Τουρίστες στον τόπο μας: Αμφιάρειο – Εδώ γιατρεύονταν τα βάσανα της ψυχής

Καθώς το αυτοκίνητο κινείται στον στενό, κατηφορικό δρόμο προς τον Κάλαμο, η σκέψη έρχεται αβίαστα. Μήπως βρίσκομαι στο ωραιότερο μέρος της Αττικής;

Τα πεύκα πυκνά, ίσα για να περνάμε, η ησυχία απόλυτη, μόνον ουρανός και δέντρα. Αν κάποιος θέλει να πετάξει το άγχος και τις άσχημες σκέψεις από πάνω του, εδώ είναι ο τόπος του.

Στο ιερό του Αμφιάραου, που ξεπροβάλει στα δεξιά μας, βαθύτερα ακόμη στην μικρή κοιλάδα, που την λένε Μαυροδήλεσι, νεότερη φυσικά ονομασία, άδικη κι αταίριαστη γι΄αυτή την ομορφιά. Εδώ, άλλωστε, έρχονταν επί αιώνες οι άνθρωποι, για να ζητήσουν από το θεό να τους γιατρέψει από τη θλίψη και τα βάσανα της ψυχής και του νου.

Κι εκείνος φαίνεται ότι ανταποκρινόταν (!), αλλιώς πώς να εξηγηθεί που έφευγαν ευχαριστημένοι…

Το ίδιο ευτυχείς είμαστε κι εμείς, για άλλους λόγους φυσικά, αφού αυτό το ειδυλλιακό μέρος βρίσκεται μόλις 50 χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας, μια ιδανική εκδρομή για κάθε εποχή. Πόσω μάλλον, που ο δρόμος οδηγεί, στη συνέχεια, στη θάλασσα. Το σίγουρο είναι ότι οι αρχαίοι διάλεγαν πάντα τις καλύτερες τοποθεσίες για να ιδρύσουν τα ιερά τους.

Αλλά ας τα πούμε με τη σειρά.

Μάντης και θεραπευτής

Ήρωας του Άργους ήταν ο Αμφιάραος, προστατευόμενος μάλιστα από τον Δία, που δεν δίστασε να επέμβει σε μια μάχη για να το σώσει. Έσκισε, έτσι, μ΄έναν κεραυνό του τη γη, που, ανοίγοντας, τον έκλεισε μέσα της. Ο μύθος έχει πολλές εκδοχές, οι οποίες όμως καταλήγουν ότι ο ήρωάς μας λατρεύθηκε στη συνέχεια, ως χθόνιος θεός, μάντης και θαυματουργός θεράπων σώματος και ψυχής.

Πολλά ήταν τα ιερά του, άλλωστε, σε όλη την Ελλάδα, αν και το σημαντικότερο βρισκόταν στον Ωρωπό. Πρώτα, στα τέλη του 5ου π.Χ. αιώνα ιδρύθηκαν σ΄αυτή την κοιλάδα δύο μικροί βωμοί, η ιερή πηγή και το θέατρο, όπου γίνονταν οι θυσίες. Και, στη συνέχεια, κτίσθηκε ο μικρός ναός, που στέγαζε το λατρευτικό άγαλμα, καθώς και η πρώτη στοά, που λειτουργούσε ως κοιμητήριο για τους ασθενείς επισκέπτες.

Γρήγορα, η φήμη του ιερού εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα, έτσι άρχισαν να κτίζονται νέα οικοδομήματα και να στήνονται αγάλματα. Ακόμη και αγώνες διοργανώνονταν, κάθε χρόνο τα Αμφιάρεια τα Μικρά και κάθε πέμπτο τα Αμφιάρεια τα Μεγάλα, με μουσικούς, αθλητικούς και ιππικούς αγώνες. Και οι Έλληνες, που τα αγαπούσαν όλα αυτά, έτρεχαν στον Ωρωπό απ΄όλη την Ελλάδα, τη Μικρά Ασία, τις αποικίες στην Ιταλία.

Είναι η εποχή που ο Ωρωπός, μαζί και το ιερό φυσικά, έχουν παραχωρηθεί στην Αθήνα και γνωρίζουν τη μεγαλύτερη ακμή τους. Για το λόγο αυτό, άλλωστε, η πόλη του Ωρωπού έκανε εδώ τις δημόσιες ανακοινώσεις της, δηλαδή ψηφίσματα, αποφάσεις, προκηρύξεις, γραμμένα -χαραγμένα για την ακρίβεια- όλα αυτά σε στήλες και σε βάθρα αγαλμάτων. Τα τελευταία, χρονικά, ευρήματα, κάποιες αναθηματικές επιγραφές, μαρτυρούν ότι το ιερό λειτουργούσε ως τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, αλλά στην συνέχεια, με την πλήρη επικράτηση του Χριστιανισμού, η λατρεία του Αμφιάραου έσβησε, όπως και όλων των αρχαίων θεών.

