Το Μουσείο της Ανασκαφής: Η ζωή των αρχαίων Αθηναίων σαν ανοικτό βιβλίο

Ένας ιδιαίτερος μουσειακός χώρος, που συνδυάζει την αρχαιολογική ανασκαφή με τα ευρήματά της και φέρνει την αρχαία ιστορία στο προσκήνιο από την πλευρά των ανθρώπων, που έζησαν πριν από αιώνες σ΄αυτόν τον τόπο κάτω από το Μουσείο Ακρόπολης  είναι το «Μουσείο της Ανασκαφής», που εγκαινιάστηκε χθες το βράδυ από την Πρόεδρο της Δημοκρατίας  Κατερίνα Σακελλαροπούλου. «Η ανασκαφική δραστηριότητα είναι γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν και σ’ αυτόν τον ιερό τόπο, στη σκιά της Ακρόπολης, μια τέτοια έκθεση συσφίγγει τον δεσμό μας με την ιστορία μας και βαθαίνει την αυτογνωσία μας», όπως είπε η κυρία Σακελλαροπούλου γι΄ αυτό το νέο μουσείο, στην ομιλία της, παρουσία της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, του Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα, καθώς η Τράπεζα είναι ο χορηγός της έκθεσης  και του διευθυντή του Μουσείου Ακρόπολης Νίκου Σταμπολίδη.

Περισσότερα από 1.150 ευρήματα από τα χιλιάδες που αποκαλύφθηκαν  κατά τις ανασκαφές στα κατάλοιπα αυτής αρχαίας γειτονιάς  της Αθήνας, φωτίζοντας πτυχές της ανθρώπινης ζωής και της δραστηριότητας φιλοξενούνται στο νέο μουσείο με την άμεση θέαση του αρχαιολογικού χώρου αλλά και την δυνατότητα μιας περιδιάβασης μέσα σ’ αυτόν. Πρόκειται για τα αντικείμενα, που άφησαν πίσω τους οι άνθρωποι σ’ ένα μακρύ διάστημα κατοίκησης 4.500 χρόνων ως και τον 12^ο μ.Χ. αιώνα δηλαδή, ευρήματα κάθε είδους που αναπτύσσονται στην τεράστια – 35 μέτρων- επιτοίχια προθήκη, όπου η ζωή τους ξεδιπλώνεται και διαβάζεται σαν ανοιχτό βιβλίο, μιλώντας για την υγεία και την υγιεινή, την εργασία, το εμπόριο, τις συναλλαγές, την οικονομία, τις δοξασίες και τις πίστεις τους, τις πνευματικές τους αναζητήσεις.

Αλλά η έκθεση συνεχίζεται και σε μία ειδική προθήκη, στην οποία αποτίθενται οι μνήμες από την μεγάλη καταστροφή της Αθήνας από τον Σύλλα, το 86 π.Χ. και τέλος στην αίθουσα που φιλοξενεί αγάλματα και ανάγλυφα θεών, όπως της Αθηνάς, της Άρτεμης, της Κυβέλης, της Αφροδίτης και του Ασκληπιού  αλλά και των αρχαίων Αθηναίων με τις επικλήσεις τους για την προστασία της πόλης, για την ανάπτυξη των παιδιών τους, για τον έρωτα και τη γιατρειά του ανθρώπινου πόνου. Εδώ και τα πορτραίτα φιλοσόφων, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, όπως και της αυτοκράτειρας Ευδοκίας.

Επανένωση Γλυπτών στο Μουσείο Ακρόπολης

«Εδώ, σ αυτόν τον χώρο», όπως είπε στην ομιλία της η υπουργός Πολιτισμού «δημιουργήθηκε ένα σύνθετο και εξαιρετικά ενδιαφέρον, ιστορικά και αρχαιολογικά, παλίμψηστο χρήσεων και οικοδομημάτων, αντιπροσωπευτικό της ζωής των φτωχών λαϊκών στρωμάτων, αλλά και της κοινωνικής και πνευματικής ελίτ διαδοχικών περιόδων. Σήμερα, η μόνιμη έκθεση των ευρημάτων των ανασκαφών, το «Μουσείο κάτω από το Μουσείο», έρχεται να συμπληρώσει την εικόνα της αρχαίας γειτονιάς. Χωροθετημένο στις νότιες παρυφές του αρχαιολογικού χώρου, εντάσσεται αρμονικά στη διαδρομή του επισκέπτη συμβάλλοντας στην καλύτερη κατανόηση της καθημερινότητας των ανθρώπων, που έζησαν εδώ για περισσότερο από 4.500 χρόνια».

Με την ίδρυση και την λειτουργία του Μουσείου Ακρόπολης η Ελλάδα κατέρριψε το επιχείρημα των Βρετανών ότι η χώρα μας δεν διέθετε κατάλληλες και αντάξιες υποδομές φιλοξενίας των Γλυπτών του Παρθενώνα, υπενθύμισε όμως, η κυρία Μενδώνη αναφερομένη στην διεκδίκηση της επανένωσής τους στην Αθήνα.

