Το μυστικό όπλο της Ρωσίας που γύρισε εναντίον της

Βρισκόμαστε στα 1961. Ο Ψυχρός πόλεμος στο φόρτε του, με τις αμερικανικές δυνάμεις να εισβάλλουν από τον Κόλπο των Χοίρων στην Κούβα και να ηττώνται κατά κράτος, γεγονότα που προετοίμασαν την μεγάλη Κρίση των Πυραύλων του επόμενου χρόνου, όταν ο Τζον Κένεντι και ο Νικίτα Χρουστσόφ ήρθαν αντιμέτωποι και ο κόσμος ολόκληρος κρατούσε την αναπνοή του για το φόβο ενός πυρηνικού ολέθρου…

Αυτή την εποχή είχε διαλέξει ο 23χρονος τότε και μεγάλο αστέρι του χορού ήδη, Ρούντολφ Νουρέγιεφ να αυτομολήσει στη Δύση. Τα Μπαλέτα Κίροφ του Λένινγκραντ έδιναν παραστάσεις στο Παρίσι, όταν ο πρώτος χορευτής τους ζήτησε πολιτικό άσυλο στη Γαλλία, όπως και έγινε.

Ακολούθησαν κι άλλοι καλλιτέχνες στα χρόνια της Σοβιετικής Ένωσης, που έγιναν διάσημοι εγκαταλείποντας τη χώρα τους, ιδίως από το χώρο του μπαλέτου και κυρίως από τα Κίροφ αλλά και τα Μπολσόι. Η Νατάλια Μακάροβα, ο Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ, ο Αλεξάντερ Γκοντούνοφ, ο Λεονίντ Κουζλόφ μεταξύ άλλων.

«Η ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά σαν τραγωδία και τη δεύτερη σαν φάρσα», φέρεται να είπε ο Καρλ Μαρξ και τις δύο φορές όμως, μπορεί να προσθέσει κανείς, με τεράστιες συνέπειες. Αν το καταπιεστικό, σοβιετικό καθεστώς έδιωχνε τους ανθρώπους της τέχνης, η Ρωσία του Πούτιν κάνει το ίδιο από τη στιγμή που εισέβαλλε στην Ουκρανία. Ηχηρές παραιτήσεις καλλιτεχνών από πολιτιστικούς οργανισμούς, κυρίως της μουσικής και του χορού, όπου οι Ρώσοι διαπρέπουν παραδοσιακά γεμίζουν αυτές τις μέρες τις ειδήσεις, με τα ονόματα εξαίρετων σολίστ να πλαισιώνουν ήδη δυτικά συγκροτήματα και ενώ ο πόλεμος μαίνεται. Όπως η Όλγα Σμιρνόβα, που εγκατάλειψε τα Μπολσόι για το Εθνικό Μπαλέτο της Ολλανδίας.

Όταν ξέσπασε η Κουβανική Κρίση το 1962 το Μπαλέτο της Νέας Υόρκης βρισκόταν στη Μόσχα ενώ αντίστοιχα τα Μπολσόι έδιναν παραστάσεις στην Αμερική. «Όσο οι χορευτές συνεχίζουν να χορεύουν και οι διπλωμάτες συνεχίζουν να μιλάνε, δεν θα έχουμε πόλεμο», ήταν η σοφή παρατήρηση όμως, που είχε κάνει τότε, ένας διάσημος παραγωγός, ρωσικής καταγωγής ο Σολ Χάροκ. Ο ίδιος, που είχε αναλάβει την μετάκληση των Μπολσόι στις ΗΠΑ. Κάτι ήξερε… Αμέσως άλλωστε, μετά την επίλυση της κρίσης ο πρόεδρος Κένεντι παραβρέθηκε στην παράσταση της «Λίμνης των Κύκνων» χειροκροτώντας τους συντελεστές, δυνατότερα από κάθε άλλον, όπως έγραφαν οι New York Times.

