Το μυστήριο με τον Βερμέερ: Ποιος κρυβόταν πίσω από έναν πίνακά «του»;

Ο πίνακας είναι υπέροχος, αλλά δεν είναι Βερμέερ!

Επιστήμονες και ιστορικοί τέχνης στην Εθνική Πινακοθήκη Τέχνης στην Ουάσινγκτον συμπέραναν, μετά από ενδελεχή έρευνα, ότι ένας πίνακας που αποδίδεται στον Γιοχάνες Βερμέερ -ένας από τους τέσσερις, που ανήκουν στη συλλογή του μουσείου- δεν ζωγραφίστηκε τελικά από τον ολλανδό μαιτρ.

Πρόκειται για το «Κορίτσι με ένα φλάουτο» (1665/1675), που δημιουργήθηκε πιθανότατα από κάποιον, ο οποίος ήταν μαθητής του Βερμέερ ή έστω είχε συνεργαστεί στενά μαζί του.

Κι αυτή η πιθανότητα, ότι ο καλλιτέχνης της Χρυσής Εποχής, του οποίου το «Κορίτσι με ένα μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» και άλλα αριστουργήματα συγκαταλέγονται στους πιο διάσημους πίνακες στον κόσμο μπορεί να είχε κάποιον μαθητευόμενο είναι ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα.

Κι αυτό, γιατί δεν υπάρχει κανένα αρχείο μαθητών του, που να ήταν εγγεγραμμένοι στο τοπικό σωματείο ζωγράφων, ούτε σημειώσεις για φίλους ή μέλη της οικογένειας, οι οποίοι μπορεί να παρακολουθούσαν μαθήματα.

Μόνον εικασίες μπορούν να γίνουν επομένως, αλλά ούτως ή άλλως το μουσείο δηλώνει πλέον, ότι κατά 99% ο συγκεκριμένος πίνακας δημιουργήθηκε από τη «σχολή του Βερμέερ».

«Μοναχική ιδιοφυΐα» θεωρούσαν ως σήμερα τον Βερμέερ (1632 – 1675), όπως λέει και η Μάρτζορι Γουίζεμεν, επιμελήτρια και επικεφαλής του τμήματος ζωγραφικής της Βόρειας Ευρώπης στην Εθνική Πινακοθήκη.

«Γνωρίζουμε μόνο τρεις δωδεκάδες πίνακες του. Γιατί λοιπόν να χρειαζόταν ένα στούντιο;», λέει. Αυτή όμως η ανακάλυψη είναι το κεντρικό στοιχείο της έκθεσης «Τα Μυστικά του Βερμέερ», που μόλις άνοιξε στο μουσείο της Ουάσινγκτον.

Οι σύγχρονες τεχνολογίες

Χρησιμοποιώντας προηγμένες τεχνολογίες απεικόνισης και δειγματοληψίας, οι επιμελητές και οι συντηρητές του μουσείου μπόρεσαν να εξετάσουν τους πίνακες σε πρωτοφανή λεπτομέρεια, αποκαλύπτοντας τις μεθόδους και τα υλικά πίσω από την απαλή λάμψη των πορτρέτων του μεγάλου καλλιτέχνη.

Η έκθεση μάλιστα είναι το αποκορύφωμα μιας έρευνας, που κατέστη δυνατή μόνο, λόγω της παγκόσμιας πανδημίας, η οποία προκάλεσε το κλείσιμο της Εθνικής Πινακοθήκης από τον Μάρτιο του 2020 έως τον Μάιο του 2021. Κι αυτό, γιατί οι πίνακες του Βερμέερ είναι πολύ δημοφιλείς για να απομακρυνθούν από τον εκθεσιακό χώρο για μακροχρόνια μελέτη.

Κανονικά τα τέσσερα έργα συγκεντρώνουν πλήθη στον κεντρικό όροφο του δυτικού κτιρίου μουσείου. Έτσι, ακόμη και μια σύντομη απομάκρυνση από τη μόνιμη θέση τους γίνεται αντιληπτή από τους επισκέπτες. Με τις πόρτες του μουσείου όμως, κλειστές για τους θεατές, οι ειδικοί μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν μια πολύμηνη εξέταση των πινάκων χρησιμοποιώντας εντελώς εξειδικευμένες τεχνικές. Αυτές οι διαδικασίες επέτρεψαν στους ερευνητές να εξετάσουν προσεκτικά τις χρωστικές και τα μοτίβα κάτω από την επιφάνεια, αποκαλύπτοντας ακόμη και εκδοχές, που ο καλλιτέχνης επεξεργάστηκε και διασκεύασε αργότερα.

