«Τα θεωρητικά αντικείμενα» του Ηλία Παπαηλιάκη στη Δημοτική Πινακοθήκη

Το ανθρώπινο σώμα, η βία και η ιστορία, η τέχνη και η αρχαιολογία, το τοπίο και η φύση, η γενεαλογία της επιθυμίας. Και ακόμη  η ιστορία του πολιτισμού, «τα πολιτιστικά αχνάρια του παρελθόντος, η αρχαιότητα και η μεταθανάτια ζωή της.

Ένα σύνολο αλληλένδετων στοιχείων, που συνθέτουν το «Θεωρητικό αντικείμενο» στα έργα του εικαστικού Ηλία Παπαηλιάκη στην έκθεσή του στην Πινακοθήκη του Δήμου Αθηναίων, που επαναλειτουργεί από σήμερα. Πρόκειται για έργα της τριετίας  2017-2020,  πίνακες, σχέδια και γλυπτά, που αναδεικνύονται ως αντικείμενα σπουδής και έρευνας του καλλιτέχνη.

Γιατί, όπως επισημαίνει ο επιμελητής της έκθεσης, ιστορικός τέχνης Χριστόφορος Μαρίνος στη ζωγραφική του ο Παπαηλιάκης αναζητεί –αν και χωρίς αυτό να είναι άμεσα διακριτό_ τις εκλεκτικές συγγένειες μεταξύ καλλιτεχνών, όπως ο Χαλεπάς και ο Βαμβακάρης, που μεγαλούργησαν σε διαφορετικά πεδία.

Η θεματολογία του ωστόσο  δεν είναι μόνον  ελληνική αλλά και οικουμενική, καθώς σ΄ αυτήν εντοπίζονται αναφορές στις χαράξεις και τις μετρήσεις του Γιάννη Μόραλη, στα «Σχέδια της Αιγύπτου» του Γιάννη Παππά, αλλά και στο ομοερωτικό σύμπαν του Pier Paolo Pasolini. Μη παραλείποντας ωστόσο, όπως συμβαίνει στα τελευταία έργα του να αντλεί αποκλειστικά σχεδόν στοιχεία από το προσωπικό του απόθεμα γνώσεων και μνήμης.

«Αν κάτι χαρακτηρίζει την εργασία του Παπαηλιάκη, είναι η ευαισθησία και η επινοητικότητα, η απλότητα και η απλοποίηση, η έρευνα και ο πειραματισμός, η συνεχής εγρήγορση και η αδιάκοπη αναζήτηση», όπως λέει ο Χριστόφορος Μαρίνος. «Από την άλλη, αναπόφευκτα σκέφτεται κανείς την ψυχολογική αξία και σημασία που έχουν οι γραμμές και τα σχήματα (στις εικόνες του, αλλά και τη θέση αυτής της σχεδιαστικής ζωγραφικής στην ιστορία της τέχνης».

Οι ενότητες

Χωρισμένη σε ενότητες η έκθεση «Τα θεωρητικά αντικείμενα. Έργα 2017-2020» αποδεικνύει εξάλλου την πολυμορφία του έργου του. Πρόκειται για τις  «Μελέτες για έναν σκεπτόμενο» (2008-2018), δεκαοκτώ λάδια που φανερώνουν το μεταβατικό στάδιο και την έρευνα που προηγήθηκε μέχρι ο καλλιτέχνης να οδηγηθεί στη σχηματική ζωγραφική. «Τα αρχαϊκά μέλη» (2018-2019), επτά έργα με χρώματα λαδιού σε καμβά, στην πλειονότητά τους πορτρέτα, που εγκαινιάζουν τη νέα φάση της ζωγραφικής του Παπαηλιάκη. Πέντε «ορφανά» έργα, μεταξύ των οποίων ο «Μπαμπαγιάγκος» (2019) και  «Ο πολεμιστής και ο ύπνος» (2019-2020), που απαρτίζεται από εννέα πίνακες ίδιων διαστάσεων, με πιο αναγνωρίσιμο τον «Γλύπτη και την κοιμωμένη(2019). Καθώς και έξι νέα έργα, μεταξύ των οποίων  τα «Άντρας με σύννεφο», «Ο βασιλιάς και οι φρουροί», «Μοναχός σε χαμηλό ορίζοντα», όλα του 2020.

