Τουρίστες στον τόπο μας: Από τον Ήφαιστο στον Άϊ Γιώργη τον Ακάματο

Γεμάτη από λόφους ήταν παλιά η Αθήνα, ευδιάκριτους και σαφείς, όχι όπως σήμερα, που είναι εξαφανισμένοι και εντοπίζονται μόνον από  τις … ανηφόρες και κατηφόρες.

Και δεν εννοώ βέβαια τους μεγάλους λόφους, όπως η Ακρόπολη, ο Λυκαβηττός ή ακόμη του Αρείου Πάγου, του Φιλοπάππου και της Πνύκας αλλά και πολλούς μικρότερους. Σε έναν από αυτούς σήμερα ο περίπατος. Στον Αγοραίο Κολωνό συγκεκριμένα, όπου βρίσκεται ο περίφημος ναός του Ηφαίστου (460-420 π.Χ.), αλλά και για να ολοκληρωθεί η περιήγηση στην Αρχαία Αγορά, που άρχισε την προηγούμενη εβδομάδα.

Από την ίδια είσοδο, της Αρχαίας Αγοράς δηλαδή, στην οδό Αδριανού μπαίνουμε στον αρχαιολογικό χώρο και αφού αφήσουμε πίσω μας τη Στοά του Αττάλου και τα κατάλοιπα από τα δημόσια κτήρια, τα ιερά και τα καταστήματα παίρνουμε το μονοπάτι προς τα δυτικά, όπου είναι ο λόφος του Αγοραίου Κολωνού. Και να θυμίσω, ότι η λέξη «αγοραίος» σημαίνει ότι βρισκόταν δίπλα από την Αγορά ενώ «κολωνός» σημαίνει λόφος.

Αποκλείεται φυσικά να χαθεί κανείς, αφού το «στέμμα» του μικρού αυτού λόφου (μόλις 68,6 μέτρα το ύψος του) κυριαρχεί στο χώρο. Γιατί ο ναός του Ηφαίστου —Θησείο το έλεγαν παλιά — δεν είναι μόνον ένα αριστούργημα της αρχαίας αρχιτεκτονικής και γλυπτικής αλλά είναι και η διατήρησή του στο χρόνο εντυπωσιακή, παρ΄ ότι ως γνωστόν πέρασαν λογής λογής κατακτητές και καταστροφείς από την Αθήνα.

Ο λόγος της διατήρησής του πάντως κατά τη χριστιανική πλέον εποχή οφείλεται στο γεγονός, ότι είχε μετατραπεί σε εκκλησία. Στην αρχαιότητα όμως στην περιοχή αυτή συγκεντρώνονταν οι ημερομίσθιοι εργάτες που ζητούσαν εργασία. Ενώ ο Θουκυδίδης αναφέρεται στον ναό, λέγοντας ότι ήταν άσυλο φυγάδων και οικετών.

Σύμφωνα με τον περιηγητή Παυσανία στο ναό λατρεύονταν από κοινού ο Ήφαιστος ως προστάτης των μεταλλουργών αλλά  και η Αθηνά Εργάνη, που ήταν προστάτης των κεραμέων και της οικοτεχνίας. Και οι δύο θεοί δηλαδή, σχετίζονταν με επαγγελματικές δραστηριότητες και τα εργαστήρια που βρίσκονταν στην περιοχή. Άλλωστε την επιβεβαίωση, ότι πρόκειται για Ηφαιστείο έδωσαν οι ανασκαφές, που αποκάλυψαν  πράγματι πολλά εργαστήρια μεταλλουργίας. Έτσι απορρίφθηκαν οι παλαιότερες απόψεις, ότι επρόκειτο για ναό του Θησέα, του Ηρακλή ή του Άρη.

Σπουδαίοι δημιουργοί

Πεντελικό το μάρμαρο για το οικοδόμημα, παριανό για τα αρχιτεκτονικά γλυπτά που το κοσμούσαν — ιδανικός ο συνδυασμός δηλαδή — αλλά άγνωστοι τόσο ο αρχιτέκτονας όσο και ο γλύπτης. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο και οι δύο, σπουδαίοι. Στον ίδιο αρχιτέκτονα όμως αποδίδονται, λόγω παρόμοιας κατασκευής  και άλλοι ναοί στην Αττική, συγκεκριμένα  του Ποσειδώνα στο Σούνιο, της Νέμεσης στον Ραμνούντα, της Παλληνίδος Αθηνάς στην Παλλήνη και του Άρεως στις Αχαρνές.

Είναι δωρικός ο ναός  του Ηφαίστου (6 κίονες στις στενές πλευρές και 13 στις μακρές) και στο εσωτερικό του υπήρχε μία ακόμη κιονοστοιχία σε σχήμα «Π». Εδώ μέσα πάνω σε ένα βάθρο ήταν τοποθετημένα τα λατρευτικά αγάλματα του Ηφαίστου και της Αθηνάς. Ήταν φτιαγμένα από ορείχαλκο και σύμφωνα με τον Παυσανία, τα φιλοτέχνησε ο γλύπτης Αλκαμένης περί το 421- 415 π.Χ.

Εξαιρετικής τέχνης και ο γλυπτικός διάκοσμος, κάποια τμήματα του οποίου μπορούμε να δούμε και σήμερα στο εσωτερικό του ναού. Τα θέματά τους ήταν παρμένα από τη μυθολογία, όπως οι εννέα άθλοι του Ηρακλή και οι άθλοι του Θησέα — γι΄αυτό είχε προκύψει και η λαϊκή ονομασία Θησείο —  σκηνές από την Κενταυρομαχία, οι θεοί του Ολύμπου, η γέννηση της Αθηνάς. Μερικά από αυτά τα γλυπτά μάλιστα, που βρέθηκαν από τις ανασκαφές βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς, δίνοντας μια εικόνα για τον διακοσμητικό πλούτο του ναού και την υψηλή τέχνη του. Ένα από αυτά είναι η γνωστή ως «Νηρηίδα», ένας γυναικείος κορμός, που όπως λένε οι αρχαιολόγοι θα μπορούσε να είναι ένα από τα ακρωτήρια του ναού.