Ο κοινός παράγοντας

Πολλές οι ομοιότητες αλλά και οι διαφορές με όσα συμβαίνουν σήμερα. Με κοινό παράγοντα και στις δύο περιπτώσεις τον κίνδυνο ενός Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου. Εξάλλου δεν μπορεί να μην παρατηρήσει κανείς, πως αυτή τη φορά «οι χορευτές δεν χορεύουν»… Γιατί πολιτιστικές ανταλλαγές δεν υπάρχουν πια, στο πλαίσιο των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας ενώ οι καλλιτέχνες, αυτοβούλως ή όχι καλούνται να πάρουν θέση απέναντι στα γεγονότα: Να καταδικάσουν τον Πούτιν και τον πόλεμο ή να πάρουν το μέρος του. Όπως για παράδειγμα η διάσημη υψίφωνος Άννα Νετρέμπκο, που απομακρύνθηκε από την Μετροπόλιταν Όπερα και ο Βαλέρι Γκεργκίεφ από τη θέση του αρχιμουσικού της Φιλαρμονικής του Μονάχου, φίλοι και οι δύο του Πούτιν.

Όσο για την εμβληματική «Λίμνη των Κύκνων» συνεχίζει να παίζει τον ρόλο της στην ιστορία: Σκηνές από το συγκεκριμένο μπαλέτο πρόβαλλε το τελευταίο ανεξάρτητο ενημερωτικό κανάλι Dozhd (ή TV Rain) στη Ρωσία, όταν η κυβέρνηση το έκλεισε στις αρχές Μαρτίου. Από την άλλη, την «Λίμνη των Κύκνων» είχε προβάλλει η ρωσική τηλεόραση το 1991 επί Γκορμπατσόφ, όταν είχε γίνει η απόπειρα πραξικοπήματος και τα τανκς έμπαιναν στη Μόσχα. Και για να μην πηγαίνουμε μακριά το έργο του Τσαϊκόφσκι ήταν αυτό, που προκάλεσε πολιτική αντιπαράθεση και στην Ελλάδα, αφού ακυρώθηκε η μετάδοσή του στο Μέγαρο Μουσικής.

Οι περιοδείες

Ως μία τέχνη χωρίς λόγια, ο χορός έχει τη δυνατότητα να ταξιδεύει παντού. Να τέρπει αλλά και να είναι χρήσιμος, όχι μόνον για οικονομικούς αλλά και για διπλωματικούς σκοπούς. Τα Μπολσόι είχαν βγει για πρώτη φορά από τη Σοβιετική Ένωση το 1956 στην περίοδο της αποσταλινοποίησης, για παραστάσεις στο Λονδίνο, ενώ τρία χρόνια αργότερα, όταν πραγματοποίησαν περιοδεία στις ΗΠΑ τα εισιτήρια πωλούνταν στην μαύρη αγορά προς 1200 δολάρια (σήμερα). Το 1960 εξάλλου, η βρετανίδα χορεύτρια Μπέριλ Γκρέι έγινε η πρώτη μπαλαρίνα από τη Δύση, που φιλοξενήθηκε με θέρμη στα Μπολσόι (πάντα στη Λίμνη των Κύκνων, φυσικά).Την επόμενη χρονιά όμως, όταν επισκέφθηκε ξανά το θέατρο, η ασφάλεια δεν την άφησε καν να περάσει από την πόρτα της σκηνής.

Αλλά οι περιοδείες στη Δύση – και στην Ελλάδα με οργάνωση από τον θρυλικό παραγωγό Θεόδωρο Κρίτα- συνετέλεσαν πολύ στην γνωριμία και την κατανόηση μεταξύ των λαών. Όπως λέει στον Guardian ο Αμερικανός καθηγητής Ιστορίας της Μουσικής Σάιμον Μόρισον, την εποχή εκείνη, που η Σοβιετική Ένωση ήταν μια απειλή και οι γνώσεις για τους ανθρώπους ήταν λίγες, οι χορευτές πάνω στη σκηνή λειτουργούσαν οικεία και ανακουφιστικά. «Βοήθησαν στον «εξανθρωπισμό» των Σοβιετικών στα μάτια της Δύσης», όπως λέει ο άνθρωπος που έχει επίσης γράψει το βιβλίο «Μπολσόι Εμπιστευτικό: Μυστικά του ρωσικού μπαλέτου από τους τσάρους ως σήμερα».
Δεν είναι περίεργο που ο πρώην πρωθυπουργός Ντμίτρι Μεντβέντεφ είχε χαρακτηρίσει τα Μπολσόι, τα οποία έχουν και ισχυρούς δεσμούς με το Κρεμλίνο ως «μυστικό όπλο» της Ρωσίας.

