περσικός στρατός από την Εύβοια απέναντι, αφού είχε καταστρέψει την Ερέτρια.

Βιβλία ολόκληρα έχουν γραφτεί από την αρχαιότητα ήδη για τον τρόπο που οι Έλληνες υπερφαλάγγισαν τους πολυπληθέστερους Πέρσες -ακόμη και σε ξένες σχολές πολέμου διδάσκεται η τακτική- και όλοι οι συγγραφείς συμφωνούν ότι η μάχη δόθηκε σε μία ακτίνα γύρω από τον Τύμβο. Όπως αναφέρει ο Παυσανίας, μία μεγάλη μερίδα των Περσών, υποχωρώντας, έπεσαν μέσα στο έλος και πνίγηκαν ή σκοτώθηκαν.

Και, στο τελικό στάδιο της μάχης, οι Αθηναίοι καταδίωξαν τους Πέρσες στα πλοία τους και στην ιδιαίτερα φονική σύγκρουση που ακολούθησε, κυριολεκτικά σώμα με σώμα, σκοτώθηκαν ο πολέμαρχος Καλλίμαχος, ο στρατηγός Στησίλεως Θρασύλου και ο αδελφός του Αισχύλου, Κυνέγειρος.

Ο Τύμβος

Με ύψος εννέα μέτρων, ο μεγάλος χωμάτινος όγκος του Τύμβου θεωρείται ότι καλύπτει την τέφρα 192 Αθηναίων, που έπεσαν στον Μαραθώνα. Και, πράγματι, από την ανασκαφή που είχε κάνει ο Βαλέριος Στάης το 1890-1891 αποκαλύφθηκε μαζική ανθρώπινη ταφή με καύση των νεκρών, που συνοδεύονταν με αττικά αγγεία του 6ου και των αρχών του 5ου π.Χ. αιώνα (κάποια από αυτά εκτίθενται στο Μουσείο).

Ο ίδιος διατύπωσε το συμπέρασμα ότι οι Αθηναίοι, μετά το τέλος της μάχης, συνέλεξαν τους πεσόντες και, αφού αποτέφρωσαν τις σορούς τους, έθαψαν τα απανθρακωμένα οστά και τις στάχτες στο σημείο όπου βρίσκεται ο Τύμβος. Σορός (ή Σωρός) λεγόταν στην αρχαιότητα, ως προς την κατασκευή του πάντως υπάρχει μία ασάφεια. Γιατί ο Ηρόδοτος λέει ότι οι Αθηναίοι πεσόντες είχαν ταφεί σε τάφους, στους οποίους υπήρχαν στήλες με τα ονόματά τους κατά φυλή. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν έχει βρεθεί στο σημείο.

Από την άλλη, όλες οι πηγές αναφέρουν ότι ο Ηρώδης ο Αττικός, που η οικογένειά του καταγόταν από τον Μαραθώνα, όπου ο ίδιος έκανε μεγάλα έργα, διαμόρφωσε στην εποχή του εκ νέου τον τύμβο -άρα προϋπήρχε- ως χώρο μνήμης. Να σημειωθεί, μάλιστα, ότι στην έπαυλή του στην Κυνουρία έχει βρεθεί μία στήλη με ονόματα πεσόντων στην μάχη. Αλλά και ο Παυσανίας, που επισκέφθηκε τον Μαραθώνα, στα μέσα του 2ου μ.Χ. αιώνα λέει κι αυτός ότι οι τάφοι των Αθηναίων βρίσκονταν στο πεδίο της μάχης.

