Το Μπούρτζι ανοίγει – Η ιστορία από τους Ενετούς στον Εμπειρίκο κι από τους Τούρκους στη Συνοδινού

Το 1958 η Άννα Συνοδινού, ο Γιώργος Παππάς, ο Μιχάλης Νικολινάκος, η Ζωρζ Σαρρή και η νεαρότατη Μάρω Κοντού φθάνουν στο Ναύπλιο για τα γυρίσματα της ταινίας «Ο άνθρωπος του τρένου».

Σε σενάριο του Γιάννη Μαρή και με σκηνοθέτη τον Ντίνο Δημόπουλο αυτό το ελληνικό φιλμ νουάρ αναφέρεται στην εκδρομή μιας αστικής οικογένειας με τους φίλους της στο Ναύπλιο, όπου η πρωταγωνίστρια θα συναντήσει τον χαμένο της έρωτα, που πίστευε πεθαμένο από χρόνια. Όλοι τους διαμένουν συμπτωματικά στο Μπούρτζι, που λειτουργεί ήδη από την δεκαετία του ΄30 ως ξενοδοχείο «Πρώτης Τάξεως» για λίγους και εκλεκτούς.

Άλλωστε διαθέτει μόνον δώδεκα δωμάτια, με τους φιλοξενούμενους να αποφεύγουν το συνωστισμό, έχοντας ταυτόχρονα την πολυτέλεια της μοναδικής θέας στην πόλη και στο Παλαμήδι.

Σημείο αναφοράς για το Ναύπλιο, το Μπούρτζι δεν έχει «παίξει» μόνο σε ταινίες, φυσικά. (Μία άλλη ήταν η «Επιχείρηση Απόλλων» με την Έλενα Ναθαναήλ). Σύμφωνα με το ιστορικό του, από τον 15ο αιώνα που κατασκευάστηκε ως φρούριο, έχει πάρει μέρος σε πολέμους και επαναστάσεις, έγινε φυλακή για ήρωες και καταφύγιο για πολιτικούς, φιλοξένησε διάσημα ονόματα του πνεύματος και της τέχνης, ακόμη όμως και έκπτωτους βασιλιάδες έως …δήμιους.

Αποτελώντας σταθερά το αξιοθέατο και σήμα κατατεθέν του Ναυπλίου, καταγεγραμμένο στις αναμνήσεις όλων των επισκεπτών του σε βάθος χρόνου, εδώ και τριάντα χρόνια ωστόσο ήταν κλειστό και εγκαταλελειμμένο.

Το Μπούρτζι, ο Θαλασσόπυργος ή Καστέλλι, όπως το ονόμαζαν οι Ενετοί, που το έκτισαν το 1473 στη νησίδα μπροστά στο λιμάνι του Ναυπλίου ανοίγει όμως, και πάλι. Τις δύο πρώτες εβδομάδες του Αυγούστου συγκεκριμένα, με απόφαση της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη και ύστερα από την πλήρη αποκατάστασή του .

Ο Ανδρέας Εμπειρίκος

Κηρυγμένο μνημείο ήδη από το 1922, ενώ παράλληλα έχει χαρακτηριστεί ως Τουριστικό Δημόσιο Κτήμα από το 1949 το Μπούρτζι θα λειτουργήσει με νέες χρήσεις αναψυχής για τους επισκέπτες. Συγκεκριμένα θα διαθέτει ένα μικρό εστιατόριο – αναψυκτήριο, πωλητήριο αλλά και εκθεσιακό χώρο. Ήδη η Εφορεία Αρχαιοτήτων Αργολίδας υπό την προϊσταμένη της Άλκηστη Παπαδημητρίου έχει οργανώσει στον ένα από τους δύο προμαχώνες –στον άλλο θα λειτουργήσει πωλητήριο- περιοδική η έκθεση σχετικά με το κάστρο και τις οχυρώσεις του Ναυπλίου γενικότερα.

