Τάξη στην Ακρόπολη: Επέζησε των πάντων, δεν κινδυνεύει από λίγο χώμα

«Η παρούσα επιφάνεια της Ακρόπολης δεν αντιστοιχεί σε καμιά αρχαία ή μεσαιωνική ιστορική φάση, αλλά είναι μόνον το τυχαίο αποτέλεσμα της Μεγάλης Ανασκαφής (1885-1890)».

Ο ακαδημαϊκός και πρόεδρος της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως, Μανόλης Κορρές, που βρίσκεται στο επίκεντρο των σχολίων, τα οποία διατυπώνονται με διάφορους τρόπους αυτές τις μέρες για τις νέες επιστρώσεις (τσιμέντωμα, όπως έχει ειπωθεί από κάποιους) σε μεγάλα τμήματα του βράχου της Ακρόπολης είναι κατηγορηματικός.

Η σημερινή επιφάνεια του εδάφους στην Ακρόπολη δεν έχει καμία σχέση με την αρχαία, ούτε και τη μεταγενέστερη. Όποιος πιστεύει, λοιπόν, ότι το έδαφος που πατάμε όλοι οι επισκέπτες ήταν το ίδιο και στην αρχαιότητα πλανάται.

Το αυτό και για όσους πιστεύουν ότι, με την νέα επίστρωση, καλύπτονται αρχαία. Το αντίθετο: Μόνον οι απολήξεις των βράχων που είχαν απομείνει από τις ανασκαφές, καθώς και τα χάσματα ανάμεσά τους καλύπτονται, ό,τι είχε γίνει δηλαδή σε πρώτη φάση και στη δεκαετία του ΄70.

Και είναι απαραίτητες οι επιστρώσεις, όπως αναφέρει ο ίδιος, που γνωρίζει εξάλλου καλύτερα από κάθε άλλον την Ακρόπολη, γιατί οι ανασκαφές που είχαν γίνει σε όλη την έκταση της επιφάνειάς της στα τέλη του 19ου αιώνα και οι οποίες έφεραν στο φως σπουδαία γλυπτά, αρχιτεκτονικά μέλη και άλλα ευρήματα, δεν έκλεισαν ποτέ.

Τα περισσότερα ορύγματα έμειναν ανοιχτά, παρ’ ότι ο σπουδαίος αρχαιολόγος Παναγιώτης Καββαδίας, που είχε κάνει εκείνη την πρώτη ανασκαφή, έγραφε στην αναφορά του ότι «αφού αποκαλυφθεί ο βράχος, πρέπει να σχεδιαστεί, να φωτογραφηθεί αυτός και τα σωζόμενα ερείπια και, ακολούθως, να γίνει επίχωσις του ανασκαφέντος μέρους».

Συνέπεια αυτών των ανασκαφών, άλλωστε, ήταν ότι είναι ορατά σήμερα και τμήματα των μνημείων που ουδέποτε ήταν εμφανή την αρχαιότητα. Πιο σημαντικά από αυτά είναι τα θεμέλια του Παρθενώνα. Αποκαλύφθηκαν μεν από την ανασκαφή, αλλά δεν σκεπάστηκαν ποτέ, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζουν κινδύνους, κυρίως από τα νερά της βροχής, λόγω των ευτελών υλικών που είχαν χρησιμοποιηθεί.

Τάξη και όχι αταξία στην Ακρόπολη

Έχοντας μελετήσει το έδαφος της Ακρόπολης και διαμορφώνοντας προτάσεις για την αποκατάστασή του, τις οποίες είχε παρουσιάσει ήδη από το 2002 κατά την 5η Διεθνή Συνάντηση για την Αποκατάσταση των Μνημείων της Ακροπόλεως, που είχε γίνει στην Αθήνα, ο κ. Κορρές δίνει και μερικές ακόμη πληροφορίες για την κατάσταση του ιερού βράχου στην αρχαιότητα: «H Ακρόπολη ήταν χωρισμένη με τοίχους σε τεμένη, τα οποία δεν επικοινωνούσαν παρά μόνον μέσω της Παναθηναϊκής οδού και μιας άλλης στα βόρεια. Παρά το ακανόνιστο σχήμα της, τα τεμένη ήταν σχεδόν τετράγωνα ή τετράπλευρα, εντασσόμενα σε ένα σύστημα ίσων ή σχεδόν ίσων διαιρέσεων. Κάθε τέμενος διέθετε τη δική του ισοπέδωση (και υψομετρική στάθμη), παραγόμενη με επίχωση, αλλά και με οριζόντιο εκβραχισμό. H τελική γαιώδης επίστρωση κάλυπτε τα επιχωμένα μέρη, αλλά και τα εκβραχισμένα. Κατ’ εξαίρεση μόνον στο τέμενος του Διός Πολιέως δεν έγινε εκβραχισμός – ίσως χάριν συμβολικής διατήρησης του κορυφαίου μέρους του βράχου».

