Τουρίστες στον τόπο μας – Ολυμπιείο: Στον καιρό της κολώνας

«Eπέλεξα το δρόμο που περνάει από τα ερείπια του ναού του Διός. Oι φήμες ήταν αληθινές. H φοβερή καταιγίδα δεν είχε καταστρέψει μόνο σύγχρονα κτήρια. Ένας από τους τεράστιους στύλους που ανήκει σε έναν από τους μεγαλύτερους ναούς των θεών των Eλλήνων, το ναό του Oλυμπίου Διός, έχει σκύψει το περήφανο κεφάλι του. Aυτή τη στιγμή πλήθος κόσμου κατακλύζει το χώρο και οι δημοσιογράφοι έχουν ορμήσει σαν όρνια, άλλος ζωγραφίζει, άλλος κάνει μετρήσεις, άλλος κρατάει σημειώσεις. Tο θλιβερό νέο θα φτάσει σίγουρα σε κάθε γωνιά του κόσμου…».

Ο Φινλανδός ελληνιστής Βίλχελμ Λάγκους, που έζησε εκείνη τη θεομηνία της 14ης προς την 15η Οκτωβρίου του 1852 στην Αθήνα κατέγραψε όλο το θλιβερό γεγονός, με κάθε λεπτομέρεια. Από τους 16 κίονες –στύλους συνήθισαν να τους λένε οι νεώτεροι Αθηναίοι– που είχαν διασωθεί ακέραιοι από την αρχαιότητα, ο ένας θα έπεφτε εκείνη τη νύχτα, κάνοντας ένα εκκωφαντικό θόρυβο. Βρίσκεται όμως ακόμη εκεί. Με όλους τους σπόνδυλους, στρωμένους ωραία ωραία πάνω στο έδαφος. Τους έχετε δει; Πρόταση λοιπόν για μια βόλτα το Σαββατοκύριακο σ΄αυτόν τον εξαιρετικό αρχαιολογικό χώρο στο κέντρο της Αθήνας, όπου κάποτε μάλιστα ήταν και τα όρια της αρχαίας πόλης.

Η είσοδος στο Ολυμπιείο είναι από την Βασιλίσσης Όλγας, ναι αυτήν που ημι-πεζοδρομούν τα νέα σχέδια του δήμου, οπότε θα χρειαστεί ίσως να περπατήσετε, αναλόγως από πού θα φθάσετε ως εκεί. Μετά το πέρασμα όμως από το φυλάκιο, αυτός ο αναπεπταμένος χώρος των 60 στρεμμάτων μπροστά μας, με τις κολώνες του ναού που έχουν απομείνει και ορίζουν το μέγεθός του είναι συγκλονιστικός. Η απόλυτη ανατροπή στην εικόνα της σύγχρονης πόλης, που μοιάζει μίζερη και βαρετή, έτσι όπως απλώνεται αδιάφορα ολόγυρα μας. Μόνον η Ακρόπολη, προστατευτική από πάνω… Από τον ναό όμως, ένα πολύ μικρό τμήμα του έχει διασωθεί μέσα στο χρόνο. Οι περιπέτειες που πέρασε άλλωστε ήταν πολλές.

Ένας ναός, τέσσερις αιώνες

Εδώ λοιπόν στην εξοχή της αρχαίας Αθήνας και δίπλα στον ποταμό Ιλισό οι Αθηναίοι λάτρευαν από τα προϊστορικά χρόνια χθόνιες θεότητες και ήρωες. Περί το 500 π.Χ. έκτισαν και ένα οικοδόμημα, που πιστεύεται ότι ήταν το Δικαστήριο επί Δελφινίω. Η οικοδόμηση του ναού του Διός, παρ΄ότι άρχισε το 515 π.Χ. από τον Πεισίστρατο τον Νεώτερο χρειάστηκε να περάσουν τέσσερις αιώνες για να ολοκληρωθεί.

Οι αιτίες πολλές: Πολιτικές, οικονομικές, πολεμικές. Έτσι εκείνη η πρώτη προσπάθεια σταμάτησε σχεδόν αμέσως, αλλά ήδη είχαν μπει οι διαστάσεις του ναού, που θα ήταν κολοσσιαίος. Επανεκκίνηση γίνεται το 175 π.Χ. από τον βασιλιά της Συρίας Αντίοχο Δ΄ τον Επιφανή στις ίδιες διαστάσεις πάντα, αλλά πάλι το έργο δεν τελεσφόρησε. Οπότε φθάνουμε στον φιλέλληνα και μεγάλο ευεργέτη της Αθήνας τον αυτοκράτορα Αδριανό, που χάρις στο άφθονο χρήμα, το οποίο διέθεσε για να αναστήσει την αρχαία δόξα, ο ναός του Διός ολοκληρώθηκε.

