Τέχνη μέσα σε ένα σουρεαλιστικό θηριοτροφείο

Το καταπράσινο λάχανο σε προσκαλεί να πάρεις θέση ανάμεσα στα φύλλα του. Ένας καλοσυνάτος ουρακοτάγκος κρατά γερά τα πόδια του χρυσού τραπεζιού εξασφαλίζοντας την σταθερότητά του. Η καμαρωτή γάτα κρύβει εκπλήξεις, κατάλληλες για πάρτι. Τα κατάλευκα, μάλλινα πρόβατα αντικαθιστούν τα καθίσματα του σπιτιού (ή της εξοχής). Και μια αγελάδα γίνεται γραφείο για να γράψεις τις εντυπώσεις σου από όλα αυτά…

Εντάξει, πρόκειται για έναν σουρεαλιστικό κόσμο, δεν θα τον συναντήσει κανείς στην καθημερινότητά του, αλλά και γιατί όχι. Η φαντασία στην τέχνη μπορεί να έχει και πρακτικές αποχρώσεις και αυτά τα φανταστικά πλάσματα, που δημιούργησαν η Κλοντ και ο Φρανσουά-Ξαβιέ Λαλάν, είναι η απόδειξη.

Γιατί το θρυλικό δίδυμο του 20ού αιώνα, που εμπνεύστηκε αυτά ευφυή αλλά και διασκεδαστικά γλυπτά, τα οποία συχνά προορίζονται να τα αγγίξεις και όχι για να τα κρατήσεις σε μεγάλη απόσταση, έχουν σαγηνεύσει τους συλλέκτες σε όλο τον κόσμο. Κατά κάποιο τρόπο μάλιστα, είναι συνώνυμα με ένα είδος γαλλικής κομψότητας.

Αυτής που φέρνει κοντά, φτωχούς, αβάν-γκαρντ καλλιτέχνες μαζί με πλούσιους βαρόνους γύρω από ένα τραπέζι με αργομαγειρεμένο αρνάκι, γκουρμέ, ντόπια τυριά και πνευματώδεις ιστορίες, όπως είναι γνωστό, ότι έκαναν οι Λαλάν, όταν προσκαλούσαν φίλους στο εξοχικό τους στο Ουρί, νότια του Παρισιού.

Σήμερα, πέντε χρόνια μετά τον θάνατο της Κλοντ, το 2019 (ο Φρανσουά-Ξαβιέ έφυγε από τη ζωή το 2008), όλοι θέλουν να έχουν ένα έργο τους –ή και περισσότερα – και τρεις εκθέσεις που γίνονται αυτόν τον καιρό ανταποκρίνονται στο αίτημα. Άλλωστε και η αγορά πριμοδοτεί την επιθυμία, αφού μόλις τον περασμένο Οκτώβριο το πρώτο, τεράστιο γραφείο ρινόκερου, που δημιούργησε ο Φρανσουά-Ξαβιέ το 1964, με τίτλο «Rhinocrétaire I» πουλήθηκε στην τιμή- ρεκόρ των 18,3 εκατομμυρίων ευρώ στον οίκο Christie’s, ανακηρύσσοντας ουσιαστικά τους Λαλάν ως σύμβολο πλούτου.

Τα Ζωόφυτα

Τι ακριβώς όμως, ήταν οι Λαλάν;  Στο ερώτημα, ξεκάθαρη απάντηση θέλει να δώσει τώρα η μεγαλύτερη κόρη του ζεύγους η Καρολίν Χαμίσκι Λαλάν εφιστώντας την προσοχή του κοινού στην πρακτική τους, μέσα από μία έκθεση με έργα, που προέρχονται εξ ολοκλήρου από την προσωπική συλλογή της.

Με τίτλο «Les Lalanne: Zoophites» η έκθεση στην Kasmin Gallery στη Νέα Υόρκη εγκαινιάστηκε στις 4 Απριλίου και περιλαμβάνει περίπου 35 έργα, καθώς και πολλά μνημειώδη γλυπτά, που θα παρουσιάζονται ως τις 9 Μαΐου. Ο τίτλος της μάλιστα, απηχεί στην πρώτη έκθεση των Λαλάν το 1964, που ονομαζόταν «Zophite», έναν  απαρχαιωμένο γαλλικό όρο για τα ασπόνδυλα ζώα, που μοιάζουν με φυτά. (Στα ελληνικά υπάρχει ο όρος Ζωόφυτα).

Για την ίδια την Καρολίν Χαμίσκι Λαλάν η συγκεκριμένη γκαλερί ήταν άλλωστε, μια φυσική επιλογή, αφού ο ιδρυτής της Πολ Κασμίν είχε διοργανώσει πολλές εκθέσεις τους στο παρελθόν, όπως η υπαίθρια στην Park Avenue το 2008, η οποία επανέφερε το ζευγάρι των δημιουργών στον καλλιτεχνικό χάρτη των ΗΠΑ. Ή το «Sheep Station» το 2013, μια εξαιρετικά δημοφιλή έκθεση, που οργάνωσε ο ίδιος σε ένα πρώην βενζινάδικο του Μανχάταν, όπου μεταξύ άλλων εισέβαλαν μερικά φυσικού μεγέθους πρόβατα Λαλάν, φέρνοντας λίγη εξοχή στην πόλη, όπως θα ήθελε ο Φρανσουά –Ξαβιέ.

Στην Βενετία εξάλλου,  στο πλαίσιο της Μπιενάλε διοργανώνεται  η δεύτερη έκθεση «Πλανήτης Λαλάν» από την γκαλερί Ben Brown Fine Arts. Στο Παλάτσο Ρότα Ίβαντσικ συγκεκριμένα, με εγκαίνια στις 17 Απριλίου ο επιμελητής Ζερόμ Νετρ έχει συγκεντρώσει πάνω από 150 έργα, που εξέθεσε με τον τρόπο, που θα τα φαντάζονταν οι Λαλάν ως «έργα για να ζήσεις», προσκαλώντας  έτσι τους επισκέπτες να «φανταστούν ένα μαγεμένο «Παλάτσο Λαλάν»,  σύμφωνα με τη γκαλερί.

Επιπλέον, το Ίδρυμα Τέχνης Πίτερ Μαρίνο στο Σαουθάμπτον της Νέας Υόρκης θα φιλοξενήσει  από τις 25 Μαΐου το «The Lalannes». Με περισσότερα από 40 έργα της συλλογής του αρχιτέκτονα-σταρ, καθώς και φωτογραφίες σε φυσικό μέγεθος άλλων γλυπτών ο στόχος του είναι, όπως ανακοίνωσε το μουσείο, να δημιουργήσει ένα πλήρες θηριοτροφείο.

Ένας μποέμ θύλακας

Αν και οι δύο καλλιτέχνες εξέθεταν μαζί, η δουλειά τους διέφερε πολύ. Η Κλοντ, βασισμένη σε μια πιο διαισθητική προσέγγιση, συχνά διαμόρφωνε φόρμες απ’ ευθείας από τη φύση ενώ ο Φρανσουά-Ξαβιέ σχεδίαζε και μοντελοποιούσε προσεκτικά τις δημιουργίες του εκ των προτέρων. Και μπορεί να άρχισε τη σταδιοδρομία του ως ζωγράφος, αλλά τόσο ο ίδιος όσο και η Κλοντ άλλαξαν κατεύθυνση, όταν μυήθηκαν στη γλυπτική από τον φίλο τους, τον αμερικανό γλύπτη Τζέιμς Μέτκαλφ,  σύμφωνα με την Καρολίν. Ενώ ο Μπρανκούζι ήταν επίσης μια σημαντική επιρροή, κάτι που είναι ορατό στις καθαρές γραμμές του.

Και τα τρία τους στούντιο τους μοιράζονταν άλλωστε, τον ίδιο μποέμ θύλακα καλλιτεχνών τη δεκαετία του 1950. Εκεί οι Λαλάν τροφοδοτήθηκαν επίσης από την δημιουργική ενέργεια και την κριτική υποστήριξη γειτόνων και φίλων, μεταξύ των οποίων ήταν η Νίκι ντε Σεν Φαλ, ο Ζαν Τανγκελί, ο Μαξ Έρνστ και η Εύα Επλί.

Αλλά τα πλάσματα που δημιούργησαν, μερικά από τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν – σε διάφορους βαθμούς λειτουργικότητας – ως έπιπλα, κοσμήματα ή επιτραπέζια σκεύη, δεν χώρεσαν  ποτέ εύκολα σε μια ενιαία καλλιτεχνική κατηγορία ή ρεύμα, όπως το Nouveau Réalisme, στο οποίο ανήκαν αρκετοί από τους φίλους τους.

Τότε, όπως και τώρα, διατήρησαν τον αέρα της ιδιαιτερότητάς τους, που ήταν και δύναμη αλλά και πηγή αγωνίας γι’ αυτούς, καθώς «στριμώχτηκαν» στην κατηγορία του σχεδίου και των διακοσμητικών τεχνών: ένα σύμπαν, που ένιωθαν, ότι ήταν υπερβολικά περιοριστικό, καθώς και ανακριβές.

Όταν όμως η Κλοντ δημιουργούσε τις χυτές, χάλκινες «Choupattes» δηλαδή τα μεμονωμένα κεφάλια λάχανου που στέκονται σε αστεία πόδια πουλιού -Chou σημαίνει λάχανο στα γαλλικά και pattes είναι τα πόδια- τέτοια γλυπτά, όπως πολλά άλλα έργα του ζεύγους δεν μπορεί παρά να είναι τέχνη.

Η δύσκολη αρχή και ο Ιόλας

«Όλη τους τη ζωή πολέμησαν εναντίον της ετικέτας Διακοσμητική Τέχνη», λέει σήμερα η Καρολίν. Ενώ ο επιμελητής των «Zoophites» Πολ Φράνκλιν πιστεύει, ότι η έκθεση θα είναι σημαντική, προκειμένου να αποσυρθεί από πάνω τους ο χαρακτηρισμός των διακοσμητικών καλλιτεχνών ή ακόμη χειρότερα των σχεδιαστών.

«Η αλήθεια είναι, ότι οι Λαλάν ξεκινώντας από την δεκαετία του 1960, κολύμπησαν εξ αρχής αντίθετα στο ρεύμα και συνεχώς παρεξηγούνταν και κατηγοριοποιούνταν εσφαλμένα, κυρίως εις βάρος τους», προσθέτει ο Φράνκλιν. «Σήμερα, για παράδειγμα, οι οίκοι δημοπρασιών επιμένουν να προσφέρουν έργα Λαλάν στο πλαίσιο πωλήσεων ντιζάιν και διακοσμητικής τέχνης, με λίγες εξαιρέσεις».

Ωστόσο, αυτή η τάση δεν φαίνεται να εμποδίζει τους πιστούς, παγκόσμιους συλλέκτες και τα μεγάλα ιδρύματα που γοητεύονται από τα έργα τους. Όπως εξηγεί ο έμπορος τέχνης Ζαν-Γκαμπριέλ Μιτεράν οι Λαλάν έγιναν διάσημοι χάρη σε μια σειρά από γάλλους συλλέκτες- σταρ, συμπεριλαμβανομένων των Ιβ Σεν Λοράν, Πιερ Μπερζέ, Γκίντερ Σακς, Καρλ Λάγκερφελντ και της βαρόνης Μαρί-Ελέν ντε Ροτσίλντ.

Και το σημαντικό είναι, ότι πολλοί από αυτούς έμαθαν για τους Λαλάν από έναν άνθρωπο, τον διάσημο στην εποχή του έλληνα γκαλερίστα Αλέξανδρο Ιόλα και πριν από αυτόν, από τους σημαντικούς κριτικούς Πιερ Ρεστανί και Ζανίν Γκόλντσμιτ.

Αλλά για να φθάσουν ως εκεί πέρασαν μερικά χρόνια δύσκολα. Η Κλοντ είχε τρία παιδιά και ο Φρανσουά-Ξαβιέ ένα, όταν γνωρίστηκαν το 1952, μια εποχή που προσπάθησαν αλλά απέτυχαν, να κερδίσουν τα προς το ζην σχεδιάζοντας βιτρίνες για πολυτελείς μάρκες, όπως ο Ντιορ ή δουλεύοντας δίπλα σε έναν νεαρό, τον Ιβ Σεν Λοράν. Ωστόσο, σύντομα συνειδητοποίησαν, ότι ήταν μια οικονομικά μη βιώσιμη προσπάθεια, όπως θυμάται η Καρολίν, καθώς η μητέρα της έπρεπε να δανείζεται χρήματα για να πληρώνει τους λογαριασμούς.

Το σημείο καμπής όμως ήρθε, όταν Τζίμι Μέτκαλφ  τους παρότρυνε να γίνουν καλλιτέχνες και τους σύστησε στη Ζανίν Γκόλντσμιτ. Μετά συνάντησαν τον Ιόλα μέσω της Νίκι ντε Σεν Φαλ και από εκεί άρχισαν να απογειώνονται τα πράγματα…

Διαβάστε επίσης:

ΥΠΠΟ: Δεν τεκμηριώνεται παράνομη διακίνηση αρχαίων στην δημοπρασία Christie’s

Πρόσκληση για έγκλημα: Η Άγκαθα Κρίστι και η παρέα της στο Κέιμπριτζ

Νέα στρατηγική για τη σωτηρία του αρχαίου θεάτρου της Δωδώνης