«Εδώ και 15 χρόνια», όπως είπε «είναι απολύτως σαφές, ότι το επιχείρημα του Βρετανικού Μουσείου όχι μόνο δεν ισχύει, αλλά αντιθέτως, μετά τις αποκαλύψεις των τελευταίων ετών, έχει πλέον απολύτως αντιστραφεί. Πέραν της αρτιότητας των υποδομών και της λειτουργίας του Μουσείου της Ακρόπολης, η οργανική του διασύνδεση με το Βράχο και τα μνημεία της Ακρόπολης, η συμβιωτική του σχέση με το σύγχρονο και το αρχαίο, το υπερκείμενο και το υποκείμενο οικοδομικό περιβάλλον και το αστικό τοπίο με το ιστορικό παρόν και παρελθόν της Αθήνας, το καθιστούν ιδανικό για να υποδεχθεί και να φιλοξενήσει το σύνολο των Γλυπτών του Παρθενώνα ως ενιαία και αδιαίρετη ενότητα. Το Μουσείο αυτό συνθέτει το βέλτιστο φυσικό και εννοιολογικό πλαίσιο, για την ανάδειξη, την ερμηνεία και την κατανόηση των αριστουργημάτων του».

Αναφορά στον πρωτεργάτη Δημήτρη Παντερμαλή

Η ίδια εξάλλου, δεν παρέλειψε να αναφερθεί στον αείμνηστο πρόεδρο του Μουσείου Ακρόπολης Δημήτρη Παντερμαλή, καθώς  «έχω ηθικό χρέος να θυμηθώ προσωπικά και να θυμίσω δημόσια, τον αγώνα του Δημήτρη Παντερμαλή για την ανέγερση του Μουσείου, για την άριστη διευθέτηση των ανασκαφικών ευρημάτων, για την υπεράσπιση του συνολικού έργου, έναντι κάθε μορφής και χρώματος λαϊκισμού, που δεν δίστασε να εργαλειοποιήσει την ανασκαφή», όπως είπε.

Επισημαίνοντας, ότι «Η ίδρυση και η υποδειγματική λειτουργία αυτού του Μουσείου, η σημερινή έκθεση των κινητών ευρημάτων στον χώρο της ανασκαφής, όλο το έργο συνολικά, είναι η αποστομωτική απάντηση σε όλους αυτούς, τους δήθεν λάτρεις των μνημείων, αλλά εν τοις πράγμασι στον χυδαίο λαϊκισμό, που και σήμερα μετέρχεται τα ίδια μέσα σε ανάλογες περιπτώσεις. Στα 5.5 στρέμματα ανασκαμμένου χώρου, αποδομήθηκαν 5,4 τ.μ. για να θεμελιωθεί το κτήριο του Μουσείου. Ο Δημήτρης Παντερμαλής και εγώ -ως ΓΓ του ΥΠΠΟ και πρόεδρος του ΚΑΣ- 109 φορές περάσαμε το κατώφλι του ανακριτή».

Εκθέματα που αγγίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη

«Μια γειτονιά αυτής της πόλης, της Αθήνας, είναι κι αυτή στην οποία βρισκόμαστε όλοι απόψε εδώ, να ψηλαφήσουμε, σαν τον “βασιλιά της Ασίνης”, την αφή των ανθρώπων πάνω στις πέτρες, σε ερείπια ζωής που μετρά σε βάθος χιλιάδων ετών», όπως είπε ο διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης Νίκος Σταμπολίδης στην εμπνευσμένη ομιλία του με αναφορές στην «Αντιγόνη» του Σοφοκλή, στον Θουκυδίδη και ακόμη στον Καβάφη για την έννοια της πόλης.

«Είναι μια πόλη, που δεν είναι νεκρή αλλά την ανασυνθέτει κανείς στη φαντασία του, μέσα από τα υλικά της κατάλοιπα, αντικείμενα και σπαράγματα έργων: αγάλματα, ανάγλυφα, αγγεία, τερακότες, νομίσματα, κοσμήματα και παιχνίδια: από πηλό, πέτρα και μάρμαρο, γυαλί κι  ελεφαντόδοντο, χαλκό και ασήμι… Έτσι στα επάλληλα στρώματα της κατοίκησής της  μπορούμε να διαβάσουμε -ο καθένας με το μέτρο και τον τρόπο του- αυτά που οι αρχαιολόγοι, ως άλλοι χειρουργοί, έφεραν στο φως από το σώμα της γης κι απ’ το βάθος του χρόνου», όπως είπε ο κ. Σταμπολίδης.

