Τουρίστες στον τόπο μας: Σούνιο, o τόπος των ρομαντικών

Μέρες και νύχτες καθόταν στον βράχο αυτόν ο Αιγέας, περιμένοντας την επιστροφή του γιου του από την Κρήτη.

Κι όταν αντίκρισε μια μέρα ένα πλοίο να ΄ρχεται από μακριά με μαύρα τα πανιά, σημάδι ότι ο Θησέας και οι άλλοι νέοι και οι νέες, που είχαν σταλεί ως φόρος αίματος στον Μίνωα, είχαν πεθάνει, δεν άντεξε τη συμφορά και έπεσε στη θάλασσα, για να βρει κι αυτός το θάνατο…

Οι υπέροχοι ελληνικοί μύθοι για κάθε τι…

Αυτός ο βράχος, άλλωστε, στο νοτιότερο σημείο της Αττικής, με τη μύτη του ακρωτηρίου να μπαίνει βαθιά μέσα στη θάλασσα, ήταν τόπος ιερός. «Σούνιον ιρόν άκρον Αθηναίων», όπως αναφέρει ο Όμηρος στην Οδύσσεια. Καβοκολώνες, όπως επικράτησε στα νεώτερα χρόνια.

Και ναι, τα βήματα ή μάλλον το αυτοκίνητο, μας φέρνει σήμερα στο Σούνιο. Αγαπημένο προορισμό για όλους, Έλληνες και ξένους, σε κάθε εποχή του χρόνου, ιδίως κατά το ηλιοβασίλεμα και αποθέωση του ρομαντισμού. Τι είναι, εξάλλου, τα 65 χιλιόμετρα από την Αθήνα, με τη θάλασσα σταθερά δίπλα μας… Τόσες μικρές ή μεγάλες παραλίες υπάρχουν εκεί τριγύρω, άλλωστε, από τις αμμουδιές κάτω από το ναό του Ποσειδώνα ως τα Λεγρενά, την Πούντα Ζέζα ή όπου αλλού.

Ο ναός του Ποσειδώνα μπορεί, όμως, να είναι το σημείο αναφοράς πάντα, όταν μιλάμε για το Σούνιο και δικαιολογημένα, οι περισσότεροι, ωστόσο, ελάχιστα γνωρίζουν για τον δεύτερο ναό που υπάρχει εκεί, της Αθηνάς Σουνιάδος και για άλλα μικρά τεμένη, για τα τείχη, το λιμάνι και τον οικισμό.

Αξίζει, επομένως, μια γενική επισκόπηση.

Στρατηγικό σημείο

Από την 3η π.Χ. χιλιετία φαίνεται ότι κατοίκησαν οι άνθρωποι την περιοχή του ακρωτηρίου, όπως μαρτυρούν τάφοι της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού που έχουν έρθει στο φως. Αλλά το πρώτο ιερό θα ιδρυόταν πολύ αργότερα, στην Αρχαϊκή εποχή. Θεωρείται, μάλιστα, ότι οι Αθηναίοι αφιέρωσαν στον Ποσειδώνα αυτό το ιερό, όχι μόνο για να αγναντεύει το πέλαγος -βασίλειο του θεού- αλλά και σε αντιστοιχία με τον ναό της Αθηνάς στην Ακρόπολη, καθώς, όπως γνωρίζουμε, εκείνη είχε κερδίσει στη διαμάχη μεταξύ τους για την κηδεμονία της πόλης.

Κι όταν η Αθήνα είχε γίνει μεγάλη και δυνατή, χάρις και στα πλούσια μεταλλεία αργύρου της Λαυρεωτικής, το Σούνιο αποτελούσε, επιπλέον, ένα από τα πιο στρατηγικά σημεία για την άμυνά της, καθώς από εκεί μπορούσε να ελέγξει όποιον εχθρό ερχόταν δια θαλάσσης. Φυσικό επόμενο, έτσι, ήταν η οχύρωσή του, η οποία έγινε, σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, κατά τον ένατο χρόνο του Πελοποννησιακού Πολέμου, δηλαδή το 420 π.Χ., για την προστασία των πλοίων που μετέφεραν σιτηρά στην Αθήνα.