Μόνον αταξία, επομένως, δεν επικρατούσε στο βράχο, το ακριβώς αντίθετο από σήμερα. Κάθε ιερό είχε το δικό του άνδηρο, μικρό ή μεγάλο, αφού ήταν αφιερωμένο και σε άλλη θεότητα ή άλλη υπόσταση της θεάς Αθηνάς. Το άνδηρο του Παρθενώνα, μάλιστα, ήταν το μεγαλύτερο όλων, καταλαμβάνοντας σχεδόν τη μισή Ακρόπολη.

Όπως λέει, όμως, ο κ. Κορρές, τα άκρα του στα ανατολικά και τα νότια, παρ’ ότι είχαν προσχεδιασθεί, όπως και τα βόρεια, ουδέποτε εκτελέσθηκαν. Και μη ξεχνάμε τα μεγάλα αφιερώματα, όπως οι περίφημες Κόρες, που ήταν τοποθετημένα ανάμεσα στα ιερά.

Τα αρχαία υλικά

Για τις επιστρώσεις, οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν, όπως έχει αποδειχθεί από ορισμένα αρχαία τμήματα που έχουν διατηρηθεί, ένα μίγμα από αδρανή υλικά με άργιλο και ασβέστη ως συγκολλητική ύλη. Και μόνον αυτό το τελευταίο αντικαθίσταται σήμερα από τσιμέντο, γιατί η περιεκτικότητά του σε διαλυτά άλατα είναι μειωμένη.

Στην Κλασική εποχή, όμως, δεν αποκλείονταν και οι μαρμάρινες, υπαίθριες πλακοστρώσεις, που θεωρούνταν ιδιαιτέρως πολυτελείς, γι’ αυτό και προορίζονταν για τα πλέον ιερά σημεία, όπως η βόρεια αυλή του Ερεχθείου (εκεί φυλάσσονταν τα αρχαιότερα και ιερότερα κειμήλια των Αθηναίων) και για το τέμενος της Αθηνάς Νίκης.

Αλλά και όσον αφορά στα Προπύλαια, όπως λέει ο κ. Κορρές, «η παρούσα εδαφική μορφή, συμπεριλαμβανομένης και της ελισσόμενης ανόδου, είναι τελείως άσχετη προς οιανδήποτε ιστορική φάση και, ταυτοχρόνως, είναι δυσμενής για την κίνηση των επισκεπτών και την εκ μέρους των κατανόηση του χώρου».

Απουσιάζει, δηλαδή, η αρχαία ράμπα με την ανηφορική κλίση, μέσω της οποίας οι αρχαίοι έφθαναν κατ’ ευθείαν προς τα Προπύλαια, προκειμένου να εισέλθουν στο ιερό χώρο της Ακρόπολης.

Οποιαδήποτε αλλαγή, πάντως, στον συγκεκριμένο χώρο δεν αντιμετωπίζεται επί του παρόντος, για την ακρίβεια ούτε καν έχει τεθεί ως θέμα, δεδομένου ότι πρέπει πρώτα να επιλυθούν πολλά επιστημονικά ζητήματα, όπως οι αλλαγές που είχαν γίνει στην Ρωμαϊκή εποχή και αντικατέστησαν, μεταξύ άλλων, την ράμπα με μαρμάρινη σκάλα.

Ο βράχος

Πώς ήταν όμως αρχικά αυτός ο βράχος; Σύμφωνα με τις μελέτες, πρέπει να παρουσίαζε πολύ διαφορετική και ακανόνιστη εικόνα από αυτήν που βλέπουμε σήμερα. Είχε πολυάριθμες μυτερές οδοντώσεις, προεξοχές, κοιλότητες και χαραμάδες, κυρίως στα ανατολικά και βέβαια στην επιφάνειά του, κάτι που δεν πτόησε τους ανθρώπους από την Προϊστορική εποχή, όταν εγκαταστάθηκαν εκεί.

Λίγο –πολύ, αυτή η εικόνα επανήλθε σε πολλά σημεία, μετά τις ανασκαφές που διενεργήθηκαν αρκετά χρόνια μετά την απελευθέρωση των Ελλήνων. Δεν ήταν, όμως, μόνον οι ανασκαφές που άφησαν τα ίχνη τους, ήταν πρωτίστως η απαλλαγή του χώρου της Ακρόπολης από όλα τα μεταγενέστερα κτίσματα διαφόρων εποχών και χρήσης, που είχαν κατασκευαστεί από την Παλαιοχριστιανική περίοδο, την Φραγκοκρατία και την Τουρκοκρατία.

Γιατί αν η Ακρόπολη διατήρησε την αρχική μορφή της από την Κλασική εποχή και για μία περίπου χιλιετία -εξαιρουμένων φυσικά των διαφόρων επιδρομέων που προκαλούσαν καταστροφές στα μνημεία της- δεν συνέβη το ίδιο στους αιώνες που ακολούθησαν. Από τον 6ο μ.Χ. αιώνα, δηλαδή, όταν η παλαιά θρησκεία είχε εξαλειφθεί και η νέα ζητούσε τους δικούς της χώρους λατρείας.

Οι αλλαγές μέσα στους αιώνες

Έτσι, από την Παλαιοχριστιανική εποχή και κυρίως στα χρόνια της Λατινοκρατίας και της Οθωμανικής κυριαρχίας, η Ακρόπολη μεταμορφώθηκε σε οχυρωμένο κάστρο και τα μνημεία της μετασκευάσθηκαν, άλλοτε σε χριστιανικές εκκλησίες και κατοικίες επισκόπων κι άλλοτε σε ανάκτορα και γραφεία των Λατίνων ηγεμόνων και εμπόρων, στη συνέχεια σε μουσουλμανικά τεμένη, προμαχώνες, ακόμη και πυριτιδαποθήκες.

Ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό στα μέσα του 6ου αιώνα και η αλλαγή αυτή έφερε διάφορες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις στο κτήριο.

Επί Φραγκοκρατίας, αποδόθηκε στη Ρωμαϊκή εκκλησία και έγινε λατινικός ναός στο όνομα της Θεοτόκου. Τότε, στην νοτιοδυτική γωνία του κτίσθηκε ένα κωδωνοστάσιο, που αργότερα στην Τουρκοκρατία -η Ακρόπολη έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1456- έγινε μιναρές.

Στην εξωτερική πλευρά του Παρθενώνα, εξάλλου, είχε εγκατασταθεί ο πρώτος Φράγκος άρχοντας των Αθηνών, ο Όθων ντε λα Ρος. Αλλά την μεγαλύτερη καταστροφή υπέστη, όπως είναι γνωστό, η Ακρόπολη και ειδικά ο Παρθενώνας το 1687, από τις μπομπάρδες του Φραντσέσκο Μοροζίνι, που πολιορκούσε τους Τούρκους, οι οποίοι είχαν οχυρωθεί στο κάστρο. Είναι γνωστό, επίσης, ότι επίτηδες είχε στοχεύσει τον Παρθενώνα ο Βενετός στρατηγός, γιατί ήξερε ότι εκεί φυλούσαν το μπαρούτι τους οι Τούρκοι.

Κι όσο για το Ερέχθειο, στην πρώιμη Βυζαντινή εποχή υπέστη πολλές μετατροπές, ώστε να γίνει εκκλησία αφιερωμένη στη Θεοτόκο, ενώ, κατά τη Βενετοκρατία, λειτούργησε ως παλάτι των ηγεμόνων. Με την παράδοση της Ακρόπολης στους Τούρκους εξάλλου, εγκαταστάθηκε εκεί ο Τούρκος διοικητής, ενώ αργότερα το χαρέμι του.

Ο φράγκικος πύργος

Στα Προπύλαια, που από τον 7ο αιώνα ήταν η έδρα του Επισκόπου της Αθήνας, στη συνέχεια τον 10ο αιώνα κτίσθηκε ναός των Ταξιαρχών και στην Φραγκοκρατία (13 ος – 14 ος αιώνας) αποτέλεσαν το παλάτι του Φράγκου ηγεμόνα. Τότε, κτίσθηκε στην νότια πλευρά του ο πύργος, ύψους 26 μέτρων, που παρέμεινε στη θέση του ως το 1875, όταν κατεδαφίστηκε κατά τις εργασίες καθαρισμού της Ακρόπολης από τα μεταγενέστερα κτίσματα.

Μεγάλες ζημιές, ωστόσο, είχε υποστεί νωρίτερα, το 1645, όταν ένας κεραυνός προκάλεσε την ανατίναξη της πυρίτιδας, που είχαν αποθηκεύσει οι Τούρκοι στο κτήριο. Στην εποχή τους, ο πύργος ονομαζόταν Γουλάς ή Κουλάς και χρησιμοποιούνταν επίσης ως αποθήκη αλατιού και φυλακή.

Κατά την Ελληνική Επανάσταση, μάλιστα και την πολιορκία της Ακρόπολης από τους Έλληνες, οι Τούρκοι είχαν συλλάβει και φυλακίσει εκεί δώδεκα Αθηναίους, από τους οποίους μόνον τρεις κατόρθωσαν να σωθούν, ενώ οι άλλοι εκτελέσθηκαν.

Στον πύργο αυτό, τέλος, είχε φυλακισθεί το 1825 ο Οδυσσέας Ανδρούτσος από αντιπάλους του, που, αφού τον βασάνισαν, τον σκότωσαν. Επί Τουρκοκρατίας, πάντως, ολόκληρη η Ακρόπολη ήταν κτισμένη με πάρα πολλά σπίτια, στα οποία κατοικούσαν ο Τούρκος διοικητής της Αθήνας, η φρουρά, αλλά και πολλές τουρκικές οικογένειες.

Άλλωστε, απαγορευόταν στους Έλληνες να ανεβούν, εκτός κι αν είχαν κάποια ειδική άδεια.

Τα μπάζα της Ακρόπολης

Η επιχείρηση απομάκρυνσης όλων αυτών άρχισε αμέσως με την δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους, έτσι, στο διάστημα μεταξύ 1836-1838, έγινε η κατεδάφιση των κτισμάτων, με τελευταίον, πάντως, πολύ αργότερα τον πύργο, κάτι μάλιστα που προκάλεσε αντιδράσεις.

Όπως υπολογίζεται, περί τους 200.000 τόνους από μπάζα, συμπεριλαμβανομένων και των χωμάτων από τις ανασκαφές του 1885- 1890, απομακρύνθηκαν από την Ακρόπολη. Ο βράχος «καθαρίστηκε», αλλά οι πληγές έμειναν ανοιχτές, ως εκκρεμότητα ενός και πλέον αιώνα.

«Κύρια αίτια της εκκρεμότητας είναι οι μεγάλες καθυστερήσεις κατά την ετοιμασία των τελικών δημοσιεύσεων των ανασκαφικών ευρημάτων, η συνεχώς παρατεινόμενη ανάγκη επανεξέτασης των ανασκαφέντων, η κατάληψη μεγάλου μέρους του εδάφους από ογκώδεις σωρούς αρχαίων και άλλων λίθων ή κατά καιρούς από εργοτάξια των αναστηλωτικών προγραμμάτων και, δυστυχώς, η συνήθεια», όπως λέει ο κ. Κορρές.

Για τον ίδιο, έτσι, η αποκατάσταση των εδαφών είναι απολύτως αναγκαία. Όπως αναφέρει, η σημερινή κατάσταση έχει πολλές αρνητικές συνέπειες στα μνημεία.

Και συγκεκριμένα την συνεχή και ταχεία φθορά των, κατά κανόνα, ευτελών λίθων των θεμελίων των μνημείων, συμπεριλαμβανoμένoυ του τείχους και την αδυναμία επιφανειακής απορροής των ομβρίων, καθώς τα νερά προκαλούν σοβαρότατες βλάβες στον βράχο, στα θεμέλια και στις επιχώσεις, οι οποίες, με τη σειρά τους, ασκούν πρόσθετες και μακροχρόνια επικίνδυνες πιέσεις στα τείχη.

Επίσης, την αδυναμία ικανοποιητικής χρήσης του χώρου για την κίνηση ή τη στάση των επισκεπτών και, τέλος την αποστέρηση των μνημείων από το κατάλληλο ή ακόμη και αναγκαίο για την ορθή θεώρησή τους πεδίον κίνησης ή στάσης.

Διαβάστε ακόμη:

Τι έσωσε τον Κούρο της Σάμου από τον καταστροφικό σεισμό

Οικοδομικά πρόστιμα από την αρχαιότητα στην Κύθνο

Ένας Απόλλωνας στην Ιερουσαλήμ: Σπάνιος σφραγιδόλιθος 2.000 ετών με τη μορφή του Έλληνα θεού

Ακολουθήστε το mononews.gr στο Google News για την πιο ξεχωριστή ενημέρωση