Τατόι: Η περιπέτεια ενός σπουδαίου πίνακα, παραγγελία του Γεωργίου Α΄

Το 2012 στη διάρκεια της καταγραφής των κινητών αντικειμένων στο πρώην Βασιλικό Κτήμα του Τατοΐου οι συντηρητές του υπουργείου Πολιτισμού ανακάλυπταν ένα μεγάλο ρολό, προσεκτικά τυλιγμένο και συσκευασμένο με ιδιαίτερη επιμέλεια.

Ανοίγοντάς το βρέθηκαν μπροστά σε ένα εκπληκτικό έργο. Τον «Προμηθέα λυόμενο» του δανού ζωγράφου Καρλ Μπλοχ, έναν τεράστιο πίνακα (4,35μ. Χ 3,19μ.​), που είχε δημιουργηθεί στη Ρώμη το 1864 ως παραγγελία του τότε βασιλιά της Ελλάδας Γεωργίου Α΄, ο οποίος είχε ανεβεί στον θρόνο μόλις ένα χρόνο νωρίτερα. Μάλιστα το έργο, όπως αποκάλυψε η έρευνα στο Κρατικό Μουσείο Τέχνης της Δανίας είχε παραγγελθεί ως συμβολικό της απελευθέρωσης των Ελλήνων με την Επανάσταση του 1821.

Ένας ιστορικής σημασίας πίνακας, συνδεδεμένος με τη νεότερη ιστορία της Ελλάδας όσο και της Δανίας, χωρίς άλλο, που χθες κηρύχθηκε ως μνημείο από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού  λόγω «της ιδιαίτερης ιστορικής και καλλιτεχνικής του αξίας για τη νεότερη ελληνική και ευρωπαϊκή ιστορία και επειδή αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της συλλογής ζωγραφικών έργων του πρώην Βασιλικού Κτήματος του Τατοΐου».

Ελαιογραφία σε καμβά ο «Προμηθέας Λυόμενος» θεωρείται από τα σημαντικότερα, αν όχι το σημαντικότερο έργο του Καρλ Μπλοχ (1834-1890) με θέμα του την απελευθέρωση του Προμηθέα από τον Ηρακλή. Όταν το έργο ολοκληρώθηκε και πριν τα αποκαλυπτήριά του στην Ελλάδα είχε εκτεθεί στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών της Δανίας το 1865 συγκεντρώνοντας πρωτοφανές πλήθος κόσμου, καθώς συνδέθηκε και με τα ιστορικά γεγονότα της χώρας, που είχε νωπή ακόμα την ήττα της κατά τον  Πρωσσο-Δανικό πόλεμο του 1864.

Το μυστήριο μιας εξαφάνισης

Γιατί όμως είχε «εξαφανιστεί» ο πίνακας; Η πορεία του, όπως ανασκευάστηκε από την Διεύθυνση Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς έχει ως εξής: Μετά την έκθεσή του στη Δανία ο «Προμηθέας λυόμενος» στάλθηκε στην Ελλάδα και τοποθετήθηκε, κατά πάσα πιθανότητα στο μεγάλο κλιμακοστάσιο του Βασιλικού Ανακτόρου των Αθηνών (σημερινή Βουλή) ενώ ξαναγύρισε στη Δανία άλλες δύο φορές. Το 1910 και το 1932.

Μετά το 1932 όμως, χρονιά που εκτέθηκε στο Charlottenborg Palace, το Βασιλικό Ανάκτορο της Κοπεγχάγης τα ίχνη του χάθηκαν και έκτοτε πίνακας ήταν γνωστός πλέον μόνον από ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Πολλοί δανοί ιστορικοί τέχνης προσπάθησαν να τον εντοπίσουν αλλά απέτυχαν, έτσι θεωρήθηκε, πως είτε κάηκε ή χάθηκε σε ναυάγιο κατά τη διάρκεια κάποιας από τις μετακινήσεις.

Στην πραγματικότητα ωστόσο, φαίνεται ότι βρισκόταν πάντοτε στην κατοχή της πρώην βασιλικής οικογένειας της Ελλάδας, παρ΄ότι  δεν φαίνεται να εμφανίζεται πουθενά. Ως εκ τούτου η περίοδος από το 1935 έως το 1973 είναι ένα μυστήριο, που απαιτεί περισσότερη έρευνα. Όσον αφορά τη σύγχρονη ανακάλυψή του προκύπτει, ότι το έργο είχε βρεθεί στο υπόγειο του ανακτόρου του Διαδόχου «Ροδοδάφνη», δηλαδή το Ανάκτορο Πλακεντίας, και από εκεί μεταφέρθηκε, όπως όλα τα κινητά αντικείμενα από τις υπόλοιπες βασιλικές κατοικίες στο Τατόι.

