Τα πιο αμφιλεγόμενα έργα τέχνης του 21ου αιώνα – Μέχρι στιγμής

Μέχρι πού μπορεί να φθάσει η τέχνη; Και τι μπορεί να νοείται πια, τέχνη; Πόσο ικανοποιητική μπορεί να ακούγεται η απάντηση «τα πάντα μπορεί να είναι τέχνη»; Και εν τέλει από πότε συμβαίνει αυτό; Η αμφισβήτηση δηλαδή, της τέχνης που είναι διαφορετική από τα τρέχοντα καλλιτεχνικά ήθη… Άλλωστε όσες φορές δει κανείς την περίφημη μπανάνα του Μαουρίτσιο Κατελάν δεν μπορεί να μην την σχολιάσει…

Γεγονός είναι, ότι το κοινό αγαπά πολύ τις διαμάχες που ανακύπτουν σ΄αυτόν τον χώρο, γι΄ αυτό και μερικές έχουν μείνει ιστορικές.

Στην έναρξη του Μοντερνισμού αίφνης, τον 20ό αιώνα, η πρωτοπορία είχε οδηγήσει σε σοκ και «Οι δεσποινίδες της Αβινιόν» (1907) του Πικάσο, με τις γωνιώδεις, αφρικανοποιημένες ιερόδουλες σε έναν οίκο ανοχής να προτείνουν τα κάλλη τους είχαν κατατρομάξει τους θεατές και τους κριτικούς. Ενώ ακόμη και ο Ανρί Ματίς φάνηκε να είχε σοκαριστεί, όταν είδε το έργο για πρώτη φορά.

Οι φουτουριστές εξάλλου, έκαναν τα πάντα για να προκαλέσουν αναταραχή προσβάλλοντας τα πλήθη κατά τη διάρκεια βραδινών περφόρμανς και αναγνώσεων. Ενώ ο Μαρσέλ Ντισάν αμφισβήτησε ευθέως τη κοσμιότητα και την διαχωριστική γραμμή μεταξύ μαζικής παραγωγής και καλών τεχνών, όπως και την τάση για λογοκρισία μεταξύ των καλλιτεχνών, παρουσιάζοντας ένα ουρητήριο (Fountain, 1917) στην έκθεση της Εταιρείας Ανεξάρτητων Καλλιτεχνών.

Τα γυμνά του 19ου αιώνα

Αλλά η υπόθεση πάει ακόμη πιο πίσω και για να αναφερθούν μερικές περιπτώσεις «Ο θάνατος της Παρθένου» (περίπου 1605–06) του Καραβάτζιο για παράδειγμα, είχε απορριφθεί από τους πατέρες της Εκκλησίας, που το παρήγγειλαν για το παρεκκλήσι της Σάντα Μαρία Ντέλλα Σκάλα στη Ρώμη. Αιτία, όπως ειπώθηκε, η βάναυσα ρεαλιστική απεικόνιση της Μαρίας, για την οποία ως μοντέλο χρησίμευσε μία πόρνη, σύμφωνα με ορισμένες πηγές.

Οι αντιδράσεις όμως, άρχισαν να παρατηρούνται πιο συχνά από τον 19ο αιώνα. Έτσι το καθολικό γυμνό των έργων του Εντουάρ Μανέ «Ολυμπία» (1863) και «Το γεύμα στη χλόη» (1862–63) συγκλόνισε το παριζιάνικο κοινό, όπως και «Η προέλευση του κόσμου» (1866) του Γκουστάβ Κουρμπέ.

Σήμερα, και από την αλλαγή της χιλιετίας ωστόσο, θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει, ότι η πρόκληση αντιπαράθεσης έχει γίνει κάτι σαν εμπόρευμα, που ανταμείβεται από την αγορά τέχνης και από μια οικονομία που αναζητεί τον εντυπωσιασμό, αν και υπάρχουν εξαιρέσεις βέβαια, όπου το διακύβευμα είναι πραγματικό. Ιδού λοιπόν ορισμένα έργα σύγχρονης τέχνης, που σύμφωνα με το Artnews είναι αντιπροσωπευτικά παραδείγματα διαφόρων περιπτώσεων της ώθησης των ορίων στον 21ο αιώνα αλλά και αναπόφευκτης αμφισβήτησής τους.

Η σκανδαλώδης μπανάνα

Ο Ιταλός φιλοπαίγμων –κοινώς φαρσέρ – καλλιτέχνης Μαουρίτσιο Κατελάν είναι γνωστός για τις προκλήσεις του, που τον φέρνουν συχνά στο επίκεντρο της οργής του κόσμου της τέχνης αλλά όχι μόνον, αφού το γλυπτό του, που παριστάνει τον Πάπα Ιωάννη Β΄ενώ τον χτυπά ένας μετεωρίτης κέρδισε (!) και την καταδίκη της Καθολικής Εκκλησίας. Με το έργο του «Comedian», ο Κατελάν προκάλεσε για μια ακόμη φορά το κοινό κολλώντας μια μπανάνα σε έναν τοίχο (μια προσπάθεια πάντως, σχετικά χαμηλών τόνων σε σύγκριση με τις μεγαλύτερες επιτυχίες, όπως η χρυσή τουαλέτα για το Γκούγκενχαϊμ, η οποία έγινε πρωτοσέλιδο τόσο στο ντεμπούτο της το 2016 όσο και όταν την έκλεψαν ενώ ήταν σε έκθεση στην Αγγλία).

Όπως είναι γνωστό στην δημοπρασία του Sotheby’s τον Νοέμβριο του 2024, το «Comedian» έφτασε τα 6,24 εκατομμύρια δολάρια, τραβώντας την προσοχή των μέσων ενημέρωσης και επομένως του κοινού. Οι περισσότεροι άνθρωποι, συμπεριλαμβανομένου ενός πωλητή φρούτων έξω από τον Trader Joe’s στο Μπρούκλιν, ο οποίος πρόσφερε ένα παρόμοιο προϊόν για 1,24 δολάρια κατάλαβαν το αστείο, το οποίο τελικά ήταν σχετικό με την ρηχότητα. Ή μήπως, όχι; Γιατί μόνον ο ίδιος ο Κατελάν ξέρει πραγματικά

Ψηφιακά εκατομμύρια

Το έργο του Μπιπλ (Μάικ Γουίνκελμαν) με τίτλο «Everydays: The First 5000 Days» (2007–2021) έχει κάνει επίσης ρεκόρ πώλησης, αφού έφθασε στα 69 εκατομμύρια δολάρια στον οίκο Christie’s στις 11 Μαρτίου του 2021. Ήταν το τρίτο υψηλότερο ποσό, που καταβλήθηκε ποτέ για έργο ενός εν ζωή καλλιτέχνη (πίσω από το «Rabbit» του Τζεφ Κουνς και το «Portrait of an Artist» του Ντέιβιντ Χόκνεϊ). Με μια ιδιαιτερότητα: Αυτό το έργο του Γουίνκελμαν είναι ένα NFT και υπήρχε μόνο ψηφιακά.

Σε κάθε περίπτωση όμως, τι δείχνει το «Everydays: The First 5000 Days»; Πρόκειται για ένα μωσαϊκό ψηφιακών εικόνων, που παρουσιάζουν καταστάσεις θυμού ή εκνευρισμού, όπως για παράδειγμα τον Τζο Μπάιντεν να συγχύζεται με τον Ντόναλντ Τραμπ.

Κάθε μέρα επί 14 χρόνια ο Γουίνκελμαν ανέβαζε τέτοιες εικόνες στο Instagram και το αποτέλεσμα τον δικαίωσε. Τουλάχιστον οικονομικά. Η ομάδα επενδυτών που το αγόρασε πιστεύει εξάλλου, ότι είναι ένα κομμάτι, που θα κοστολογείται δισεκατομμύρια δολάρια κάποια μέρα. Ή μπορεί και τίποτε, είναι ο αντίλογος.

Κλεμμένες ιδέες

Εικαστική ακρότητα σε όλο το μεγαλείο της. Γιατί έτσι μπορεί να δει κανείς το έργο του Ντέμιαν Χιρστ «For the Love of God». Καμωμένο μόνον για ολιγάρχες είναι ένα κρανίο από σκελετό του 18ου αιώνα, χυτό από καθαρή πλατίνα και καλυμμένο από 8.601 διαμάντια, συμπεριλαμβανομένου ενός ροζ πολύτιμου λίθου 52,4 καρατίων, που είναι τοποθετημένο στο κέντρο του μετώπου.

Οι πληροφορίες αρχικά έλεγαν, ότι το έργο είχε πωληθεί σε μια ανώνυμη κοινοπραξία για 100 εκατομμύρια δολάρια, στην συνέχεια όμως ο Χιρστ ανέφερε, ότι το έργο παραμένει απούλητο και ανήκει από κοινού στον ίδιο, στην γκαλερί του White Cube και σε μια ομάδα επενδυτών. Επιπλέον όμως, ένας άλλος καλλιτέχνης ο Τζον ΛεΚέι ισχυρίσθηκε, ότι η ιδέα ήταν δική του και ο Χιρστ απλώς την έκλεψε Φέρεται μάλιστα να του απάντησε ευθαρσώς: «Όλες οι ιδέες μου είναι, ούτως ή άλλως κλεμμένες»!

Το δέντρο-πρίζα

Ο προβοκάτορας του Λος Άντζελες Πολ ΜακΚάρθι, που συχνά έχει βρεθεί στο στόχαστρο κριτικών για τα γλυπτά του, τις εγκαταστάσεις και τα βίντεο με σεξουαλικά και άλλα χοντροκομμένα θέματα, όταν παρουσίασε το έργο του «Tree» (2014) στην Πλας Βαντόμ στο Παρίσι προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις. Κατά κύριο λόγο, γιατί αυτό το γιγάντιο υπαίθριο έργο τέχνης, που απεικονίζει, υποτίθεται ένα δέντρο, για τους Παριζιάνους ήταν μόνον μία… πρίζα!

Το φουσκωτό δέντρο-πρίζα υπέστη επιπλέον βανδαλισμό ενώ ένας άνδρας έφτασε στο σημείο να χαστουκίσει τον ΜακΚάρθι αποκαλώντας τον «βρωμιάρη Αμερικανό» και «εκφυλισμένο». Επιπλέον τα εγκαίνια μιας ταυτόχρονης έκθεσής του στο Παρίσι καθυστέρησαν για μια μέρα, ώστε ο καλλιτέχνης να μπορέσει να εμφανίσει στα γρήγορα μια εγκατάσταση βίντεο σχετικά με το περιστατικό, που τον επαναπροσδιορίζει ως θύμα κακοποίησης.

Η διαμαρτυρία του στηθόδεσμου

Ο σφετερισμός της τέχνης ενέχει πάντα τον κίνδυνο αγωγών αλλά ο Ρίτσαρντ Πρινς έχει αποδειχθεί, ότι είναι πραγματικός μαγνήτης για δικαστικές διαφορές, προσελκύοντας συνήθως κατηγορίες για παραβιάσεις πνευματικής ιδιοκτησίας. Σε μια έκθεσή του έτσι, στην γκαλερί Gagosian με τίτλο «New Portraits», ο Πρινς μεγένθυνε και τύπωσε σε καμβά τις αναρτήσεις άλλων ανθρώπων στο Instagram προσθέτοντας τα δικά του, εύστοχα σχόλια.

Κατόπιν αυτού όμως, προέκυψαν πέντε αγωγές ενώ μία πρόσθετη αναταραχή προκλήθηκε, όταν νέες επαναλήψεις του έργου παρουσιάστηκαν στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ντιτρόιτ, το 2019. Συγκεκριμένα η Ζόε Λίγκον, παιδαγωγός σεξ και ιδιοκτήτρια sex-shop αντέδρασε στην παρουσίαση πορτρέτου της όπου εμφανίζεται με κόκκινο στηθόδεσμό καταγγέλλοντας ταυτόχρονα τους νόμους κατά της σεξουαλικής εργασίας.

Αλλά και όταν η επιμελήτρια της έκθεσης προσφέρθηκε να αφαιρέσει την εικόνα της καταγγέλλουσας, εκείνη ζήτησε να αποσυρθεί ολόκληρη η έκθεση. Πράμα που δεν έγινε πάντως, παρά τον θόρυβο που δημιουργήθηκε.

Γίνεται το έγκλημα τέχνη;

Οι καλύτερες προθέσεις δεν έχουν πάντα τα καλύτερα αποτελέσματα και μία απόδειξη ήταν ο πίνακας της Ντάνα Σουτς «Open Casket» (2016) στον οποίο απεικονίζεται ένας δολοφονημένος νεαρός Αφροαμερικανός. Η υπόθεση πάει πίσω στο 1955 όταν ο 14χρονος Έμετ Τιλ είχε κατηγορηθεί από μία λευκή γυναίκα, ότι την είχε φλερτάρει. Ο Αφροαμερικανός ξυλοκοπήθηκε τότε, σχεδόν μέχρι θανάτου από τον όχλο στο Μισισιπή, προτού πυροβοληθεί θανάσιμα. Ένα τερατώδες έγκλημα για το οποίο οι κατηγορούμενοι δολοφόνοι αθωώθηκαν από το δικαστήριο.

