Το μυκηναϊκό παρελθόν της Αίγινας στην κορυφή του Ελλάνιου Όρους

Τρεις τοίχοι κι ένας βράχος. Ήταν αρκετά για να οριοθετηθεί ένα κτήριο πριν από χιλιάδες χρόνια ψηλά στο Ελλάνιο Όρος της Αίγινας, εκεί όπου σήμερα στέκει το ξωκκλήσι της Ανάληψης και όπου κάποτε υπήρχε επίσης, ένα ιερό αφιερωμένο στον Δία. Με διαστάσεις περίπου 4,5 μ. Χ 3 μ. αυτό το κτήριο ανασκάφηκε από ομάδα της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πειραιώς και Νήσων και της Ελβετικής Αρχαιολογικής Σχολής και στο εσωτερικό του βρέθηκαν περίπου τριάντα αγγεία, όπως μαγειρικά και αποθηκευτικά σκεύη, αγγεία πόσης και άλλα, τα οποία είχαν παραμείνει στη θέση τους, γιατί ο χώρος, μετά την καταστροφή του καλύφθηκε από τους μεγάλους λίθους της κατάρρευσης των τοίχων.

Τα αγγεία χρονολογούνται στην περίοδο της καταστροφής των μυκηναϊκών ανακτόρων και στους Μετανακτορικούς χρόνους, μια εποχή κατά την οποία η ανασφάλεια που επικρατούσε, είχε ωθήσει κάποιους κατοίκους της Αίγινας να εγκατασταθούν σε υψηλότερα εδάφη – και συγκεκριμένα σε αυτή την κορυφή, που τους ήταν ήδη γνωστή ως χώρος λατρείας. Σε βαθύτερα στρώματα όμως, πάνω στο βράχο βρέθηκαν και όστρακα της Μέσης Εποχής Χαλκού, δηλαδή του πρώτου μισού της 2^ης χιλιετίας π.Χ. –  την περίοδο που άκμασε η πόλη της Αίγινας ως εμπορικό και ναυτικό κέντρο.

Πράγματι η  παρουσία οχυρωματικού περιβόλου και κατοικιών στην κορυφή του βουνού δείχνει ότι το σημείο αυτό χρησιμοποιούταν και ως καταφύγιο σε περιόδους κινδύνου. Όπως έδειξαν έτσι και οι παλαιότερες ανασκαφές, που είχαν γίνει στις αρχές του 20^ου αιώνα, στην κορυφή υπάρχουν κατάλοιπα ανθρώπινης δραστηριότητας που καλύπτουν ένα διάστημα σχεδόν τεσσάρων χιλιετών.

Η λατρεία του Δία

Στόχος της νέας έρευνας είναι η καταγραφή και χρονολόγηση των καταλοίπων, τόσο αυτών των προϊστορικών χρόνων όσο και εκείνων που σχετίζονται με το ιερό του Δία. Μερικά ευρήματα, όπως ένα πήλινο τροχήλατο μυκηναϊκό ειδώλιο, το οποίο εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κολώνας στην Αίγινα, συνηγορούν σε μια λατρευτική χρήση της βουνοκορφής ήδη από την Εποχή του Χαλκού.

Η λατρεία του Δία στο Ελλάνιο Όρος είναι γνωστή από της αρχαίες πηγές, όπως τον Παυσανία, άλλωστε και το εκκλησάκι είναι κτισμένο πάνω σε αρχαία θεμέλια. Η ανεύρεση εξάλλου, πήλινων κεραμίδων κορινθιακού τύπου τεκμηριώνει την ύπαρξη ενός αρχαίου κτίσματος στην κορυφή, πιθανώς ενός μικρού ναού. Τα απορρίμματα των θυσιών μάλιστα βρέθηκαν στα βόρεια της εκκλησίας, σε ένα μελανό στρώμα με χιλιάδες μικρά θραύσματα καμένων οστών ζώων. Επίσης, κεραμική των Γεωμετρικών έως Ρωμαϊκών χρόνων τεκμηριώνει την μακρόχρονη χρήση του χώρου.

Προκειμένου να κατανοηθεί καλύτερα η μοναδική αυτή θέση, η ίδια Έλληνο-Ελβετική ομάδα διενεργεί επίσης επιφανειακή έρευνα γύρω από το Ελλάνιο Όρος. Η περιοχή αυτή, που σήμερα είναι σχεδόν ακατοίκητη είναι γεμάτη από ίχνη ανθρώπινης παρουσίας, χρονολογούμενα από τους προϊστορικούς χρόνους έως και τα μέσα του 20^ου αιώνα. Πρόκειται για οχυρώσεις, αναλημματικούς τοίχους, έναν αρχαίο πύργο, λατομεία, αρχαίες επιγραφές σε βράχους, μαντριά και αλώνια, «σουβάλες» (δεξαμενές), εγκαταλειμμένους οικισμούς και ένα «δρακόσπιτο».

Οι ναοί της Αφαίας και του Απόλλωνα

Το ιερό του Ελλάνιου Δία έρχεται να προστεθεί έτσι, στο τεράστιο αρχαιολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει το νησί της Αίγινας  στο οποίο όπως είναι γνωστό βρίσκονται οι ναοί της Αφαίας και  του Απόλλωνα στη Κολώνα.

Η έρευνα διεξήχθη το 2023 και πρόκειται να συνεχιστεί για δύο έτη ακόμη, σύμφωνα με τον πενταετή προγραμματισμό της αφού η περιοχή επιφυλάσσει σημαντικά νέα ευρήματα.

Στο μεταξύ η Εφορεία Πειραιά έχει ξεκινήσει μία προσπάθεια για την ανάδειξη, στερέωση και αποκατάσταση των μνημείων του νησιού. Αρχής γενομένης από το ιερό του Απόλλωνος στη θαλάσσια είσοδο του νησιού ενίσχυσε τον ένα και μοναδικό σωζόμενο κίονα του ιερού. Παράλληλα γίνονται προσπάθειες για την αναβάθμιση του Αρχαιολογικού Μουσείου της Κολώνας, όπου απαιτούνται επισκευαστικές εργασίες για την ανάδειξή του, ενώ ήδη ανακαινίστηκαν οι παλαιές προθήκες του.

Στο Ιερό της Αφαίας εξάλλου, ένα χώρο ορόσημο στην αρχαιότητα, που συμπληρώνει το νοητό τρίγωνο του Παρθενώνα και του Σουνίου, ξεκινούν άμεσα οι εργασίες αναβάθμισης του επισκέψιμου αρχαιολογικού χώρου με έργα μέσα σε αυτόν, αλλά και με την φωταγώγηση του ναού.

Μία παρόμοια προσπάθεια θα γίνει και με την ανάδειξη του Ελλάνιου Όρους, όπου λατρεύτηκε ο πατέρας των θεών ο Δίας πάνω σ’ ένα απόκρημνο λόφο, που ζητείται να γίνει προσβάσιμος για το κοινό.

Διαβάστε επίσης

Αγγελική Κοτταρίδη: 17 χρόνια και μία αιωνιότητα για το ανάκτορο του Φιλίππου

Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης: Εντυπωσιακές συμμετοχές στη γιορτή του πνεύματος

Μινωικό ανάκτορο στα Μάλια – Επεμβάσεις προστασίας