Το Υπόγειο των αρχαίων Ελλήνων στην Νάπολη. Μια συνταρακτική ανακάλυψη

Στη συνοικία Σανιτά της Νάπολης, τα μοτοποδήλατα κινούνται κατά μήκος των πλακόστρωτων δρόμων, που είναι διάσπαρτα από τοπικές αγορές και η ζωντάνια αυτής της πόλης, που η ιστορία της μετρά αιώνες αποτυπώνεται σε κάθε στροφή.

Κι όχι μόνον επίγεια αλλά όπως έχει αποδειχθεί και κάτω από αυτήν. Σε βάθος μεγαλύτερο των δώδεκα μέτρων για την ακρίβεια.

Γιατί πριν από 2.000 χρόνια και πλέον, αυτή η γραφική γειτονιά της Νάπολης, που τότε βρισκόταν έξω από τα τείχη της πόλης σε αδόμητες εκτάσεις ήταν ο χώρος, όπου οι κάτοικοί της εναπόθεταν τους νεκρούς τους, ακολουθώντας πιστά τα έθιμα της μητέρας πατρίδας, που ήταν φυσικά η Ελλάδα.

Πόλη που ιδρύθηκε από τους Έλληνες τον 6ο π.Χ. αιώνα, αν και οι πρώτοι αποικισμοί είχαν αρχίσει από την 2η π.Χ. χιλιετία, η Νεάπολις, κέντρο της Μεγάλης Ελλάδας στην αρχαιότητα δεν μπορεί να ξεχάσει το παρελθόν της.

Ξεπηδά παντού, όπως αυτή τεράστια νεκρόπολη, τα όρια της οποίας είναι ακόμη ασαφή, μιλώντας ελληνικά, όπως δείχνουν τα ονόματα που είναι χαραγμένα στους τοίχους, δίνοντας νέα πολύτιμα στοιχεία για την ιστορία της πόλης και φέρνοντας στο φως την αρχαία ελληνική τέχνη.

Δείγματα σπουδαίας ζωγραφικής, που οι Ιταλοί αρχαιολόγοι φθάνουν να συγκρίνουν με αυτήν που αποκαλύφθηκε στη Βεργίνα.

Όπως λένε μάλιστα, η ζωγραφική των τάφων είναι τόσο υψηλή, που σημαίνει, ότι η ανάθεση γινόταν απ΄ευθείας από την ναπολιτάνικη ελίτ σε Μακεδόνες καλλιτέχνες.

Ένα μικρό μέρος αυτού του εκπληκτικού αρχαιολογικού ευρήματος λοιπόν, θα έχουν την ευκαιρία να θαυμάσουν για πρώτη φορά, οι επισκέπτες της Νάπολης από φέτος, που ένα μικρό μέρος της υπόγειας νεκρόπολης θα ανοίξει για το κοινό.

Το Υπόγειο των Ελλήνων

«Ipogeo dei Cristallini», το Υπόγειο της οδού Κρισταλίνι έχει ονομασθεί ήδη ο νέος αρχαιολογικός χώρος και όπως λέει ο διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου της Νάπολης Πάολο Τζουλιερίνι, αν τα ερείπια της Πομπηίας και του Ερκουλάνεουμ μπορούν να δείξουν, πώς ήταν μια τυπική ρωμαϊκή πόλη, η Νεάπολη «ήταν πολύ πιο σημαντική από αυτές τις δύο, ένα σπουδαίο ελληνικό κέντρο, που παρέμεινε ελληνικό ως τον δεύτερο αιώνα».

Μία λοφώδης περιοχή, που είχε δημιουργηθεί από ηφαιστειακά πετρώματα ήταν η έκταση που περιέβαλλε την αρχαία πόλη.

Το μαλακό έδαφος από τόφφο (το πυροκλαστικό πέτρωμα από τα υλικά εκτίναξης των ηφαιστείων) έκανε εύκολη την διάνοιξη μεγάλων σκαμμάτων, έτσι ήταν πρόσφορο στους Έλληνες για την κατασκευή μεγάλων οικογενειακών τάφων, κάτι που διήρκεσε για πολλούς αιώνες.

Από τον 4ο π.Χ. ως και τον 1ο μ.Χ. καθώς την συνήθεια κράτησαν και οι Ρωμαίοι. Η περιοχή όμως ανέκαθεν είχε πρόβλημα πλημμυρών και κατολίσθησης βράχων _επιλύθηκε μόλις στην δεκαετία του ΄60_ έτσι μια σειρά φυσικών καταστροφών έθαψε την νεκρόπολη κάτω από τόνους φερτών υλικών, και για πολλούς αιώνες τα ίχνη και η μνήμη της χάθηκαν.