Εδώ υπάρχει η ιστορία του φρουρίου από την κατασκευή του και σε όλες τις εποχές που ακολούθησαν, καθώς και ο ρόλος που διαδραμάτισε στα διάφορα ιστορικά γεγονότα του ελληνικού κράτους, μέσω των σπουδαίων ονομάτων που σχετίσθηκαν με αυτό.

«Έχουμε τα βιβλία των επισκεπτών του μνημείου, ενώ υπάρχει πλούσιο αρχειακό και φωτογραφικό υλικό», λέει μάλιστα η κυρία Παπαδημητρίου. Η ίδια θυμίζει, ότι ο ποιητής Ανδρέας Εμπειρίκος και η Μάτση Χατζηλαζάρου έκαναν τον γαμήλιο ταξίδι τους στο Ναύπλιο το καλοκαίρι του ΄40 (είχαν παντρευτεί τον προηγούμενο χρόνο) και έμειναν το ξενοδοχείο Μπούρτζι.

Με τη διαμονή τους εκεί να μαρτυρείται μέσα από τις προσωπικές τους φωτογραφίες – ο Εμπειρίκος υπήρξε λάτρης της φωτογραφίας- αλλά και από κείμενα του ίδιου.

Οι διάσημοι επισκέπτες

«Η Μάτση. Είναι η Μαρία των Τεκταινομένων δηλαδή η γυναίκα μου», γράφει σε ένα από αυτά ο Εμπειρίκος. «Τη βλέπω να στέκεται ορθή απέναντί μου, κάτω από την κάμαρα ενός δωματίου στο Μπούρτζι. (…) Πίσω της η θάλασσα και ο ουρανός προσδίδουν μια σημασία ιδιαίτερη στη φωτογραφία και στην εικόνα που διατηρώ ολοζώντανη στον νου μου, γιατί δένουν τέλεια με την ψυχοβιολογική συγκρότηση της Μάτσης, που είναι μία από τις ελάχιστες γυναίκες που καταλαβαίνουν ουσιαστικά όχι μόνον τη θάλασσα μα ολόκληρη την φύσι».

Άλλο φωτογραφικό υλικό μαρτυρεί την επίσκεψη και τη διαμονή στο ξενοδοχείο, του βρετανού συγγραφέα και φιλέλληνα Πάτρικ-Λη Φέρμορ –ο ίδιος ως γνωστόν διατηρούσε οικία στην Καρδαμύλη- καθώς και του ζωγράφου Τζον Κράξτον με τη διάσημη χορεύτρια Μάργκοτ Φοντέιν, αστέρι του βασιλικού Μπαλέτου της Βρετανίας.

Διαφορετικής χροιάς και επιπέδου υπήρξε η επίσκεψη ωστόσο του Σαουδάραβα έκπτωτου βασιλιά Ιμπν Σαούντ στο Ναύπλιο και φυσικά στο Μπούρτζι, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Ελλάδα. Όπως θυμούνται οι παλαιότεροι «τα απογεύματα έβγαινε με μία βάρκα και μοίραζε ρολόγια σε όσους ήταν στην παραλία του Ναυπλίου», λέει η κυρία Παπαδημητρίου.

Η αποκατάσταση

Σήμερα ως αποτέλεσμα της συνεργασίας του υπουργείου Πολιτισμού με την ΕΤΑΔ (Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου) στην οποία ανήκει, και με την καθοριστική συμβολή της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αργολίδας, το Μπούρτζι έχει πλέον αποκατασταθεί πλήρως, εσωτερικά και εξωτερικά.

Έγινε εκτεταμένη συντήρηση και αποκατάσταση όλων των αυθεντικών τμημάτων του φρουρίου ενώ επισκευάσθηκαν και ανακατασκευάσθηκαν, όπου απαιτείτο, τα λειτουργικά του τμήματα. Από τα δάπεδα, τους τοίχους και τις σκάλες ως τα κουφώματα, τα κιγκλιδώματα και τους χρωματισμούς.

