Θάλεια Φλωρά-Καραβία: Η ζωγράφος και πολεμική ανταποκρίτρια της Μικρασιατικής εκστρατείας

Πολεμική ανταποκρίτρια στις αρχές του 20ού αιώνα με προσφορά πολύτιμη και για την ιστορική σημασία της, καλλιτέχνιδα που συμμετείχε στον αγώνα για την βελτίωση της θέσης των γυναικών στην κοινωνία, αλλά και εξαιρετική ζωγράφος με πλούσιο έργο, που δεν έχει καταλογραφηθεί ακόμη πλήρως.

Η πρωτοπόρος Θάλεια Φλωρά-Καραβία (1871-1960) είναι μία εντελώς ξεχωριστή περίπτωση στην ιστορία της ελληνικής ζωγραφικής, παράλληλα όμως και μια γυναίκα τολμηρή και ατρόμητη, που βρέθηκε δύο φορές σε πολέμους, προκειμένου να καταγράψει τα τεκταινόμενα για να δημοσιοποιηθούν πίσω στην πατρίδα.

Ένα πολυσχιδές έργο, που ένα τμήμα του, συγκεκριμένα οι ζωγραφικές της μαρτυρίες από την εκστρατεία στη Μικρά Ασία παρουσιάζονται σε έκθεση του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου. «Θάλεια Φλωρά-Καραβία. Μικρά Ασία 1921» είναι ο τίτλος της, καθώς αποτελεί μάλιστα την πρώτη έκθεση του επετειακού προγράμματος του ΕΙΜ για τα 100 χρόνια από την Μικρασιατική Εκστρατεία.

Κι είναι σημαντικό, ότι αυτά τα έργα, συνοδευόμενα  από επιλεγμένα ιστορικά κειμήλια ζωντανεύουν το κρίσιμο έτος 1921, παρουσιάζονται στην Αίθουσα Συνεδριάσεων της Παλαιάς Βουλής, όπου διαδραματίστηκε το όλο πολιτικό δράμα της Μικρασιατικής Εκστρατείας.

Στον πόλεμο

Καλοκαίρι του 1921 η Θάλεια Φλωρά- Καραβία ακολουθούσε ως ανταποκρίτρια στην Μικρά Ασία τον «Στρατηλάτη» των Βαλκανικών Πολέμων, βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄, ο οποίος, ως επικεφαλής της νέας στρατιωτικής διοίκησης μετά την εκλογική ήττα του Βενιζέλου, επιστρατεύθηκε για να ανορθώσει το ηθικό του στρατεύματος.

Ήταν η δεύτερη φορά που βρισκόταν στο θέατρο του πολέμου, αφού είχαν προηγηθεί, μία δεκαετία νωρίτερα οι Βαλκανικοί Πόλεμοι το 1912-13, όταν με ορμητήριο την Θεσσαλονίκη είχε πραγματοποιήσει ένα πολύμηνο οδοιπορικό στις πόλεις και τα χωριά της δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου, καταγράφοντας σε σχέδια και κείμενα τις εντυπώσεις της.

Πολύτιμο υλικό και αυτό, καθώς αποτύπωνε και τα μετόπισθεν των πολεμικών επιχειρήσεων, τα νέα ελληνικά εδάφη, επίσης σκηνές από την καθημερινότητα των στρατιωτών, των κατοίκων και των προσφύγων, ενώ ιδιαίτερη θέση έχουν οι σκηνές από τα νοσοκομεία του πολέμου. Τις εμπειρίες της από τα γεγονότα της εποχής εκείνης τις περιέγραψε αργότερα στο λεύκωμα «Εντυπώσεις από τον πόλεμο του 1912-1913: Μακεδονία-Ήπειρος» (τυπογραφείο Μωυσιάδου-Μάρδα, Αθήνα 1936).

Έχοντας ήδη αυτή την εμπειρία, γνώριζε, μπορεί να πει κανείς, τι επρόκειτο να συναντήσει και στη Μικρά Ασία. Πράγματι η Φλωρά σχεδιάζει και στέλνει φλογερές όσο και βαθιά λογοτεχνικές ανταποκρίσεις από την Αθήνα, τη Σμύρνη, την Προύσα και τα Μουδανιά ενώ το υλικό δημοσιεύεται στην ελληνική «Εφημερίδα» της Αλεξάνδρειας, που εκδίδει ο σύζυγός της Νίκος Καραβίας.

Επικεντρώνεται μάλιστα στον υγειονομικό αγώνα που εξελίσσεται στην πιο κρίσιμη φάση του πολέμου, μια τεράστια προσπάθεια για τη διάσωση της ζωής, όχι μόνο του τραυματισμένου στρατιώτη αλλά του συνόλου των  πληθυσμών, που βρίσκονταν υπό ελληνική διοίκηση. Και παράλληλα σχεδιάζει με μολύβι, κάρβουνο και παστέλ νοσοκόμες, τραυματίες και επισκέπτες των νοσοκομείων, επωνύμους όσο και πολλούς αγνώστους ανθρώπους, που βρέθηκαν στη δίνη του πολέμου.

Οι εξαιρετικές σπουδές   

Γεννημένη στη Σιάτιστα της Μακεδονίας, η Θάλεια Φλωρά-Καραβία  ακολούθησε, ενώ ήταν τριών ετών μόνον, την μετεγκατάσταση της οικογένειάς της  – ο πατέρας της ήταν ιερέας – στην Κωνσταντινούπολη.

Φοίτησε στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο και ήθελε να γίνει ζωγράφος αλλά το Σχολείο των Τεχνών της Πόλης  (μετέπειτα Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών) δεν την δέχθηκε επειδή ήταν γυναίκα.

Η μόνη λύση έτσι, ήταν το εξωτερικό και πράγματι έφυγε για να σπουδάσει ζωγραφική στο Μόναχο, στα εργαστήρια του Νικολάου Γύζη,  του Νικολάου Βώκου, του Γεωργίου Ιακωβίδη, των μεγαλύτερων δηλαδή ονομάτων, που επρόκειτο να παίξουν στη συνέχεια καθοριστικό ρόλο στην ελληνική ζωγραφική. Αργότερα εξάλλου μετακινήθηκε στο Παρίσι, όπου συνέχισε τις σπουδές της.

Το 1898 επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη με όλα τα εφόδιά της για να ασχοληθεί επαγγελματικά πλέον με τη ζωγραφική. Από το 1907 όμως και μετά τον γάμο της με τον Νίκο Καραβία εγκαταστάθηκε στην Αλεξάνδρεια όπου έζησε για περισσότερα από τριάντα χρόνια. Εκεί μάλιστα ίδρυσε και διηύθυνε σχολή ζωγραφικής, που ήταν ιδιαίτερα για την ελληνική παροικία.

Στην Ελλάδα επέστρεψε με τον σύζυγό της οριστικά το 1939 ενώ δήλωσε παρούσα και στον τρίτο πόλεμο, που ακολούθησε, τον Ελληνοϊταλικό  του 1940 -1941 απαθανατίζοντας κι εδώ σκηνές από τη διεξαγωγή του.

Ύμνος στη γυναίκα

Πέρα από τις πολεμικές ανταποκρίσεις ωστόσο, έμμεσα και με τον τρόπο της, η ζωγράφος συμμετέχει στον αγώνα για την ανάδειξη της συμβολής των γυναικών σε αυτά που μέχρι τότε λογίζονταν ως «ανδρικές υποθέσεις».

Συμμετείχε δηλαδή, σε αυτή την αλληλουχία γυναικών που θυσίασαν την οικογενειακή τάξη και θαλπωρή για να βοηθήσουν όσο μπορούσαν και όσο τους επιτρεπόταν στον εθνικό αγώνα.

Έτσι τα έργα της, όσο και η ίδια της η παρουσία, αποτελούν ύμνο για τη γυναίκα, σε μια εποχή που οι αλλεπάλληλοι πόλεμοι αναγκαστικά έκαναν τους κανόνες του ανδροκρατούμενου κόσμου να τρίζουν.

Η Θάλεια Φλωρά- Καραβία ήταν γνωστή όμως και για τα πεντακόσια (!) περίπου πορτρέτα της, στα οποία περιλαμβάνονται ο Καβάφης, η συγγραφέας Αλεξάνδρα Παπαδοπούλου, η ποιήτρια-χρονογράφος Μαρία Λοβέρδου-Καζάζη κ.ά.  Το έργο της εξάλλου κατατάσσεται στην λεγόμενη Σχολή του Μονάχου, αν και οι πίνακές της έχουν χρώμα και φως όπως των ιμπρεσιονιστών.

Για την προσφορά της στη ζωγραφική είχετριμηθεί με το Αργυρό Μετάλλιο της Ακαδημίας Αθηνών το 1945 και με τον Σταυρό Ταξιαρχών του Τάγματος της Ευποιίας το 1954. Έργα της εκτίθενται στην Εθνική Πινακοθήκη, το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, την Δημοτική Πινακοθήκη Ιωαννίνων και την Πινακοθήκη Ε. Αβέρωφ στο Μέτσοβο ενώ ένα σημαντικό μέρος των σχεδίων της από τους πολέμους βρίσκονται στο Στρατηγείο του Γ΄ Σώματος Στρατού στη Θεσσαλονίκη και στο Πολεμικό Μουσείο.

Η έκθεση

Στην έκθεση του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου παρουσιάζονται έργα, που εμπιστεύθηκε η οικογένεια Φλωρά, καθώς και κάποια αποσπάσματα ανταποκρίσεών της που τα συνοδεύουν. Μαζί όμως εκτίθενται και χαρακτηριστικά δείγματα στρατιωτικών εμπειριών, μέσα από τα – δημοσιευμένα και αδημοσίευτα – στρατιωτικά ημερολόγια του λοχία Ιωάννη Γιαννόπουλου και του φαντάρου Δημήτρη Γεώργαρη. Αυτά αντανακλούν το αίμα και τη βία, την πραγματική φρίκη του πολέμου, που η Φλωρά αντιμετωπίζει δευτερογενώς στα νοσοκομεία.

Μέρος των εκτεθειμένων έργων δημοσιεύεται σε in folio φάκελο, σχεδιασμένο από την Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος σε συνεργασία με τις Εκδόσεις Καπόν.

Info

Εθνικό Ιστορικό Μουσείο: Μέγαρο Παλαιάς Βουλής, Πλατεία Κολοκοτρώνη

Έκθεση: «Θάλεια Φλωρά-Καραβία. Μικρά Ασία 1921»

Διάρκεια έκθεσης: Ως  15 Οκτωβρίου

Διαβάστε επίσης:

Μουσείο Μαστίχας Χίου (ΠΙΟΠ) – Εκατό χρόνια μνήμης για τους «Απέναντι»

Νίκος Σταμπολίδης: Επέτειος έξι χρόνων για το Μουσείο Αρχαίας Ελεύθερνας

Ανακαλύψτε το αφιέρωμα Γυναίκες που μας εμπνέουν