Οι ανασκαφές

Στα νεώτερα χρόνια και από τον 18ο αιώνα, περιηγητές, αρχαιολάτρες και αρχαιοκάπηλοι που έφθαναν στην υπόδουλη Ελλάδα εντόπιζαν τον τύμβο, ύψους 12 μέτρων τότε, καθώς ξεχώριζε ανέκαθεν μέσα στον κάμπο. Την ταύτιση με τον Τύμβο των Αθηναίων Μαραθωνομάχων έκανε πρώτος ο Άγγλος αρχαιολόγος Ρίτσαρντ Τσάντλερ το 1765 κι αυτό κινητοποίησε διάφορους αρχαιοκάπηλους, που προσπάθησαν να κάνουν ανασκαφές.

Μάλιστα, υπάρχει μία γκραβούρα του 1835, που δείχνει τον Τύμβο με μια μεγάλη τρύπα στην κορυφή του, καθώς από εκεί ξεκινούσαν οι λαθρανασκαφείς για να βρουν αρχαία. Τα πρώτα μέτρα, πάντως, για την προστασία του ήρθαν αργότερα, το 1876, με τη διαμόρφωση ενός χωμάτινου τείχους γύρω του. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1883 -84 θα δοκίμαζε την τύχη του στον Τύμβο και ο Σλήμαν, αρχίζοντας κι αυτός την ανασκαφή από την κορυφή, με κανένα αποτέλεσμα φυσικά.

Κι επειδή δεν μπορούσε να αποδεχθεί την αποτυχία του, ανακοίνωσε ότι πρόκειται για ένα κενοτάφιο, που το χρονολόγησε μάλιστα στην Προϊστορική εποχή! Η ανασκαφή, ωστόσο, που έγινε στην συνέχεια από τον Στάη έβαλε τα πράγματα στη θέση τους.

Το Τρόπαιο

Από τη λεωφόρο Μαραθώνος, μια ταμπέλα οδηγεί δεξιά μέσα στα χωράφια όπου είναι και η μικρή εκκλησία της Παναγίας Μεσοσπορίτισσας. Εδώ έγινε η πιο άγρια μάχη, η κορύφωσή της για την ακρίβεια, γιατί στο σημείο αυτό, κοντά στο αγκυροβόλιο, βρισκόταν το περσικό στρατόπεδο του Δάτη. Εδώ στήθηκε και το Τρόπαιο της νίκης των Αθηναίων, στην αρχή ξύλινο, πάνω σε μια λίθινη βάση, που εντόπισε πριν από μερικά χρόνια ο αρχιτέκτονας Μανόλης Κορρές.

Το μαρμάρινο Τρόπαιο στήθηκε αρκετά χρόνια μετά τη μάχη, ελάχιστα τμήματά του όμως έφθασαν ως σήμερα κι αυτά είχαν εντοπιστεί εντοιχισμένα σ΄έναν μεσαιωνικό πύργο στην ίδια περιοχή. Σήμερα βρίσκονται στο Μουσείο του Μαραθώνα, ήταν αρκετά όμως για την ανακατασκευή του Τροπαίου, που έχει στηθεί στο ίδιο σημείο από τον Μανόλη Κορρέ.

Είναι ένας αράβδωτος ιωνικός κίονας, ύψους περίπου 10 μέτρων, με το κιονόκρανό του, όχι όμως και με το άγαλμα, που αναφέρεται από τις αρχαίες πηγές ότι υπήρχε στην κορυφή του. Άλλωστε, δεν είμαστε καν βέβαιοι τι ακριβώς ήταν αυτό, μία Νίκη ή κάτι άλλο. Πρόκειται για το δεύτερο μνημείο της μάχης του Μαραθώνα, πάντως, που αξίζει να δει κανείς, έστω κι αν δυσκολευτεί λίγο να το ανακαλύψει μέσα στην ερημιά.

Η επίσκεψη στον Τύμβο επιτρέπεται από τις 8,30 το πρωί ως τις 3,30 το μεσημέρι εκτός Τρίτης. Το εισιτήριο είναι 6 ευρώ (μειωμένο 3). Για το Τρόπαιο δεν υπάρχει εισιτήριο.

Ακολουθήστε το mononews.gr στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση