Το δέλεαρ του χρήματος και η ηθική μέσα στους αιώνες – Έκθεση στη Βιβλιοθήκη του J.P. Morgan

Πώς μπορεί κανείς να πλουτίζει και ταυτόχρονα να ζει μια καλή χριστιανική ζωή; Το ερώτημα δεν είναι σημερινό και ούτε θα απαντηθεί από το συγκεκριμένο κείμενο, έχει απασχολήσει όμως επί αιώνες τον άνθρωπο ως ένα σοβαρό ηθικό δίλημμα με πολλές παραμέτρους. Έτσι που ο καθένας μπορεί να το παρουσιάζει από τη δική του σκοπιά. Δεδομένου, όμως, ότι η φύση του χρήματος είναι και είναι παντού και πάντα η ίδια, μια έκθεση στη Νέα Υόρκη φιλοδοξεί να είναι κάτι περισσότερο από παράθεση σχετικών εκθεμάτων.

Ειρωνεία ή όχι λοιπόν, οργανώνεται στην Morgan Library & Museum στο Μανχάταν, δηλαδή στην προσωπική βιβλιοθήκη του J. Pierpont Morgan, πατριάρχη της τραπεζικής δυναστείας J.P. Morgan and Co, που κυριάρχησε στη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων στη Γουόλ Στριτ σε όλη τη Χρυσή Εποχή. Ενώ από την άλλη, ο ίδιος ο τραπεζίτης ήταν ένας ευσεβής Επισκοπικός. Η ταπισερί μάλιστα, που βρίσκεται ακόμη σε ένα από τα δωμάτια της Βιβλιοθήκης, σχεδιασμένη από τον ολλανδό καλλιτέχνη Πίτερ Κούκε φαν Άουλστ με τίτλο «Ο θρίαμβος της φιλαργυρίας» απεικονίζει την προσωποποίηση της θανάσιμης αμαρτίας,  που βγαίνει από την Κόλαση και περνάει από τα πτώματα των άπληστων ανθρώπων.

Έμποροι και ηθική

Με την άνοδο του χρήματος και γενικότερα της νομισματικής οικονομίας στη Μεσαιωνική Ευρώπη ασχολείται η έκθεση με τίτλο «Το χρήμα στο Μεσαίωνα, Έμποροι και Ηθική», με την εποχή να επιλέγεται σκοπίμως, καθώς σ΄αυτήν την περίοδο άνθισε η παραγωγή νομισμάτων. Γιατί τότε, στον 12ο και 130 αιώνα γεννήθηκαν τα συγκεντρωτικά συστήματα με την επέκταση των εμπορικών οδών, που έφεραν μια οικονομική επανάσταση στην ήπειρο.

Οι πρώτες τράπεζες ιδρύθηκαν στην Ισπανία, τη Βόρεια Ευρώπη και τις ιταλικές πόλεις-κράτη για τη διευκόλυνση των ολοένα και πιο περίπλοκων και διαδεδομένων χρηματοοικονομικών συναλλαγών.

Καθώς όμως, το χρήμα άρχισε να ρέει σε κάθε πτυχή της μεσαιωνικής ζωής, κάνοντας πλούσιους και φτωχούς, ήρθαν στο προσκήνιο και μία σειρά από ηθικές περιπλοκές. Μην ξεχνάμε άλλωστε την επίδραση της Εκκλησίας στη ζωή των ανθρώπων.

Το χρήμα στην καθημερινή ζωή

 «Παλαιότερα τα νομισματοκοπεία παρήγαγαν λίγα νομίσματα και αυτά ήταν υψηλής αξίας. Αυτή η κατάσταση δεν μπορούσε να διατηρήσει την ανάπτυξη σε όλα τα επίπεδα της οικονομίας», όπως αναφέρει η επιμελήτρια της έκθεσης Νταϊάν Γούλφθολ.  «Μετά το 1100 έτσι, άρχισαν να παράγονται περισσότερα νομίσματα, συμπεριλαμβανομένων κερμάτων χαμηλότερης αξίας, τα οποία ήταν απαραίτητα για τη διείσδυση της αγοράς στην καθημερινή ζωή των απλών ανθρώπων».

Χαρακτηριστικά, έργα από τη συλλογή του Μόργκαν στηρίζουν την έκθεση, η οποία θα διαρκέσει έως τις 10 Μαρτίου. Υπάρχει μια προμετωπίδα (διακοσμητική εικονογράφηση της δεύτερης σελίδας ενός βιβλίου) από μια δανειστική εταιρεία της Μπολόνια, που δείχνει έναν χρυσοχόο να εργάζεται σε ένα δωμάτιο και να στροβιλίζεται με το πολύτιμο μέταλλο.