Επίσης νέος είναι ο φωτισμός ανάδειξης ενώ ριζική ανακαίνιση υπέστησαν και όλα τα απαιτούμενα δίκτυα (ύδρευση, αποχέτευση, ηλεκτρική εγκατάσταση, θέρμανση, ψύξη, τηλεπικοινωνία). Σημαντική προσθήκη εξάλλου, αποτελεί η κατασκευή ανελκυστήρα που επιτρέπει την προσπέλαση του βασικού επιπέδου του φρουρίου αλλά και γενικότερα η εξασφάλιση συνθηκών πρόσβασης για εμποδιζόμενα άτομα.

Όσον αφορά την νεώτερη ιστορία του τέλος, ενδιαφέρον στοιχείο αποτελεί η διατήρηση ενός χώρου, όπως ήταν, την εποχή που λειτουργούσε ως ξενοδοχείο. Στον νότιο πύργο έτσι, διαρρυθμίστηκε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου με την αυθεντική επίπλωση και τον κινητό του εξοπλισμό του.

Από τους Ενετούς ως τον Αγώνα Ανεξαρτησίας

Ένα από τα σημαντικότερα οχυρωματικά έργα στην Ελλάδα, το Μπούρτζι κατασκευάστηκε την περίοδο της Α΄ Ενετοκρατίας (1471 έως 1477), από τον αρχιτέκτονα Αντόνιο Γκαμπέλο, την εποχή που προβλεπτής του Ναυπλίου ήταν ο Βιτόρε Πασκουαλίγκο. Βρισκόταν απέναντι από το επάκτιο πυροβολείο των «Πέντε Αδερφών» και διέθετε σύγχρονα για την εποχή πυροβόλα.

Το 1502 μάλιστα, οι Ενετοί, μεταβάλλοντας γενικότερα τις οχυρώσεις του Ναυπλίου συνέδεσαν το φρούριο με έναν τεχνητό βραχίονα δημιουργώντας στην πλευρά της Ακροναυπλίας έναν προμαχώνα. Εκεί, για την προφύλαξη του λιμένα και της πόλης έδεναν μια αλυσίδα, η οποία έφθανε ως τον Θαλασσόπυργο. Την σημερινή μορφή του πήρε ωστόσο, πάλι από τους Ενετούς, μετά τη συνθήκη του Κάρλοβιτς, το 1698.

To φρούριο εξυπηρέτησε την άμυνα της πόλης για 350 χρόνια, και σ΄ αυτό το μακρύ διάστημα δέχτηκε αρκετές επισκευές και τροποποιήσεις. Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης διαδραμάτισε άλλωστε, σημαντικό ρόλο στην απελευθέρωση του Ναυπλίου. Το 1822 καταλήφθηκε από 50 οπλοφόρους και 150 πυροβολητές με αρχηγούς τους φιλέλληνες Χέιστινγκς, (γνωστός με το εξελληνισμένο όνομα Φραγκίσκος Άστιγξ), Άνερμαν, Χάνεκ και τον ΄Ελληνα Δημήτριο Καλλέργη. Υπό την ηγεσία του γάλλου ταγματάρχη Γκιουρντέν κανονιοβολούσαν το Ναύπλιο από το Φρούριο, κατορθώνοντας έτσι, να ματαιώσουν την προσπάθεια επισιτισμού των πολιορκούμενων Τούρκων από αγγλικό πλοίο.

Το ξενοδοχείο

Στα χρόνια που ακολούθησαν έως την απελευθέρωση, και κυρίως κατά τις εμφύλιες διαμάχες, δύο φορές αναγκάσθηκε η τότε κυβέρνηση να καταφύγει στον Θαλασσόπυργο για την ασφάλειά της: Στις 25 Μαΐου του 1824 και στις 2 Ιουλίου του 1827. Στη συνέχεια όμως, η ανασύσταση του ελληνικού κράτους εκ των ερειπίων δεν περιελάμβανε συγκεκριμένες δράσεις για το φρούριο, το οποίο ήταν πλέον εξαιρετικά κατεστραμμένο.