Ώσπου το 1500 περίπου άρχισε να δημιουργείται σ΄αυτήν, την σαφώς τότε προβληματική έκταση η συνοικία Σανιτά.

Σπουδαία ζωγραφική

Τέσσερις είναι οι τάφοι που πρόκειται να ανοίξουν για το κοινό, και καθένας από αυτούς διαθέτει έναν επάνω θάλαμο, όπου οι ρωμαϊκές ταφικές τεφροδόχοι βρίσκονταν σε κόγχες πάνω από τα παγκάκια, που είχαν λαξευθεί για τους Έλληνες θρηνούντες και έναν κάτω ταφικό θάλαμο, που χρησιμοποιήθηκε κατά την Ελληνιστική εποχή.

Να σημειωθεί, ότι στην αρχαιότητα, οι πάνω θάλαμοι ήταν στο επίπεδο του δρόμου, ενώ οι ήταν υπόγειοι. Και τα δύο επίπεδα όμως, ήταν γεμάτα με αγάλματα, ίσως προγόνων, αλλά και από γλυπτά, που απεικονίζουν αυγά και ρόδια ως σύμβολα της ανάστασης.

Οι τοίχοι των τάφων εξάλλου, είναι τοιχογραφημένοι με γιρλάντες και πίνακες trompe l’oeil ενώ τα ονόματα των νεκρών είναι φυσικά, ελληνικά.

Ο καλύτερα διατηρημένος θάλαμος έχει τέσσερις κίονες εκατέρωθεν της εισόδου του ενώ δώδεκα σκαλοπάτια, βαμμένα σε κόκκινο χρώμα οδηγούν στον ταφικό χώρο. Το δάπεδό του είναι κόκκινο και άσπρο και πάνω σ΄αυτό βρίσκονται έξι κοίλες σαρκοφάγοι σε σχήμα κρεβατιού.

Τα προσεκτικά σμιλεμένα πόδια τους είναι ζωγραφισμένα με γεωμετρικά και λουλουδένια μοτίβα σε έντονο κόκκινο, μουσταρδί και σκούρο μπλε χρώμα. Και τα «αφράτα» μαξιλάρια είχαν ρίγες κίτρινες, βιολετί και τιρκουάζ, καθώς και κόκκινες γραμμές, που μιμούνται σταυροβελονιά υπονοώντας το ράψιμο μεταξύ τους.

Χρώματα πολύτιμα δηλαδή, όπως το περίφημο αιγυπτιακό μπλε, δυσεύρετο και πανάκριβο.

Ο Διόνυσος και η Αριάδνη

Καταπράσινες ζωγραφισμένες γιρλάντες εξάλλου, φαίνονται να κρέμονται από τις κολώνες, επίσης αρχαία τελετουργικά πιάτα και βάζα, δίπλα σε αναμμένα κηροπήγια και θάμνους δάφνης.

Ελάχιστα διακρίνονται όμως, οι δύο μικροσκοπικές φιγούρες, του θεού Διονύσου και της Αριάδνης, της γυναίκα που έμεινε αθάνατη, προσέχοντας τους νεκρούς της Νεάπολης.

Αλλά το συγκλονιστικό είναι, ότι όλα αυτά είναι σκαλισμένα σ΄αυτό το ηφαιστειακό υλικό, που τους έδωσε την ευκαιρία να πλάσουν με εξαιρετική τέχνη την υπόγεια νεκρόπολη.

Το μόνο που δεν έχει δημιουργηθεί από το ηφαιστειακό πέτρωμα είναι το κεφάλι μιας γοργόνας, σμιλεμένο σε σκούρο βράχο (πιθανόν ασβεστόλιθο) και στερεωμένο στον τοίχο απέναντι από την πόρτα ως άγρυπνος φρουρός για να διώχνει τους εχθρούς στην αιωνιότητα.

Με τα τυπικά χαρακτηριστικά του, το μυθολογικό τέρας έχει έντονα μάτια, ροδαλά μάγουλα και μαλλιά που οι άκρες τους κουλουριάζονται σε φίδια.

Αιωρείται πάνω από τους νεκρούς, με ένα φωτοστέφανο σε μπλε, κίτρινα και κόκκινα χρώματα, ενώ κι άλλες μινιατούρες γοργόνες σκαλισμένες στους κίονες του θαλάμου λειτουργούν ως μαγικά σύμβολα προστασίας.