Τα τείχη, των οποίων τμήματα σώζονται ως σήμερα, ήταν ενισχυμένα με τετράγωνους πύργους και είχαν συνολικό μήκος 400 μέτρων. Αναπτύσσονται στην βόρεια και ανατολική πλευρά, αποκόπτοντας το ακρωτήριο από την ξηρά και περιβάλλοντας περί τα 40 στρέμματα. Εδώ βρίσκεται ο ναός του Ποσειδώνα, όπως και οικισμός του δήμου των Σουνιέων. Γιατί τόσο το φρούριο, όσο και τα ιερά, στο δήμο των Σουνιέων ανήκαν, μετά την μεταρρύθμιση του Κλεισθένη το 510 π.Χ.

Ο δήμος ανήκε στη Λεοντίδα φυλή και περιελάμβανε μια μεγάλη έκταση ανάμεσα στο Λαύριο, τα Μεγάλα Πεύκα, την Καμάριζα (Άγιος Κωνσταντίνος) και το ακρωτήριο. Κέντρο του οικισμού, πάντως, θα πρέπει να ήταν αυτό που βρισκόταν εντός των ορίων του τείχους, αν και επεκτεινόταν και έξω από αυτό προς το λιμάνι.

Στην Κλασική εποχή, ιδίως, είχε μεγάλη άνθηση, λόγω των μεταλλείων του Λαυρίου, μάλιστα είχε δημιουργηθεί εκεί ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα πώλησης σκλάβων. Ενδιαφέρον έχει, άλλωστε, ότι μερικούς αιώνες αργότερα, 104-100 π.Χ., οι σκλάβοι των μεταλλείων είχαν επαναστατήσει και είχαν καταλάβει όλο το Σούνιο.

Ο ναός

Ένα απλό τέμενος με βωμό υπήρχε αρχικά στο σημείο του σημερινού ναού. Εκεί, όμως, είχαν στηθεί στον 6ο π.Χ. αιώνα και δύο κολοσσιαία αγάλματα Κούρων, ο ένας από τους οποίους, ολόκληρος σχεδόν, είναι ο περίφημος «Κούρος του Σουνίου», που φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Στα τέλη της Αρχαϊκής εποχής, είχε αρχίσει να κτίζεται ένας μνημειώδης ναός για τον Ποσειδώνα, προτού όμως ολοκληρωθεί τον κατέστρεψαν οι Πέρσες, το 480 π.Χ., έτσι τα αγάλματα, μαζί με πολλά αφιερώματα των πιστών βρέθηκαν στον αποθέτη του ιερού.

Μέσα στο φρούριο, όπως είπαμε, και στο υψηλότερο σημείο του βράχου, 73 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, βρισκόταν το ιερό τέμενος του Ποσειδώνα, καταλαμβάνοντας έκταση πέντε στρεμμάτων περίπου, που ορίζονται από έναν κτιστό περίβολο. Το σημαντικότερο οικοδόμημα ήταν φυσικά ο ναός, ενώ υπήρχαν επίσης δύο στοές.

Γύρω στο 444 -440 π.Χ. κατασκευάστηκε πάνω στα ερείπια του προηγούμενου ο ναός που έφθασε ως σήμερα. Είναι δωρικός και το υλικό του είναι τοπικό μάρμαρο από την Αγριλέζα. Τα λατομεία, μάλιστα, υπάρχουν ακόμη, ενώ έχει εντοπισθεί και αρχαία οδός της μεταφοράς τους προς το ακρωτήριο του Σουνίου. Άγνωστος, όμως, είναι ο αρχιτέκτονας, αν και θεωρείται ότι είναι ο ίδιος που κατασκεύασε τον ναό του Ηφαίστου (Θησείο) στην Αθήνα, της Νέμεσης στο Ραμνούντα και του Άρεως στις Αχαρνές.

Ο ναός είχε ανάγλυφη ζωφόρο από μάρμαρο Πάρου με σκηνές από την Κενταυρομαχία και τους άθλους του Θησέα. Μια αλληγορία της νίκης εναντίον των Περσών και της υπεροχής της Aθηναϊκής δημοκρατίας απέναντι στην απολυταρχία των εισβολέων. Ως το 2ο π.Χ. αιώνα, το ιερό του Ποσειδώνα συγκέντρωνε πολύ κόσμο από όλη την Αττική, ενώ κάθε τέσσερα χρόνια διοργανώνονταν μεγάλες γιορτές, στις οποίες οι επίσημοι έφθαναν με πλοίο, με «θεωρίδα ναυν», όπως αναφέρεται στις γραπτές πηγές.