Σημειώνοντας εξάλλου, ότι παρ΄όλο ότι πρόκειται για έργα διαφορετικά από την αρχιτεκτονική τελειότητα των μνημείων του Ιερού Βράχου και την κορυφαία αισθητική των εκθεμάτων του Μουσείου Ακρόπολης, εν τούτοις καθώς αναφέρονται σε πράγματα καθημερινά, που βρίσκονται κοντά, αγγίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη και συγκινούν.  «Είναι τα καθημερινά αντικείμενα ανθρώπων, που ήταν  κυρίως πολίτες της Αθήνας αλλά και μέτοικοι και δούλοι και ξένοι, που πέρασαν από αυτήν εδώ τη γειτονιά, όπως και από άλλες γειτονιές της αρχαίας πόλης: του Κολλυτού, του Κεραμεικού, της αρχαίας Αγοράς, της γειτονιάς των ιερών του Ιλισσού και της Αγροτέρας Αρτέμιδος και όλες τις άλλες γειτονιές των δήμων της Αττικής· αυτών ή κάποιών από αυτούς, που δημιούργησαν τα μεγάλα έργα, τα μνημεία της ίδιας της Ακρόπολης και του Παρθενώνα και αυτών που στη συνέχεια τα διατήρησαν, όσον ο χρόνος και η ιστορία επέτρεψαν».

Το στοίχημα που κερδήθηκε

«Στόχος μας εξ αρχής ήταν μία έκθεση λιτή και καθαρή, εύκολα αναγνώσιμη από το ποικιλόμορφο κοινό του Μουσείου», ανέφερε εξάλλου στην ομιλία της η διευθύντρια Συλλογών και Εκθέσεων του Μουσείου Ακρόπολης Σταματία Ελευθεράτου σημειώνοντας ότι ο σχεδιασμός  αξιοποίησε άριστα τις ιδιαιτερότητες του χώρου και δημιούργησε ένα μη συμβατικό, αλλά συμβατό με το ύφος του Μουσείου, εκθεσιακό περιβάλλον, στο οποίο χρώματα, υφές και υλικά συνεργάζονται για να αναδείξουν τα εκθέματα.

 «Τη ζωή, μέσα από  τις ποικίλες εκδηλώσεις της, προσπαθήσαμε να αφουγκραστούμε στην έκθεση», όπως είπε, με παράδειγμα την κατακερματισμένη οικοσκευή, που ανασύρθηκε από τη δεξαμενή ενός σπιτιού σηματοδοτώντας την καταστροφή από τα στρατεύματα του Σύλλα.  Ενώ σε μια πτυχωτή κατασκευή, που παραπέμπει στο ανάγλυφο της ανασκαφής, προβάλλεται η φύση θεοτήτων του ελληνικού πανθέου, η μεγάλη δημοτικότητα που γνώρισαν ορισμένες από αυτές, οι λατρευτικές, αποτροπαϊκές και μαγικές πρακτικές των κατοίκων, η στροφή στις παρήγορες ανατολικές μυστηριακές λατρείες και τέλος το αργό πέρασμα στον χριστιανισμό.

«Η δημιουργία μίας έκθεσης με μόνιμο χαρακτήρα σε συνθήκες ημιυπαίθριου χώρου, όπου η θερμοκρασία και η υγρασία φτάνουν κάποτε σε ακραίες τιμές, ήταν ένα στοίχημα που έπρεπε να κερδηθεί, και κερδήθηκε», συμπλήρωσε η κυρία Ελευθεράτου. Πολύπλοκες μηχανολογικές και υδραυλικές εγκαταστάσεις εξασφαλίζουν έτσι, θερμική σταθερότητα και εγγυώνται τη διατήρηση και των πιο ευαίσθητων εκθεμάτων, πιστοποιημένα υλικά προσφέρουν πλήρη στεγανότητα και εκμηδενίζουν την εκπομπή επιβλαβών ρύπων και προηγμένα συστήματα ασφαλείας προστατεύουν έναντι κακόβουλων ενεργειών.

Η χορηγία της Τράπεζας Ελλάδος

 «Θεωρώ βαρύνουσας σημασίας το γεγονός ότι η Τράπεζα της Ελλάδος βοήθησε να εξασφαλιστεί για το κοινό άμεση οπτική και νοηματική σύνδεση των ερειπίων του αρχαιολογικού χώρου με τέτοιου είδους καθημερινά αντικείμενα, που δρασκελίζουν τόσες ιστορικές  περιόδους, ανέφερε τέλος ο κ. Γιάννης Στουρνάρας, σημειώνοντας, ότι το αίτημα της αποκλειστικής χορηγίας υποβλήθηκε στην Τράπεζα μόλις πριν από δύο χρόνια, από τον διευθυντή του Μουσείου Ακρόπολης, καθηγητή Νίκο Σταμπολίδη.

Να σημειωθεί ότι έκθεση σχεδιάστηκε το 2017 από την αρχιτέκτονα Ελένη Σπάρτση και εξειδικεύτηκε ή τροποποιήθηκε σε σημεία σε  συνεργασία που είχαμε με τον Μανώλη Λιγνό, που κατασκεύασε τις προθήκες, και την αρχιτέκτονα Δέσποινα Τσάφου.

Διαβάστε επίσης

Άλεξ Μυλωνά: Το όραμα και η υπέρβαση στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος

Οι Σφίγγες της Αμφίπολης «ζωντανεύουν» – Επιστρέφουν κεφάλι και φτερά

Αλέξανδρος Τομπάζης: Η απώλεια ενός πρωτοπόρου που αναζητούσε την απλότητα στο όραμα