Κορυφαίος ζωγράφος

 Το βέβαιο, και πέρα από τον ιστορικό του συμβολισμό για την Ελλάδα και για τη Δανία είναι, ότι το έργο αποτελεί εξαίρετο και εντελώς αντιπροσωπευτικό δείγμα, τόσο εικονογραφικά όσο και τεχνοτροπικά της ζωγραφικής του Καρλ Μπλοχ, ενός από τους κορυφαίους ευρωπαίους ζωγράφους του 19^ου αιώνα. Ο Μπλοχ άλλωστε θεωρείται κορυφαίος, κυρίως για τον χειρισμό του φωτός στα θέματά του και την ευρηματικότητα των συνθέσεών του. Κάτι που αποδεικνύεται με την τεχνοτροπία και το ύφος του και στο συγκεκριμένο έργο και ιδιαίτερα με την απόδοση  των προσώπων του Προμηθέα και του Ηρακλή. Πλέον αντιπροσωπευτικός της ζωγραφική του τέχνης όμως, είναι στη σύνθεση ο αετός και το φτέρωμά του, που χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερη δυναμική και παλμό.

Ο Καρλ Μπλοχ είχε σπουδάσει στην Ακαδημία Τεχνών της Δανίας και συνέχισε την εκπαίδευσή του στην Ιταλία. Αρχικά τον ενδιέφερε τη τοπιογραφία και οι σκηνές καθημερινής ζωής, γρήγορα όμως στράφηκε, σε μυθολογικά και βιβλικά θέματα. Από το1861 έως και το 1890 ταξίδεψε στη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή και βέβαια πέρασε και από την Ελλάδα.

Ο «Προμηθέας Λυόμενος» πάντως συμπληρώνει οργανικά τη συλλογή των υπόλοιπων ζωγραφικών έργων που βρέθηκαν στο Τατόι.

Τα ζωγραφικά έργα του Τατοΐου

Μία από τις πιο αξιόλογες κατηγορίες αντικειμένων που εντοπίστηκαν στο πρώην Βασιλικό Κτήμα είναι εξάλλου, τα ζωγραφικά έργα. Συγκεκριμένα από τον Οκτώβριο του 2010 έχουν χαρακτηρισθεί ως μνημεία 357 ζωγραφικά και χαρακτικά έργα, μαζί με κάποια γλυπτά, τα οποία εντοπίστηκαν σε διάφορα  κτίρια του συγκροτήματος του πρώην βασιλικού κτήματος Τατοΐου. Είναι πίνακες ζωγραφικής, κυρίως ελαιογραφίες σε μουσαμά, ξύλο ή χάρντμπορντ, υδατογραφίες σε χαρτί, καθώς και σχέδια ή προσχέδια με μελάνι ή μαρκαδόρο και επίσης χαρακτικά από σημαντικούς ευρωπαίους χαράκτες.

Ανάμεσά τους είναι έργα σημαντικών ελλήνων και ευρωπαίων ζωγράφων, όπως οι Θεόδωρος Ράλλης, Κωνσταντίνος Βολανάκης, Γεώργιος Ιακωβίδης, Άγγελος Γιαλλινάς, Α. Ε. Κριεζής, Ανδρέας Γεωργιάδης, Παναγιώτης Τέτσης, Γκούσταβ Μπροκ, Τζόζεφ Κάρτραϊτ, Ερρίκος της Έσσης, Γουίλιαμ Κόλινγκγουντ Σμιθ κ.ά. Η «συλλογή» χαρακτηρίζεται από μια έμφαση στον 19^ο αιώνα, είναι δηλαδή έργα ακαδημαϊκά, ρομαντικά ή νατουραλιστικά, γενικότερα όμως χρονολογικά καλύπτει την περίοδο από την ώριμη Αναγέννηση και το Μπαρόκ ως και τη μοντέρνα τέχνη του 20ού αιώνα.

Όσον αφορά τη θεματογραφία, ποικίλει. Από ιστορικές σκηνές και σκηνές μάχης και ναυμαχίας, ως τοπία, νεκρές φύσεις και θρησκευτικές σκηνές. Μεγάλη προτίμηση υπάρχει στις θαλασσογραφίες, ενώ τα πορτρέτα των μελών της πρώην βασιλικής οικογένειας, καθώς και ευρωπαίων ευγενών κυριαρχούν.

Διαβάστε επίσης:

«Ανεξάρτητη Μεραρχία»: Όταν η ανδρεία εμπνέει την τέχνη

Περπατώντας στα ίχνη του Αγίου Νικολάου – Ανακάλυψη στα Μύρα της Μικράς Ασίας