Το ιερό, εξάλλου, αναφέρουν και οι τραγικοί ποιητές Ευρυπίδης και Σοφοκλής, καθώς και Αριστοφάνης. Ο κατάπλους γινόταν στο λιμάνι του Σουνίου σε έναν αμμώδη όρμο, που ήταν προστατευμένος από τους βορείους ανέμους. Αποτελούσε, άλλωστε, ναυτική βάση των Αθηναίων, αλλά και εμπορικό σταθμό, με τα εμπορικά πλοία να σύρονται στην παραλία, ενώ για τα πολεμικά είχαν κατασκευαστεί νεώσοικοι. Δύο από αυτούς, μάλιστα, έχουν βρεθεί στην βραχώδη ακτή του ακρωτηρίου.

Η Αθηνά

Στα 400 μέτρα απόσταση από το ιερό του Ποσειδώνα υπάρχει, εξάλλου, και το ιερό της Αθηνάς Σουνιάδος, κτισμένο στην κορυφή ενός χαμηλού λόφου. Από τον ναό, ωστόσο, σώζονται ελάχιστα κατάλοιπα, το ίδιο και από έναν ακόμη ναό του ιερού, πιθανώς αφιερωμένο στην Άρτεμη. Ενδιαφέρον, όμως, έχει και ένας κυκλικός περίβολος, αποκαλούμενος του «Φρόντιος, αφού εκεί είναι πιθανόν να λατρευόταν ο Φρόντις, ο πηδαλιούχος στο πλοίο του Μενελάου, που, όπως αναφέρεται στην Οδύσσεια, πέθανε κατά την επιστροφή από την Τροία και τάφηκε στο Σούνιο.

Όπως συνέβη με όλα τα αρχαία ιερά, έτσι και αυτό του Ποσειδώνα περιέπεσε σε παρακμή με την έλευση της νέας θρησκείας και σταδιακά τα οικοδομήματά του καταστράφηκαν. Πρώτες περιορισμένες ανασκαφές έγιναν από τον Γερμανό αρχιτέκτονα και ανασκαφέα Ντέρπφελντ το 1884, ενώ στη συνέχεια, από το 1897 ως το 1915, πραγματοποιήθηκαν ανασκαφές από την Αρχαιολογική Εταιρεία με επικεφαλής τον Βαλέριο Στάη και με τη συνεργασία του Αναστάσιου Ορλάνδου.

Η σημερινή εικόνα του ναού, πάντως, διαμορφώθηκε στην δεκαετία του 1950, μετά τις επεμβάσεις από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, με ευθύνη του Ορλάνδου, που ήταν και ο μελετητής του μνημείου.

Περιηγητές πάσης φύσεως

Ήδη, ωστόσο, από τον 17ο αιώνα, πολλοί περιηγητές φθάνουν στο Σούνιο για να απολαύσουν το χώρο και το ναό του Ποσειδώνα και κάποιοι για να αποσπάσουν
τμήματά του. Σπόνδυλοι από τους κίονες του ναού βρίσκονται έτσι σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο, στην Βενετία, στο Πότσνταμ της Γερμανίας και αλλού.

Ποιος ήταν ο πρώτος από όλους αυτούς που θέλησε να χαράξει το όνομά του στις κολώνες του δεν είναι γνωστό, το σίγουρο όμως είναι, ότι βρήκε πολλούς μιμητές, έτσι δεκάδες ονόματα διαβάζονται σήμερα. Μεταξύ των οποίων, όπως είναι γνωστό, και του Τζορτζ Γκόρντον, 6ου λόρδου του Μπάιρον ή επί το απλούστερο λόρδου Βύρωνα, που βρίσκεται στη νότια παραστάδα του ναού.

Στο Σούνιο, μάλιστα, λέγεται ότι εμπνεύσθηκε το ποίημά του «Νησιά της Ελλάδας» ενώ νωρίτερα, το 1762, ένας άλλος Άγγλος ποιητής, ο Γουίλιαμ Φάλκονερ, που είχε ναυαγήσει στο Σούνιο, έγραψε μια ποιητική τριλογία μ΄αυτό το θέμα. Αλλά και σήμερα, ο ναός του Ποσειδώνα είναι περιζήτητος, αφού ως και εκδηλώσεις μόδας γίνονται τριγύρω… Το κάλλος εμπνέει.

Για επίσκεψη, ο χώρος είναι ανοικτός από τις 9.30 το πρωί ως τη δύση του ήλιου. Το εισιτήριο είναι 10 ευρώ (μειωμένο 5).