Είμαστε στο 131-132 μ.Χ. Ο κορινθιακός ναός δεσπόζει στη μέση ενός μεγάλου περιβόλου με ένα πρόπυλο προς την πλευρά της Ακρόπολης και είναι εντυπωσιακός. Σε μέγεθος (110,35μ.Χ 43,68μ. με 104 κίονες ) και σε λάμψη, αφού είναι φτιαγμένος από μάρμαρο ενώ στο εσωτερικό του στεγάζονται τα δύο υπερμεγέθη, χρυσελεφάντινα αγάλματα του Δία και του αυτοκράτορα Αδριανού. Φυσικά, πλήθος άλλων αγαλμάτων και αναθήματα καλύπτουν τον ελεύθερο χώρο.

Η Ιστορία όμως δεν κάνει διακρίσεις για το κάλλος, έτσι με την εγκατάλειψη των αρχαίων ναών θα υποστεί και αυτός μεγάλες καταστροφές. Τόσο από φυσικά αίτια όσο βεβαίως και από τους ανθρώπους. Στη Βυζαντινή εποχή, τον 10ο – 12ο αιώνα σε όλη την έκταση του ερειπωμένου ήδη ναού είχε δημιουργηθεί μια μεγάλη συνοικία με σπίτια, εργαστήρια (βυρσοδεψεία κι ένα ελαιοτριβείο), ενώ υπήρχαν και δρόμοι, ο ένας από τους οποίους ονομαζόταν Αρχαία οδός. Γρήγορα, όμως, λειτούργησε στον ίδιο χώρο και ένα λατομείο, που έφτιαχνε ασβέστη από τα μάρμαρα του ναού. Έτσι το 1436 έχουν απομείνει πλέον μόνο 21 από τους κίονές του. Ο ναός έχει σχεδόν χαθεί.

Το τζαμί

Ακολουθεί η Τουρκοκρατία φέρνοντας νέα προβλήματα, καθώς η Αθήνα κατοικείται πλέον όχι μόνον από Έλληνες και Τούρκους φυσικά, αλλά και από Εβραίους , Τουρκόγυφτους (κυρίως από την Αίγυπτο), Τουρκαλβανούς, Αιθίοπες και Φράγκους (Ευρωπαίους ). Τον 17ο αιώνα ιδρύεται μάλιστα στο χώρο του Ολυμπιείου, στα νοτιοδυτικά του ναού, ένα υπαίθριο τζαμί. Ο σπουδαίος αρχιτέκτονας Ιωάννης Τραυλός στο μνημειώδες έργο του «Πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών» μας δίνει τις πληροφορίες:

«Το τζαμί του Ολυμπιείου ομοιάζει πολύ με την αυλήν της οικίας του Προφήτου εις την Μεδίνα, η οποία καθιερώθη υπό του ιδίου ως τόπος προσευχής και απετέλεσε το πρότυπον των Ισλαμικών τζαμιών. Εχρησιμοποείτο δε υπό των Τούρκων ιδίως κατά την εορτήν του Μπαϊραμιού και εκτάκτως εις εποχάς ανομβρίας, οπότε συνηθροίζοντο ενταύθα δια να προσευχηθούν και παρακαλέσουν τον Αλλάχ να βρέξη… Εις το Τζαμί αυτό εξ άλλου προσηύχοντο και οι εν Αθήναις διαμένοντες Αιθίοπες, ονομαζόμενον δια τούτο υπό των Αθηναίων και προσκύνημα των Αραπάδων».

Σύμφωνα με κάποιες πηγές εξάλλου, ένας ακόμη κίονας του ναού καταστράφηκε το 1759 με εντολή του τούρκου διοικητή της Αθήνας Τσισδαράκη, προκειμένου να γίνει ασβέστης για το τζαμί που έχτιζε (το γνωστό Τζαμί Τσισδαράκη της πλατείας Μοναστηρακίου).

Στα σχέδια των πρώτων περιηγητών όμως φαίνεται και ένα κτίσμα πάνω στο επιστύλιο των κιόνων της ΝΑ γωνίας του ναού, που θεωρείται ότι μπορεί να λειτουργούσε ως παρατηρητήριο. Διάφοροι θρύλοι ωστόσο για ερημίτες, που είτε κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας είτε μετά είχαν εγκατασταθεί ως στυλίτες στους πάνω στους κίονες του ναού θεωρούνται απλώς μυθεύματα.