Ένα κομμάτι σπανάκι…

Όπως λέει η Γουίζεμεν, ο Βερμέερ χρησιμοποιούσε ένα πράσινο της γης για να σκιάσει τα πρόσωπα του θέματός του. Κι αυτή ήταν μια μοναδική πρακτική μεταξύ των ολλανδών ζωγράφων της εποχής του. Έτσι η πράσινη σκιά στο «Κορίτσι με ένα φλάουτο» θα μπορούσε να αποτελεί απόδειξη, ότι το είχε ζωγραφίσει ο Βερμέερ. Ωστόσο, συνήθως δούλευε με μεγαλύτερες και πιο γρήγορες πινελιές για το κάτω στρώμα και στη συνέχεια λέπτυνε την επιφάνεια. Η μικροδειγματοληψία και η απεικόνιση λοιπόν έδειξαν, ότι για τη ζωγραφική του συγκεκριμένου έργου ακολουθήθηκε η αντίθετη προσέγγιση.

Στον Βερμέερ άρεσε επίσης να ζωγραφίζει τα χείλη των προσώπων του με ανταύγειες από μικροσκοπικές κουκκίδες που αντανακλούν ένα κοντινό χρώμα. Ο καλλιτέχνης ωστόσο, που έκανε το «Κορίτσι με ένα φλάουτο» μπορεί, κατά τα φαινόμενα να συνεργάστηκε αρκετά στενά με τον Βερμέερ για να αποδώσει αυτές τις τεχνικές, δεν κατάφερε όμως να τις κατακτήσει. «Αντί να έχει ροζ ανταύγειες στο χείλος της, μοιάζει, ξέρετε, σαν να έχει κομμάτι σπανάκι στα δόντια της…», όπως λέει η επιμελήτρια.

Τα πλαστά

Ενδιαφέροντα ήταν τα αποτελέσματα και για τα άλλα έργα. Για παράδειγμα η «Γυναίκα που κρατά μία ζυγαριά» (περίπου 1664) δείχνει μια φιγούρα που κρατά την ζυγαριά σε τέλεια ισορροπία.

Ωστόσο, αυτό δεν ήταν το αρχικό σχέδιο του καλλιτέχνη. Διαπερνώντας κρυμμένα στρώματα χρώματος, οι ερευνητές ανακάλυψαν, ότι η ισορροπία της γυναίκας ήταν αρχικά λανθασμένη. Μια παρόμοια ανάλυση σύνθεσης του έργου «Μία κυρία που γράφει» (περίπου 1665) αποκαλύπτει, ότι αρχικά το πρόσωπο κρατούσε τη γραφίδα σε όρθια θέση αντί της πλάγιας.

Υπάρχουν κι άλλα μουσεία, που έχουν ερευνήσει τους πίνακές τους χρησιμοποιώντας τις σύγχρονες τεχνολογίες, όπως για παράδειγμα η Phillips Collection στην Ουάσινγκτον, που παρουσίασε τα ευρήματά της από το «Μεσημεριανό γεύμα» (Le Déjeuner des canotiers) του Ρενουάρ. Γενικότερα όμως, λίγα είναι πρόθυμα να δημοσιεύσουν τα συμπεράσματά τους.

Μαζί με τους τέσσερις πίνακές της Εθνικής Πινακοθήκης πάντως, παρουσιάζονται και δύο έργα, που είχαν αποκτήθηκαν από τον βιομήχανο και προστάτη των τεχνών Άντριου Μέλον κατά τη διάρκεια του λεγόμενου «Πυρετού Βερμέερ» της δεκαετίας του 1920, τα οποία, όμως έκτοτε αποδείχθηκαν πλαστά. Ακόμη και το «Κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι», έχει ερευνηθεί πάντως, παλαιότερα για να αποδειχθεί περίτρανα ωστόσο, η αυθεντικότητά του.

Όπως λέει η Γουίζεμεν «Μερικές φορές η επιστήμη δεν είναι καν απαραίτητη…».

Διαβάστε επίσης:

Πόσα εκατομμύρια κοστίζει αυτή η καρέκλα;