Αργότερα, το 1865 ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ διέταξε τον αφοπλισμό του, ενώ επιτράπηκε η διαμονή σε αυτό, μόνον του δήμιου, που τελούσε τις εκτελέσεις με γκιλοτίνα, οι οποίες γίνονταν στις φυλακές του Παλαμηδιού. Ο δήμιος, για λόγους της δικής του ασφάλειας, έφευγε από το νησί μόνο γι΄αυτές τις εκτελέσεις, που όταν σταμάτησαν, το φρούριο εγκαταλείφθηκε ολοσχερώς.

Χρειάσθηκε να περάσουν πολλά χρόνια ακόμη, ώσπου στη δεκαετία του ΄30, το φρούριο περιήλθε στον Οργανισμό Τουρισμού και παραχωρήθηκε στον επιχειρηματία Τάκη Κωστούρο, ο οποίος το αναπαλαίωσε με δικά του έξοδα και το μετέτρεψε σε ξενοδοχείο με εστιατόριο. Έπαυσε να λειτουργεί στα τέλη του ΄60 με απόφαση της χούντας ενώ αργότερα, με επιμέρους επεμβάσεις του ΕΟΤ, στο μέσον της δεκαετίας του 1980, φιλοξένησε εστιατόριο και αναψυκτήριο. Αυτά έως το 1995 περίπου, οπότε και παρέμεινε κλειστό.

Έργα και κόστος

Το 2013 με απόφαση του ΥΠΠΟΑ το έργο «Στερέωση – Αποκατάσταση – Ανάδειξη και Επανάχρηση Φρουρίου Μπούρτζι στο Ναύπλιο» εντάχθηκε στο Ε.Π. «Ανταγωνιστικότητα και Επιχειρηματικότητα» και οι σχετικές εργασίες άρχισαν το 2014. Το 2015 όμως διακόπηκαν και άρχισαν εκ νέου το 2017. Τελικά το 2021 ολοκληρώθηκαν.

Να σημειωθεί ότι ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου ανήλθε σε 2.784.899,54 ευρώ με φορείς υλοποίησης την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αργολίδας και την Διεύθυνση Μελετών και Εκτέλεσης Έργων Μουσείων και Πολιτιστικών Κτηρίων.

Ήδη πάντως, το Μνημόνιο Συναντίληψης και Συνεργασίας, που υπογράφηκε μόλις, μεταξύ της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη και του εντεταλμένου συμβούλου και Εκτελούντος Χρέη Διευθύνοντος Συμβούλου της ΕΤΑΔ Παναγιώτη Μπαλωμένου περιλαμβάνει την οργάνωση και τη λειτουργία του φρουρίου Μπούρτζι ως επισκέψιμου μνημείου με χρήσεις πολιτισμού και αναψυχής.

Στο πλαίσιο αυτό, διαγωνισμός θα προκηρυχθεί από την ΕΤΑΔ για την μίσθωση του εστιατορίου-αναψυκτηρίου, με όρους λειτουργίας κατάλληλους για το χώρο στον οποίο βρίσκονται. Αλλά και το φυλακτικό προσωπικό, το οποίο θα προσλαμβάνεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων, θα πληρώνεται από την ΕΤΑΔ.

Σε κάθε περίπτωση πάντως το άνοιγμα του φρουρίου από την πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου ως τις 17 του μήνα θα είναι πιλοτικό και η είσοδος θα είναι δωρεάν για τους επισκέπτες.

Διαβάστε επίσης:

Τροποποίηση ωραρίου λειτουργίας της Ακρόπολης για την Κυριακή 23 Ιουλίου

Έρευνα στο ναυάγιο των Αντικυθήρων

Ολυμπιακοί θησαυροί σε δημοπρασία – Από τους πρώτους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Αθήνα ως σήμερα