Ο καιρός της Κολώνας

Επόμενη μεγάλη και τελευταία καταστροφή, αυτή του 1952, που προαναφέρθηκε. Η πτώση του κίονα από σφοδρό τυφώνα ο οποίος έπληξε όλη την Αττική προκαλώντας τεράστιες ζημιές: « Ο άερας έπαιρνε τις καμινάδες, τα παράθυρα γίνονταν θρύψαλα και η φοβερή καταιγίδα μαινόταν όλα τη νύχτα με όλη της τη δύναμη. Και τι δεν είδα πηγαίνοντας στο ταχυδρομείο. Σπίτια χωρίς σκεπές, μεγάλα δέντρα πεσμένα το ένα πάνω στο άλλο, όλος ο Βασιλικός Κήπος διαλυμένος, τα κιόσκια, τα ωραιότερα κυπαρίσσια, οι ακακίες. Απερίγραπτος θρήνος και οδυρμός στην πόλη ολόκληρη. Και το θλιβερότερο απ’ όλα, ένας κίονας του Ολυμπιείου είχε πέσει!», μας περιγράφει και πάλι ο Βίλχελμ Λάγκους.

Όπως γράφει και ο ιστορικός Γεώργιος Τσοκόπουλος, όλος ο αθηναϊκός λαός συγκεντρώθηκε τότε στο Ολυμπιείο και έκλαψε για το δυσάρεστο γεγονός, το οποίο μάλιστα έμεινε στη συλλογή μνήμη των παλαιότερων ως «Ο καιρός της Κολόνας». Θεωρήθηκε όμως και προμήνυμα μεγάλου κακού, έτσι δύο χρόνια αργότερα που επιδημία χολέρας εξαπλώθηκε στην Αθήνα, πολλοί πίστεψαν ότι ήταν εξ αιτίας αυτού του γεγονότος.

Γιατί όμως αυτός ο κίονας δεν αναστηλώθηκε ποτέ; Η αλήθεια είναι ότι το ζήτημα απασχόλησε αμέσως τη Βουλή, που μάλιστα ενέκρινε ένα ποσόν 5.000 δραχμών γι΄αυτό το σκοπό ενώ και η βασίλισσα Αμαλία αναμείχθηκε στην ιστορία. Τελικώς αποφασίστηκε να μείνει ως έχει.

Χώρος λατρείας

Σε μια φωτογραφία του 1870, μόνο χέρσα χωράφια και κάτι σπιτάκια εδώ κι εκεί ξεχωρίζουν γύρω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός. Οι ανασκαφές άρχισαν αργότερα το 1883 και με μεγάλα διαλείμματα συνεχίστηκαν ως την δεκαετία του ΄60 ενώ η Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας περιέλαβε και τα Παριλίσια ιερά δημιουργώντας έτσι ένα ενιαίο σύνολο. Γιατί στις όχθες του μικρού ποταμού και στο κατάφυτο τότε τοπίο οι αρχαίοι λάτρευαν και άλλους θεούς τον Κρόνο, τη Ρέα, τη Γη, τον Απόλλωνα, την Άρτεμη, τον Πάνα, τις Νύμφες αλλά και ένα σωρό ακόμη μικρές θεότητες και ήρωες. Ενώ και η περίφημη πηγή της Καλλιρρόης βρισκόταν εδώ.

Εκτός από το ναό του Διός βλέπουμε εξάλλου και άλλα μνημεία: τον ναό του Δελφινίου Απόλλωνος, το επί Δελφινίω Δικαστήριο, τις πύλες του τείχους του Θεμιστοκλή, τον ναό του Κρόνου και της Ρέας, επίσης ρωμαϊκά λουτρά, σπίτια της Κλασικής εποχής καθώς και μία βασιλική του 5ου μ.Χ. αιώνα. Μην ξεχνάμε βέβαια και το προφανές: την μνημειώδη, μαρμάρινη Πύλη του Αδριανού έξω από τον περιφραγμένο αρχαιολογικό χώρο, μία θριαμβική αψίδα που θεωρείται ότι κατασκευάστηκε ειδικά για να τιμηθεί ο αυτοκράτορας Αδριανός.

Να σημειώσω ακόμη, ότι το εισιτήριο κοστίζει 8 ευρώ (4 ευρώ το μειωμένο) και ισχύουν τα μέτρα προστασίας για τον κορωνοϊό, όπως και στους άλλους αρχαιολογικούς χώρους. Ο μέγιστος αριθμός επισκεπτών όμως, που μπορεί να βρίσκεται ταυτόχρονα στο Ολυμπιείο είναι 800 άτομα. Μακάρι να υπάρχουν τόσοι.