«Οι τάφοι είναι σχεδόν τέλεια συντηρημένοι και αυτό αποτελεί την πιο άμεση και ζωντανή απόδειξη του επιπέδου της τέχνης κατά την ελληνική εποχή», όπως δηλώνει ο Λουίτζι Λα Ρόκα, επικεφαλής της κρατικής υπηρεσίας εποπτείας της αρχαιολογικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της Νάπολης .

Η ανακάλυψη

Την πρώτη φορά που εντοπίσθηκε η νεκρόπολη ήταν το 1700, όταν εργάτες που δούλευαν στην περιοχή άνοιξαν μία τρύπα, η οποία κατέστρεψε τον διαχωριστικό τοίχο μεταξύ δύο θαλάμων.

Η υπόθεση ξεχάσθηκε ως το 1889 όταν ο βαρόνος Τζιοβάνι ντι Ντονάτο, το παλάτι του οποίου βρίσκεται πάνω από την νεκρόπολη αναζητώντας μια πηγή νερού για τον κήπο του συνάντησε και πάλι τα αρχαία.

Ως τότε η Σανιτά είχε αλλάξει πολλές φορές. Από μια νεκρόπολη της Magna Graecia ή της ελληνοκατοικημένης νότιας Ιταλίας, σε ένα φτωχό προάστιο έξω από τα τείχη της τότε ιταλικής Νάπολης και μετά σε έναν περίεργο θύλακα κάτω από το βασιλικό παλάτι των Βουρβόνων.

Γνωρίζοντας ότι είχε ανακαλύψει κάτι σημαντικό, ο βαρόνος ανέσκαψε ιδιωτικά τις ταφές, χτίζοντας μια σκάλα κάτω από την αυλή του παλατιού.

Οι αρχαιολόγοι αφαίρεσαν τα περισσότερα από τα περίπου 700 αντικείμενα που βρέθηκαν μέσα, συμπεριλαμβανομένων ταφικών δοχείων, κεραμικών και αγαλματιδίων, η οικογένεια κράτησε μερικά και τα υπόλοιπα τα δώρισε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης και στην αρχαιολογική υπηρεσία για φύλαξη.

Επίσης τοπικοί ιστορικοί μελέτησαν την τοποθεσία, καταγράφοντας ανεκτίμητες περιγραφές των τοιχογραφιών των τάφων, οι οποίες έκτοτε έχουν φθαρεί. Ανέκτησαν ακόμη και ανθρώπινα λείψανα αδιευκρίνιστης προέλευσης.

Η ανάδειξη και τα προβλήματα

Οι τάφοι πέρασαν τα επόμενα 120 χρόνια κλειδωμένοι και απρόσιτοι πίσω από την πόρτα του κελαριού της αυλής του ντι Ντονάτο και μόνον ελάχιστοι τους είχαν δει.

Κάτι που άλλαξε, μόλις πριν από είκοσι χρόνια όταν ένα νέο μέλος της οικογένειας η Αλεσάντρα Καλίζε και ο σύζυγός της Τζιανπιέρο Μαρτουσέλι αποφάσισαν να ζητήσουν την βοήθεια του κράτους για την διάσωση και την ανάδειξη αυτού του σπάνιου αρχαιολογικού ευρήματος.

Η συντήρηση βεβαίως είναι το πρωταρχικό, καθώς κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του 19ου αιώνα, οι εργάτες άνοιξαν τέσσερις τρύπες για να αερίσουν τους τάφους, αφήνοντας κατά λάθος να μπει η λάσπη που πλημμύριζε την περιοχή και προκαλώντας έτσι μεγάλες καταστροφές στις τοιχογραφίες.

Σήμερα οι ειδικοί σχεδιάζουν να παρακολουθήσουν προσεκτικά, πώς η παρουσία των επισκεπτών επηρεάζει τη θερμοκρασία και την υγρασία, που μέχρι στιγμής έχουν παραμείνει σταθερές, με μόνο εποχιακές διακυμάνσεις.

Ο φωτισμός είναι επίσης ζωτικής σημασίας, καθώς ένας από τους κύριους λόγους για τους οποίους το υπόγειο έχει επιβιώσει τόσο καλά είναι λόγω της έλλειψης φυσικού φωτός, το οποίο ενθαρρύνει την ανάπτυξη βιολογικών οργανισμών.

Παρά τα πιθανά αυτά προβλήματα ωστόσο οι υπεύθυνοι είναι αποφασισμένοι να ανοίξουν το χώρο, παίρνοντας ασφαλώς όλα τα μέτρα που απαιτούνται.

Οι αρχαίοι Έλληνες της Νεάπολης θα θυμίσουν την ιστορία στους σημερινούς κατοίκους της.

Διαβάστε επίσης: