Τουρίστες στον τόπο μας: Στην Βραυρώνα για μια συνάντηση με την Άρτεμη

Το συμπέρασμα είναι ένα: Οι αρχαίοι ήξεραν πολύ καλά πού να ιδρύσουν τα ιερά τους.

Σε τόπους μοναδικής ομορφιάς, δίπλα σε πηγές και ποτάμια, σε κορυφές βουνών με θέα την απέραντη θάλασσα ή μέσα σε σκιερά δάση. Κάθε φορά όσο γίνεται πλησιέστερα στην υπόσταση του θεού που λατρευόταν, γιατί αυτό ήταν το ζητούμενο.

Αυτό το οδοιπορικό αρχίζει λίγο αντίθετα, φέρνει το τέλος στην αρχή, που δεν είναι άλλη από την διαπίστωση ότι, και για την θεά Άρτεμη, οι αρχαίοι είχαν επιλέξει μία από τις ωραιότερες τοποθεσίες τη Αττικής για την λατρεία της: Στην Βραυρώνα, μπροστά στη θάλασσα και στην άκρη ενός μικρού κόλπου, μ΄ ένα ποταμάκι, τον Εράσινο να διασχίζει το χώρο.

Η φύση γύρω γλυκιά και ήρεμη και ένα ελαφρύ αεράκι κατεβαίνει από το βουνό. Τον χειμώνα, ο τόπος αναδύει μια μελαγχολία, κάτι μυστικιστικό, σαν να πλανάται τριγύρω, έτσι άδειος που είναι. Αν μάλιστα έχει βρέξει, όλη η περιοχή «κρατάει» νερά και δεν είναι λίγες οι φορές που οι κολώνες από την μεγάλη Στοά του ιερού φαίνονται σαν να επιπλέουν στο νερό.

Τώρα, όμως, είναι όλο ζωντάνια, με τα μνημεία να λάμπουν, το Αρχαιολογικό Μουσείο να υπόσχεται αληθινές συγκινήσεις και τη θάλασσα πολλές δροσερές στιγμές.

Άρτεμις και Ιφιγένεια

Βραυρώνα λοιπόν, ένας από τους αρχαίους δήμους της Αττικής, που είχε συνενώσει ο Θησέας και είχε πάρει το όνομά του από τον ήρωα Βραύρωνα. Ο δρόμος οδηγεί ως εκεί μέσω της λεωφόρου Μεσογείων και ύστερα προς Μαρκόπουλο – Πόρτο Ράφτη. Στα 38 χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας.

Την Αρτέμιδα Βραυρωνία, τη θεά που προστάτευε τους κυνηγούς, τα ζώα, τις επίτοκες και τις λεχώνες λάτρευαν εδώ οι Αθηναίοι. Έφθαναν με τα αφιερώματά τους, ανάγλυφα, αγάλματα, κοσμήματα και ό,τι άλλο πολυτιμότερο είχαν και τα τοποθετούσαν πάνω σε βάθρα, που ήταν στημένα κατά μήκος της Στοάς. Σύμφωνα με την παράδοση, μάλιστα, το άγαλμα της Αρτέμιδας που υπήρχε στο ιερό, το είχαν μεταφέρει ο Ορέστης και η Ιφιγένεια από την Ταυρίδα, κατόπιν εντολής της θεάς.

Άλλωστε, εδώ λατρευόταν και η Ιφιγένεια, πρώτη ιέρεια της θεάς, που, μετά τον θάνατό της, ενταφιάστηκε, κατά την παράδοση πάντα, στο ιερό. Η κατοίκηση στην περιοχή είχε αρχίσει πάντως από το 3.500 π.Χ., καθώς η θέση είναι ευνοϊκή για την επικοινωνία με τις Κυκλάδες και, ακόμη μακρύτερα, με την Μικρά Ασία.

Μικροί οικισμοί δημιουργούνταν έτσι, καθώς περνούσαν οι χιλιετίες και φθάνοντας στην Αρχαϊκή εποχή, περί το 700 π.Χ., έχουμε την ίδρυση του ιερού, που η ακμή του ήταν ιδιαίτερα μεγάλη κατά τον 5ο και 4ο π.Χ. αιώνα.

Τα μνημεία

Το ιερό περιελάμβανε τον ναό και πολλά άλλα οικοδομήματα, που αναφέρονται με το όνομά τους σε μία επιγραφή του 3ου π.Χ. αιώνα, που έχει βρεθεί από τις
ανασκαφές. Ήταν ο νεώς (ναός), ο παρθενών, οι οίκοι, το αμφιπολείον «εν ω διαιτώνται» και τα υπερώα πάνω απ’ αυτό, το γυμνάσιον, η παλαίστρα και οι ιππώνες.

Μόνον τα δύο πρώτα, ωστόσο, έχουν εντοπισθεί και τα δικά τους κατάλοιπα βλέπουμε σήμερα. Άλλα μνημεία είναι το λεγόμενο μικρό ιερό, ο τάφος της
Ιφιγένειας και η ιερή οικία, ενώ μία πέτρινη, τετράγωνη και επίπεδη γέφυρα, που θα δούμε στο χώρο, είχε κατασκευαστεί πάνω από τον Εράσινο τον 5ο π.Χ. αιώνα, για να μπορούν οι άμαξες να περνούν την γεμάτη με νερά περιοχή και να εισέρχονται στο ιερό.

Σήμερα, από το ναό της Βραυρωνίας Αρτέμιδας σώζονται ελάχιστα τμήματα, για την ακρίβεια μόνον η κάτω στρώση των θεμελίων. Σύμφωνα με τις μελέτες, όμως, ήταν μικρών διαστάσεων, δωρικός και κτισμένος πάνω σε υπόγειο ρεύμα του Εράσινου ποταμού, από όπου βγαίνει νερό.

Πρόκειται για τον νεώτερο ναό, κτισμένο μετά το 480 π.Χ., γιατί ο προηγούμενος είχε καταστραφεί από τους Πέρσες. Στην θέση αυτού του παλαιότερου ναού, εξάλλου, υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Γεωργίου. Από τις ανασκαφές, πάντως, βρέθηκε και ο βωμός του ιερού, με πάρα πολλά αναθήματα προς τη θεά, που σήμερα βρίσκονται στο μουσείο.

Οι άρκτοι

Την αίσθηση του αρχαιολογικού χώρου δίνει η μεγάλη Στοά, σχήματος «Π», που περιβάλλει το χώρο, περικλείοντας τον ναό και τα υπόλοιπα κτίσματα. Θεωρείται ένα σπουδαίο οικοδόμημα αυτού του τύπου, διαθέτοντας χώρους  -δωμάτια- που συνδέονταν με τη λατρεία του ιερού. Μια λατρεία συνδεδεμένη με όλα τα μυθολογικά στοιχεία, που σχετίζονται με την Αρτέμιδα.

Για παράδειγμα, ότι η θεά, πριν να πάρει ανθρώπινη μορφή και κατοικήσει στον Όλυμπο, ήταν αρκούδα. Και ότι κάποια στιγμή, οργισμένη από την θανάτωση δύο μικρών, θηλυκών αρκούδων, έριξε μεγάλη επιδημία στην Αθήνα, από την οποία θα σώζονταν οι Αθηναίοι, αν αφιέρωναν στον ναό της όλα τα μικρά κορίτσια, ηλικίας 5 ως 10 χρονών, για να την υπηρετούν για ένα διάστημα.

Αυτά τα κορίτσια έπαιρναν το όνομα «άρκτοι» όσο παρέμεναν στο Βραυρώνιο και συμμετείχαν στις γιορτές προς τιμήν την θεάς. Η σημαντικότερη από αυτές, που γινόταν κάθε πέντε χρόνια, περιελάμβανε μία μεγαλοπρεπή πομπή, που ξεκινούσε από την Ακρόπολη των Αθηνών, για να φθάσει στο ιερό της θεάς στη Βραυρώνα, όπου γίνονταν θυσίες, μουσικοί αγώνες και αρματοδρομίες.

Τότε, όμως, γίνονταν και τα «αρκτεία», η μυστηριακή τελετή μύησης των νεαρών κοριτσιών. Ορθογώνιες πλάκες, μάλιστα, που έχουν βρεθεί στο εσωτερικό της Στοάς, 37 τον αριθμό, θεωρείται, ότι μπορεί να ήταν οι βάσεις για την τοποθέτηση ξύλινων πινάκων, όπου γράφονταν τα ονόματα των «άρκτων».