Τις ενότητες αυτές συμπληρώνουν εξάλλου 250 σχέδια με μελάνι ή μολύβι σε χαρτί, όπως η σειρά «Το σχήμα του ουρανού» (2020) και πέντε μεγάλα έργα από τη σειρά «Ορλάντο» (2019), βασισμένη στο ομότιτλο βιβλίο της Βιρτζίνια Γουλφ, μια σειρά ακουαρέλες αφαιρετικής τεχνοτροπίας, καθώς και δύο ζωόμορφα γλυπτά από χαρτόνι:«Ο αριστερός φρουρός»  και «Ο αριστερός φρουρός αμυνόμενος» (2020).

«Σχεδιαστική ζωγραφική»

Η έμφαση στη διαδικασία και στην προεργασία είναι ενδεικτική εξάλλου σε όλο το έργο του, για τον τρόπο δουλειάς του. «Θέλει να ξεδιπλώσει την έρευνά του και να παρουσιάσει στον θεατή τις ανακαλύψεις του. Τον ενδιαφέρουν οι μετρήσεις, η λειτουργία της φόρμας, η δομή και το σχήμα των πραγμάτων. Έχεις την εντύπωση ότι η περιγραμματική, γραμμική ή σχηματική ζωγραφική του είναι η αφετηρία για κάτι πιο ολοκληρωμένο ή, ακριβέστερα, για μια σύνθεση που δεν υπάρχει λόγος να ολοκληρωθεί», σημειώνει χαρακτηριστικά ο Χριστόφορος Μαρίνος.  Προσθέτοντας, ότι υπ΄αυτή την έννοια, θα μπορούσαμε κάλλιστα να μιλήσουμε για «σχεδιαστική ζωγραφική».

Καλλιτέχνης από τους πλέον καταξιωμένους, βραβευμένος και με συμμετοχή σε διεθνείς διοργανώσεις είναι ο Ηλίας Παπαηλιάκης, που ξεχωρίζει για το έργο του, μέσω του οποίου, συνδιαλέγεται διαρκώς με την ιστορία της ελληνικής ζωγραφικής. Με σπουδές στην Ανωτάτη Σχολή καλών Τεχνών της Αθήνας και με το πρώτο βραβείο του Ιδρύματος Γιάννη και Ζωής Σπυροπούλου είχε εκπροσωπήσει το 2001 την Ελλάδα στην 49η Μπιενάλε της Βενετίας. Την ίδια χρονιά το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης οργάνωσε αναδρομική έκθεση με έργα του ενώ το 2009, το Ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού (παράρτημα Βερολίνου) οργάνωσε αναδρομική έκθεση με έργα που ανήκουν σε γερμανικές συλλογές. Το 2013 ήταν υποψήφιος για το βραβείο ΔΕΣΤΕ, το 2017 συμμετείχε στην Documenta 14 στο Kassel και στην Αθήνα ενώ το 2018 συμμετείχε στην 6^η Μπιενάλε της Αθήνας.  Έχει παρουσιάσει δουλειά του άλλωστε σε περισσότερες από 25 ατομικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό αλλά και έχει διδάξει στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου της Πάτρας.

Τελευταία του δουλειά ήταν μία τοιχογραφία: «Το φιλί», που σχεδιάστηκε εν μέσω πανδημίας σε κτήριο της πλατείας Αυδή στη «γειτονιά» του στο Μεταξουργείο, απέναντι από την Δημοτική Πινακοθήκη. «Πολύ απλά, μέσα στην ασφυξία που ζούμε βρήκα έναν τρόπο κι έσκασα ένα φιλί», όπως έλεγε ο ίδιος.