Το ιερό

Η είσοδος στον αρχαιολογικό χώρο βρίσκεται σήμερα δίπλα στο δρόμο, αλλά γίνεται…ανάποδα. Από τα δυτικά δηλαδή, ενώ στην αρχαιότητα γινόταν από τα ανατολικά.

Ακολουθώντας, όμως, εμείς την τωρινή διαμόρφωση, περνάμε από το φυλάκιο, αφού πληρώσουμε ένα εισιτήριο τριών ευρώ και κατηφορίζουμε. Οι επισκέπτες είναι ελάχιστοι, κάπου στο βάθος φαίνονται δυο φιγούρες, φωνή δεν ακούγεται καμία, μόνον τα κελαηδήματα των πουλιών, ο βόμβος των χιλιάδων εντόμων κι ο ήχος του αέρα που περνά ανάμεσα στα πλατάνια.

Η φύση έχει κάνει κατάληψη.

Ένας μικρός χείμαρρος -στην αρχαιότητα θα ήταν μεγαλύτερος- η Χαράδρα, τον χωρίζει στα δύο. Στην αριστερή του όχθη βρίσκονται όλα τα επίσημα οικοδομήματα, ενώ στην δεξιά η μικρή συνοικία με την αγορά, τα καταστήματα, τα καταλύματα για τους επισκέπτες, καθώς κι ένα υδραυλικό ρολόι, η Κλεψύδρα.

Οι λίγοι κίονες, το πρώτο που συναντούμε, ανήκαν στον ναό του Αμφιάραου, από το οποίο σώζεται επίσης, στην πίσω πλευρά του και το κατώφλι μιας πόρτας, που οδηγούσε σε ένα μικρό δωμάτιο, πιθανόν το θησαυροφυλάκιο του ιερού. Μπροστά του ο μεγάλος βωμός, από τον οποίο υπάρχει πλέον μόνο το κάτω μέρος και δίπλα του κάποια σκαλιά για τους θεατές που παρακολουθούσαν τις θυσίες. Κοντά τους και η ιερή πηγή, μέσα στην οποία έριχναν οι πιστοί, που είχαν θεραπευτεί, ασημένια και χρυσά νομίσματα, για να ευχαριστήσουν τον θεό, αλλά κυρίως βέβαια το ιερατείο.

Η εγκοίμηση

Απέναντι από όλα αυτά βρίσκεται η σειρά με τα βάθρα των αγαλμάτων, όπου διαβάζουμε ονόματα ιερέων, ηρώων, ευεργετών, ψηφίσματα της πόλης κ.α. Και
ακολουθεί το θέατρο. Χωρητικότητα 3.000 θεατών είχε, αλλά, δυστυχώς, το κοίλο του είναι σε άσχημη κατάσταση.

Αντίθετα με το προσκήνιο, που έχει αναστηλωθεί εξαιρετικά, ενώ εδώ ιδιαίτερη αίσθηση προκαλούν οι πέντε μαρμάρινοι θρόνοι με ανάγλυφο διάκοσμο και επιγραφές, που βρίσκονται στην περιφέρεια της ορχήστρας και προορίζονταν για τους ιερείς και τους επίσημους. Σήμερα, ορθώς και έχουν περισχοινιστεί για την προστασία τους, γιατί παλιά καθόμασταν όλοι εκεί για φωτογραφίες…

Η στοά, τέλος, με τα 110 μέτρα μήκος είναι εντυπωσιακή.

Εδώ, στα δύο άκρα της, ανατολικό και δυτικό γινόταν η εγκοίμηση όσων ζητούσαν χρησμό από τον Αμφιάραο. Η κατ’ εξοχήν, δηλαδή, διαδικασία για τη θεραπεία του ασθενούς μέσω θεϊκής παρέμβασης, η οποία ερχόταν στον ύπνο του μέσα από ένα όνειρο, που ερμήνευαν οι ιερείς. Όλα αυτά, φυσικά, επί πληρωμή, τόσο για τη διαμονή, όσο και για τη θεραπεία. Σε είδος, μέσω θυσιών και αφιερωμάτων στο ιερό, αλλά και με χρήματα.

Η συνέχεια

Μετά την εγκατάλειψή του, το Αμφιάρειο ερημώθηκε σιγά σιγά, τα χώματα από τους γύρω λόφους κάλυψαν τα κτίσματα, βλάστηση αναπτύχθηκε πάνω τους και, εν τέλει, το μεγαλύτερο μέρος του πέρασε την Μονή Καλολειβαδίου, αλλά και σε κάποιους ιδιώτες. Αλλά το χειρότερο, όσα τμήματα των κτηρίων και αγάλματα είχαν μείνει ακάλυπτα καταστράφηκαν για την παραγωγή ασβέστη, ενώ χαλκουργοί έλιωσαν τα χάλκινα. Τα ασβεστοκάμινα δούλευαν συνέχεια ως το 1884, που άρχισε η ανασκαφή, η οποία, με διαλείμματα, κράτησε ως το 1929. Η μοίρα των αρχαίων, σε εποχές που η Ελλάδα δεν ήταν σε θέση, ακόμη, να προφυλάξει την κληρονομιά της.