Αλλά και το ευγενικό πορτρέτο του Χανς Μέμλινγκ, που ζωγράφισε έναν ιταλό έμπορο να κρατά ένα ροζ λουλούδι ως μια ξεκάθαρη υπενθύμιση, ότι η Βόρεια Αναγέννηση χρηματοδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από μία τάξη νεόκοπων εμπόρων.

Στον ανίποδα βέβαια υπάρχει και ο Ιερώνυμους Μπος, που μέσα από το έργο του «Ο θάνατος του φιλάργυρου»,  δανεισμένο από την Εθνική Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον δείχνει τον Χάρο να δελεάζει έναν ετοιμοθάνατο, προσφέροντάς του χρυσάφι αντί να αφεθεί στον Άγγελο, που στέκεται στο πλευρό του.

Ο συλλέκτης Μόργκαν

Πιο σημαντικά ωστόσο, είναι τα μεσαιωνικά χειρόγραφα, τα οποία ο Μόργκαν συνέλεγε μανιωδώς. Μέσα από αυτά καταδεικνύεται, πώς το χρήμα γλίστρησε, ύπουλα αρχικά, σε κάθε πτυχή της μεσαιωνικής ζωής. Στην καλύτερη περίπτωση κατέστησε δυνατό τον οικονομικό προγραμματισμό, όπως φαίνεται μέσα από ένα ημερολόγιο του 16ου αιώνα, που αναφέρεται στον βασιλικό επιμελητή Φιλιμπέρ ντε Κλερμόν, ο οποίος συνιστά στους άνδρες να αρχίσουν να συγκεντρώνουν τους πόρους συνταξιοδότησης στην ηλικία των 48 ετών.

Τροφοδοτούσε όμως και το αστικό έγκλημα και τον τζόγο, όπως παρουσιάζεται στην απεικόνιση ενός επικού, γερμανικού ποιήματος για την αμαρτία, που δείχνει τρεις εγκληματίες στριμωγμένους γύρω από ένα παιχνίδι με ζάρια.

Και βέβαια βάθυνε τις κοινωνικές ανισότητες που ώθησαν την Εκκλησία να ενεργεί ως οικονομικός ευεργέτης στους φτωχούς και να δίνει ελεημοσύνη, όπως απεικονίζεται στο βιβλίο προσευχής της βασίλισσας Κλοντ της Γαλλίας.

Οι ίδιες ανησυχίες

Αν και οι ανησυχίες για τη διαφθορά που επέφερε το χρήμα έγιναν πιο πιεστικές αυτήν την περίοδο, δεν ήταν, φυσικά, εντελώς νέες. Υπήρχε πλήθος μαθημάτων στη Βίβλο, που μιλούσαν για τις αρετές της λιτότητας, την οποία κήρυξαν ο Ιησούς, ο Άγιος Φραγκίσκος και ο Άγιος Αντώνιος.

«Είναι μια υπενθύμιση, όχι μιας πιο απλής εποχής, αλλά μάλλον ενός κόσμου που κυριευόταν από τα ίδια ερωτήματα και στερεότυπα όπως σήμερα», όπως λέει επιμελήτρια της έκθεσης. «Σκεφτείτε τον στιγματισμό των Εβραίων ή την κατηγοριοποίηση των φτωχών ως μη άξιων ή ακόμη, τις θρησκευτικές αφηγήσεις που χρησιμοποιούνται για να δικαιολογήσουν τον εξαιρετικό πλούτο λίγων (όπως η σημερινή θεολογία της ευημερίας ή ο αλτρουισμός)».

Σπάνια χειρόγραφα βιβλία αλλά και πρωτότυπα χειρόγραφα συγγραφέων, καθώς και μια συλλογή μουσικών χειρογράφων που είναι μόνον δεύτερη σε μέγεθος μετά τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, επίσης μια μεγάλη συλλογή από αρχέτυπα και σχέδια περιλαμβάνει η ιδιωτική βιβλιοθήκη του J. Pierpont Morgan. Δημόσιο ίδρυμα έγινε το 1924 από τον γιο του, John Pierpont Morgan Jr., σύμφωνα με τη διαθήκη του πατέρα του και το κεντρικό της κτίριο κατασκευασμένο μεταξύ 1902 και 1906 είχε κοστίσει 1,2 εκατομμύριο δολάρια. Στη συνέχεια προστέθηκαν και άλλα κτίρια ενώ το γυάλινο κτίριο της εισόδου δημιουργήθηκε, το 2006.

Δείτε το Μουσείο Μόργκαν:

https://youtu.be/N2tFU-J40qA

Διαβάστε επίσης

Ένα αρχαιολογικό πάρκο για την Κω – Με μνημεία και περιπάτους επισκεπτών