Στον ίδιο χώρο είναι πιθανό να αφιερώνονταν και οι πέπλοι των γυναικών που πέθαιναν κατά τη γέννα. Αλλά και γενικότερα, αυτή η Στοά μπορεί να λειτουργούσε επίσης ως λατρευτικό κτήριο, αφιερωμένο στην Ιφιγένεια, αλλά και ως χώρος διαμονής άρρωστων παιδιών, που είχαν αφιερωθεί στην θεά ή ακόμη ως εστιατόριο.

Το μουσείο

Η απόδειξη όλων αυτών, κι ακόμη περισσότερων, βρίσκεται στο μουσείο, σε απόσταση μόλις 200 μέτρων από τον αρχαιολογικό χώρο. Μικρές «άρκτοι» με σεμνά και ήρεμα πρόσωπα, τοποθετημένες πάνω σε χαμηλό βάθρο, εν πομπή προς τη θεά Άρτεμη, συνιστούν το πιο εντυπωσιακό και συγκινητικό ταυτόχρονα έκθεμα.

Ακόμη, ένα χάλκινο, σφυρήλατο αγαλμάτιο Άρτεμης που φυλάσσεται σε ειδική προθήκη. Το εξαιρετικής τέχνης ανάγλυφο των θεών, που αναφέρεται στην ίδρυση του ιερού. Ειδώλια που δείχνουν τις διαφορετικές μορφές της Αρτέμιδος ως Δαδοφόρου- Εκάτης, Ταυροπόλου και Πότνιας Θηρών. Πλήθος, όμως, είναι και τα αναθήματα γυναικών προς τη θεά, με αφορμή το γάμο τους ή τη γέννηση των παιδιών τους.

Όπως χτένια (ξύλινα και από ελεφαντόδοντο), μικρές πόρπες, πυξίδες για φύλαξη ειδών καλλωπισμού και κοσμημάτων, αρωματοδοχεία, κοσμήματα και χάλκινα κάτοπτρα. Επίσης αγγεία, που συνδέονται με τον γάμο, αλλά και τα παιχνίδια των μικρών κοριτσιών, που επίσης τα αφιέρωναν στη θεά: τις πλαγγόνες (κούκλες δηλαδή), τους αστραγάλους (κότσια), τα ζάρια κ.ά.

Επειδή, μάλιστα, η Άρτεμις προβάλλεται και ως προστάτης της χειροτεχνίας και της υφαντικής, υπάρχει μαρμάρινο ανάγλυφο, με την Αρτέμιδα «νήθουσα» να το θυμίζει, μαζί με άλλα αντικείμενα που συνδέονται με την υφαντική, όπως πήλινες αγνύθες, σφονδύλια και επίνητρα. Σπανιότατα, όμως, για τον ελλαδικό χώρο είναι και τα ευρήματα από ξύλο, ένα γυναικείο ειδώλιο και πίνακες, που έχουν διασωθεί μόνον χάρις στο ιδιαίτερο έδαφος της περιοχής.

Και ακόμη, η μαρμάρινη επιτύμβια στήλη από τη Μερέντα, το άνω μισό της οποίας είχαν κλέψει αρχαιοκάπηλοι, αλλά τώρα είναι πλέον ενωμένο. Το ιερό της Βραυρώνας εγκαταλείφθηκε σχετικά νωρίς, εξ αιτίας πλημμυρών κατά πάσα πιθανότητα, που επέφεραν καταστροφές στα οικοδομήματα και στη συνέχεια την κατάχωσή τους.

Οι αρχαίες πηγές δεν λένε περισσότερα γι΄ αυτό, μάλιστα ο Παυσανίας δείχνει να αγνοεί την ύπαρξή του. Έτσι είχαν τα πράγματα ως το 1948, που άρχισαν οι ανασκαφές από τον αρχαιολόγο Ιωάννη Παπαδημητρίου, ενώ η αναστήλωση της Στοάς έγινε το 1950 – 1960 από τον αρχιτέκτονα Χαράλαμπο Μπούρα. Για επίσκεψη όλο το καλοκαίρι το ωράριο είναι από τις 9 το πρωί ως τις 4 το μεσημέρι, ενώ το εισιτήριο (αρχαιολογικός χώρος και μουσείο) είναι 6 ευρώ.