Το «Νησί» με τη μεγάλη ιστορία σε μια νέα εποχή – Μουσειακοί χώροι στη Σπιναλόγκα

Το καραβάκι διανύει την απόσταση μέσα σε μόλις δέκα λεπτά κι αμέσως μετά, όσοι είχαν επιβιβαστεί από την κρητική ακτή βρίσκονται σ΄έναν μοναδικό τόπο με ξεχωριστή ιστορία.

Τη Σπιναλόγκα. Ή αλλιώς την «spina lunga» που σημαίνει «μακρύ αγκάθι», αν δεχθούμε ότι η προέλευση της ονομασίας είναι λατινική.

Άλλωστε από αυτό το μικρό νησάκι, πολλοί κατακτητές πέρασαν, αφήνοντας ο καθένας πίσω του ένα κομμάτι ιστορίας  και δημιουργώντας ένα πολιτισμικό παλίμψηστο ώσπου να μετατραπεί σε τόπο εξορίας αρρώστων, ανεπιθύμητων από τις κοινωνίες.

Κι αυτός ο καιρός όμως πέρασε, οι ασθενείς ιάθηκαν, η αρρώστια εξέλειπε και σήμερα η Σπιναλόγκα ανταγωνίζεται στα ίσα σε επισκεψιμότητα, την Κνωσό. Από τη δεκαετία του ΄70 εξάλλου, είναι προστατευόμενη αρχαιολογική περιοχή, αν και η πραγματική ανάδειξή της αναμένεται να γίνει τώρα με τις επεμβάσεις που προγραμματίζονται από το υπουργείο Πολιτισμού.

Συγκεκριμένα με την μετατροπή ορισμένων κτιρίων του νησιού σε χώρους όπου θα παρουσιάζονται όλες οι περίοδοι της ιστορίας της. Με έμφαση φυσικά στην Ενετική περίοδο, την Οθωμανική και τέλος στην δραματική εποχή, που το νησάκι έγινε το υποχρεωτικό καταφύγιο των χανσενικών.

Σ΄αυτά στοχεύει η μουσειολογική προμελέτη, που κατατέθηκε στο Συμβούλιο Μουσείων του υπουργείου Πολιτισμού για την μόνιμη έκθεση στα κτίρια του Λεπροκομείου – κοιτώνες και νοσοκομείο – προκειμένου να αναδειχθεί η μοναδική ιστορία αυτής της νησίδας μέσα από διαφορετικές περιόδους κατοίκησης και τις ιδιαίτερες συνθήκες που διαμορφώθηκαν σε αυτές.

Χρονολογικά έτσι, καλύπτεται η περίοδος από τον 16^ο αιώνα ως τα μέσα του 20ού (πιο συγκεκριμένα ως το 1957).

Η ανθρώπινη θέληση

Ένας άγονος βράχος, στον οποίο κανείς δεν ενδιαφερόταν για να ζήσει ήταν το νησάκι με την αρχαία ονομασία Καλυδών, που για μακρές περιόδους χρησίμευσε μόνον ως τόπος εξορίας. Εν τούτοις, σ΄αυτό το δύσκολο, αφιλόξενο και σίγουρα ιδιαίτερης, φυσικής ομορφιάς περιβάλλον οι άνθρωποι διακρίθηκαν για την προσπάθειά τους στη βελτίωση των συνθηκών της ζωής τους. Γι΄αυτό και η Σπιναλόγκα αντιπροσωπεύει την ανθρώπινη θέληση και τον αγώνα για το καλύτερο.

Οι Ενετοί μετέτρεψαν τον άγονο βράχο σε ισχυρό φρούριο, οι Μουσουλμάνοι σε ένα από τα ισχυρότερα οικονομικά και εμπορικά κέντρα της περιοχής ενώ οι ασθενείς του λεπροκομείου δημιούργησαν  μια κοινωνία αλληλεγγύης.  Και είναι αυτός ο λόγος, που το μνημείο έχει οικουμενική διάσταση και αξία, αποτελώντας και πηγή έμπνευσης για καλλιτεχνική δημιουργία. Στη λογοτεχνία, τα εικαστικά, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση.

Σύμφωνα με την μελέτη έτσι, που εκπονήθηκε από την Βαλασία Αμοιρίδου και τη συνεργάτιδά της Ειρήνη Μαραβέλια (αρχαιολόγους-μουσειολόγους) σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λασιθίου, το περιβάλλον –φυσικό και οικιστικό- παίζει ουσιαστικό ρόλο για τη έκθεση, η οποία θα έχει σαφώς ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, φωτίζοντας τις ιστορίες εκείνων, που κατοίκησαν το νησί.

Επόμενο ζήτημα είναι η πρόσληψη του χώρου και των ιδιαιτεροτήτων του από τον επισκέπτη, ο οποίος καλείται επίσης, να διαχειριστεί το θέμα της μνήμης και την πληροφορία για τη δύσκολη κληρονομιά του 20ού αιώνα.

Τέλος, σημαντική είναι η δημιουργία του αρμόζοντος πλαισίου για την ανάδειξη των αντικειμένων και του εποπτικού υλικού με τα κατάλληλα ερμηνευτικά μέσα ενώ θα καταβληθεί προσπάθεια ώστε η έκθεση να είναι προσβάσιμη σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο κοινό.

Ενετοί και Μουσουλμάνοι

Η μόνιμη έκθεση θα αναπτυχθεί στους δύο κοιτώνες του Λεπροκομείου και στο κτίριο του Νοσοκομείου, που αποτελούν τα μοναδικά σωζόμενα  κατάλοιπα της οργανωμένης οικοδομικής δραστηριότητας αυτής της περιόδου, καθώς τα υπόλοιπα κατεδαφίστηκαν στη δεκαετία του 1980.

Στον πρώτο από τους δύο κοιτώνες (νότιο κτίριο) προβλέπονται στο ισόγειο οι χώροι υποδοχής του κοινού και η παρουσίαση των θεματικών ενοτήτων αναφορικά με τη Σπιναλόγκα, το περιβάλλον και την ιστορία της. Στον όροφο παρουσιάζεται η Ενετική περίοδος με την οχύρωση του νησιού, τη στρατιωτική και διοικητική οργάνωση, τους κατοίκους του φρουρίου και τη ζωή μέσα σ΄αυτό αλλά και τον Κρητικό πόλεμο, τους Χαΐνηδες και τη δράση τους και τέλος της συνθήκες παράδοσης.

Ακολουθεί στον ίδιο όροφο η Οθωμανική περίοδος με επιμέρους αναφορές στην τύχη των αιχμαλώτων, την οργάνωση στρατιωτικής βάσης από τους Οθωμανούς, το μετασχηματισμό του φρουρίου, την οικοδόμηση του νησιού με τη δημιουργία οικισμού αλλά και την εμπορική ανάπτυξή του.  Εδώ παρουσιάζεται επίσης η περίοδος των Κρητικών Επαναστάσεων, η παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων και η φυγή των μουσουλμάνων του νησιού.

Πηγή έμπνευσης

Στον δεύτερο κοιτώνα (βόρειο κτίριο) το ισόγειο θα φιλοξενεί  την ενότητα «Η Σπιναλόγκα στις τέχνες. Το νησί ως πηγή έμπνευσης και δημιουργίας» ενώ στον ίδιο χώρο θα βρίσκονται τα γραφεία, οι αποθήκες και οι χώροι υγιεινής  για το κοινό.

Η περίοδος του Λεπροκομείου θα αναπτυχθεί στον όροφο, με θέματα που θα αναφέρονται στην ασθένεια και τους ανθρώπους, τη ζωή στο νησί, τον ανθρώπινο πόνο και φόβο, την ιατρική περίθαλψη και το ρόλο της Ιατρικής. Αλλά και το ρόλο του κράτους και της πολιτικής, τη φιλανθρωπία και το κοινωνικό στίγμα ως την ίαση και την αποχώρηση από το νησί. ( Να σημειωθεί, ότι και τα δύο κτήρια των κοιτώνων θα είναι προσβάσιμα σε ΑΜΕΑ με τη χρήση ραμπών και ανελκυστήρων).

Στο κτίριο του Νοσοκομείου τέλος  θα δημιουργηθεί  αίθουσα πολλαπλών χρήσεων για περιοδικές εκθέσεις, διαλέξεις, συνέδρια και εκδηλώσεις, επίσης θα υπάρχει κυλικείο, αποθηκευτικός χώρος, κλπ.

Διαβάστε επίσης:

Θα επιστραφεί; Ο γρύπας της αρχαίας Ολυμπίας διεκδικείται από τον Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης

Η τέχνη της φωτογραφίας μέσα από τα μάτια –και το φακό- της Nelly’s