Το πλήγμα

Αυτές οι περιοδείες πρόσφεραν όμως, και μία ευκαιρία για τους σοβιετικούς χορευτές να αυτομολήσουν στη Δύση, προκαλώντας πολιτικό πλήγμα ασφαλώς στην Σοβιετική Ένωση. Γιατί όταν ο Νουρέγιεφ πλησίασε τον Γάλλο αστυνομικό στο αεροδρόμιο Le Bourget στο Παρίσι και του είπε, ότι θέλει να μείνει στην Γαλλία για να είναι ελεύθερος –πολύ γρήγορα στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο – αυτό ήταν μία ήττα για το σοβιετικό καθεστώς.

Εννιά χρόνια αργότερα, το 1970 θα αυτομολούσε και η Νατάλια Μακάροβα στο Λονδίνο ενώ ο Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ έκανε τη δική του έξοδο το 1974 στο Τορόντο. Έχει ενδιαφέρον μάλιστα, ότι όλοι τους προέρχονταν από την Αγία Πετρούπολη. Κι αυτό, γιατί οι Μοσχοβίτες ελέγχονταν πιο στενά, οι δάσκαλοι πληρώνονταν για να αναφέρουν τα παραπτώματά τους ενώ και οι οικογένειες κρατούνταν ουσιαστικά στο σπίτι ως εγγύηση. «Τα Μπολσόι ήταν για ένα διάστημα το μπαλέτο της σταλινικής αυλής», όπως λέει ο Μόρισον.

Οι ακυρώσεις

Σήμερα οι ακυρώσεις των παραστάσεων του Ρωσικού Κρατικού Μπαλέτου της Σιβηρίας και του Μπαλέτου Μπολσόι της Μόσχας στο Λονδίνο μετά την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι το τελευταίο παράδειγμα του ρόλου, που παίζει ο χορός στη διπλωματία εδώ και πολλές δεκαετίες, όπως γράφει ο Guardian. Οι αναλυτές όμως βλέπουν και την άλλη όψη, αυτήν που ακούγεται άλλωστε και από διάφορους καλλιτέχνες. Ότι η εκστρατεία εναντίον της Ρωσίας, αφ΄ενός γίνεται εργαλείο του καθεστώτος, που υποστηρίζει ότι βρίσκεται στη θέση του αμυνόμενου, στον οποίο επιτίθενται οι άλλοι, και αφ΄ετέρου ότι κινείται εναντίον της τέχνης και των ανθρώπων που την υπηρετούν.

Η ακύρωση των παραστάσεων έχει μεγαλύτερο αντίκτυπο στους καλλιτέχνες παρά στο καθεστώς, όπως λένε, μεταξύ αυτών μάλιστα βρίσκεται και ο Μιχαήλ Μπαρίνικοφ. «Οι ανταλλαγές στην τέχνη είναι πάντα καλές», λέει ο διάσημος χορευτής και ηθοποιός. «Δεν είναι σωστό να πέφτει το βάρος των πολιτικών αποφάσεων μιας χώρας στους ώμους των καλλιτεχνών ή των αθλητών, που μπορεί να έχουν ευάλωτους συγγενείς στην πατρίδα τους». Προσθέτοντας ότι «Η Ρωσία ήδη έχει επιστρέψει στην εποχή του Στάλιν. Η τέχνη είναι παράπλευρη απώλεια και είναι αδύνατο να υποθέσεις πώς θα καταλήξει αυτό».

Διαβάστε επίσης:

Πωλητήριο 1,15 εκατ. ευρώ για το σπίτι της Φίνος Φιλμ – Από εδώ πέρασαν τα μεγαλύτερα αστέρια του κινηματογράφου

Γλυπτό του Κανόβα που αγοράστηκε 7.540 δολάρια, θα πουληθεί 10,5 εκατομμύρια