Στη συνέχεια ωστόσο και σε ένδειξη διαμαρτυρίας η μητέρα του νεαρού αποφάσισε να αποκαλύψει στην κηδεία το ακρωτηριασμένο σώμα του γιου της και η σκληρή στιγμή που αποτυπώθηκε από τον φωτογραφικό φακό ενέπνευσε την σύνθεση της Σουτς. Μόνο που ενώ εκείνη ισχυρίσθηκε, ότι απλώς προσπαθούσε να μεταφέρει τη θλίψη της μητέρας, μια επιστολή υπογεγραμμένη από 25 μαύρους καλλιτέχνες απαίτησαν από το Μουσείο Γουίτνι, όπου παρουσιαζόταν ο πίνακας να τον κατεβάσουν και να τον καταστρέψουν.

Παράλληλα διαδηλωτές εμπόδιζαν τον κόσμο να το δει.

Η Μαρία Αντουανέτα… αλλιώς

Ο Ανίς Καπούρ έχει εμπλακεί συχνά σε διαμάχες αλλά αυτή που προέκυψε, λόγω της γλυπτικής του εγκατάστασης, το 2015 στις Βερσαλλίες αποδείχθηκε πολύ πιο σημαντική. Το έργο του «Dirty Corner», ένα κέρας από ατσάλι, που τοποθετήθηκε στους κήπους του παλατιού προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις, αφού το κοινό το «είδε» ως ένα γυναικείο κόλπο. Και το πράγμα χειροτέρεψε από μία εσφαλμένη παρατήρηση του Καπούρ, που οδήγησε τους κριτικούς να ισχυριστούν, ότι το έργο αντιπροσώπευε τα απόκρυφα μέρη της Μαρίας Αντουανέτας. Ο ίδιος το αρνήθηκε φυσικά, αλλά το κακό είχε γίνει.

Στη συνέχεια έτσι, το έργο υπέστη βανδαλισμό δύο φορές: Μία με μπογιά, την οποία αφαίρεσε ο Καπούρ και η δεύτερη με αντισημιτικά γκράφιτι -η μητέρα του είναι Εβραία- τα οποία και άφησε. Μόνον που ένας τοπικός πολιτικός υπέβαλε καταγγελία εναντίον του για προώθηση μίσους, έτσι τελικά του ζητήθηκε να απαλειφθεί το προσβλητικό περιεχόμενο, κάτι που έκανε καλύπτοντας το γκράφιτι με φύλλο χρυσού.

Λογοκρισία ή όχι;

Όταν το Γκούγκενχαϊμ διεξήγαγε την έρευνά του «Τέχνη και Κίνα μετά το 1989: Θέατρο του Κόσμου», πιθανότατα δεν περίμενε ότι η διοργάνωση που ήταν αφιερωμένη στο νέο κύμα των κινέζων σύγχρονων καλλιτεχνών θα ήταν στο στόχαστρο των φιλόζωων. Αλλά αυτό ακριβώς συνέβη, εξ αιτίας ενός βίντεο που είχε δημιουργήσει το καλλιτεχνικό δίδυμο Σαν Γιουάν και Πενγκ Γου.

Στο βίντεο εμφανίζονται δύο ζευγάρια πίτ μπουλ σε αντικριστούς διαδρόμους, που προσπαθούν απεγνωσμένα να τρέξουν το ένα προς το άλλο, μόνο που εμποδίζονται γιατί είναι δεμένα. Σε λιγότερο από 24 ώρες όμως, 40.000 υπογραφές είχαν συγκεντρωθεί εναντίον του έργου κατηγορώντας καλλιτέχνες και μουσείο για σκληρότητα απέναντι στα ζώα. Το αίτημα για τον απόσυρσή του έτσι, ικανοποιήθηκε, παρά τις διαμαρτυρίες άλλων δημιουργών για λογοκρισία, όπως ο Αι Γουέιγουεϊ, που έπαιρνε επίσης μέρος στην έκθεση.

Διαβάστε επίσης:

Το αγριολούλουδο, το σαλιγκάρι, η πέρδικα – Έρευνα για την χλωρίδα και πανίδα στους αρχαιολογικούς χώρους

Αντιαμερικανικό το Σμιθσόνιαν για τον Τραμπ – Λογοκρισία και κατηγορίες

ΤτΕ: Παρουσίαση του συλλεκτικού νομίσματος «100 Χρόνια από τη Γέννηση του Γλύπτη Takis»