Από τις ανασκαφές όμως έχει προκύψει και μια άλλη πολύ ενδιαφέρουσα πληροφορία: ότι στην Ελληνιστική εποχή φυτεύθηκαν γύρω από τον ναό θάμνοι  και μικρά δένδρα σε παράλληλες σειρές και μάλιστα μέσα σε γλάστρες! Γιατί αυτές οι τελευταίες βρέθηκαν σε μεγάλο αριθμό γύρω από το ναό από την έρευνα της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών, που κάνει τις ανασκαφές στην περιοχή.

Επώνυμα χαράγματα

 Από τον 7^ο αιώνα, και μετά από την επίσκεψη του αυτοκράτορα Κωνστάντιου Β΄ στην Αθήνα ο ναός μετατρέπεται σε εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο, που στην Τουρκοκρατία θα αποκτήσει το προσωνύμιο Ακάμας, δηλαδή τεμπέλης, γιατί  η λειτουργία επιτρεπόταν μόνον μία φορά το χρόνο.

Παρ΄ότι το κτήριο παραμένει ατόφιο όμως, η νέα θρησκεία αποκαθηλώνει (βανδαλίζει είναι ο σωστός όρος) τον γλυπτό διάκοσμο του ναού. Κατά το 18ο αιώνα εξάλλου ως και τις αρχές του 19ου ενταφιάζονται μέσα στο κτήριο πολλοί επιφανείς περιηγητές, που πέθαναν στην Αθήνα, όπως ο Άγγλος αρχαιολόγος και φιλέλληνας Τζον Τουέντελ και ο Τζωρτζ Γουότσον για τον οποίο θα γράψει ένα επιτύμβιο επίγραμμα ο λόρδος Μπάυρον.

Στα μάρμαρα του ναού όμως, υπάρχουν και πολλά χαράγματα επώνυμων ή ανώνυμων Αθηναίων, ακόμη και σχέδια πλοίων. Όπως γράφει στο βιβλίο της «Μοναστηράκι – Πλάκα. Οι γειτονιές των θεών» η κυρία Άρτεμις Σκουμπουρδή, σύγχρονη αθηναιογράφος και ξεναγός, έχουν εντοπισθεί και αποτυπωθεί ογδόντα χαράγματα πλοίων. Η πλειονότητά τους ανήκει στην Μεσαιωνική εποχή αλλά και στην Νεώτερη, είναι μάλιστα τόσο ευκρινή, που ξεχωρίζει ο τύπος τους: γαλέρες, καράκες, καραβέλες.

Οι γιορτές  

Η εκκλησία συνδέθηκε και με γιορτές, που είχαν μεγάλη διάρκεια μέσα στο χρόνο, όπως τα Ρουσάλια —  αργότερα Νέα Παναθήναια — , κατά την δεύτερη και τρίτη μέρα στης Ανάστασης στη χάρη του αγίου. Εδώ όμως έγινε το 1934 και η τελετή υποδοχής του Όθωνα, δάδες μάλιστα είχαν ανάψει σε όλη την περιοχή για να φωτίσουν το χώρο. Τον επόμενο χρόνο η Ιερά Σύνοδος μετέφερε την Αγία Τράπεζα για να ελευθερωθεί το κτήριο ενώ ο βαυαρός αρχιτέκτονας Εδουάρδος Σάουμπερτ επέβλεψε τις εργασίες για την επιστροφή του ναού στην αρχαία του όψη. Παράλληλα μέσα και έξω από το κτήριο άρχισαν να συγκεντρώνονται οι πρώτες αρχαιότητες της Αθήνας, σύντομα και από άλλες περιοχές, έτσι μπορεί να πει κανείς, ότι αυτό ήταν το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο της χώρας. Στη συνέχεια βέβαια ιδρύθηκε το Εθνικό Αρχαιολογικό οπότε μεταφέρθηκαν εκεί.

 Στα παλιά σχέδια των περιηγητών και αργότερα στις πρώτες φωτογραφίες όλη η περιοχή γύρω από τον ναό φαίνεται χέρσα, καθώς οι επιχώσεις κυρίως στην Αρχαία Αγορά είχαν δημιουργήσει μια άλλη κατάσταση. Μάλιστα μετά την Μικρασιατική καταστροφή, όταν το πρόβλημα στέγασης των προσφύγων ήταν τεράστιο, σκηνές είχαν στηθεί σε όλο τον αρχαιολογικό χώρο. Εικόνα που άρχισε να αλλάζει μετά το 1930, με την έναρξη των ανασκαφών της Αμερικανικής Σχολής.

Σήμερα το περιβάλλον, όπως σε όλη την Αρχαία Αγορά είναι ειδυλλιακό και καθαρά «αττικό». Χαμηλή κυρίως βλάστηση αλλά και ψηλόκορμα κυπαρίσσια, φιλική πανίδα, ήχοι της φύσης στη βαθιά καρδιά της Αθήνας.

Στην Αρχαία Αγορά φθάνουμε, ως γνωστόν με όλα τα μέσα. Ισχύει το θερινό ωράριο, οπότε ο χώρος είναι ανοιχτός από τις 8 το πρωί ως τις 8 το βράδυ ενώ το εισιτήριο είναι 10 ευρώ (μειωμένο 5).