Τα μυστήρια του χρόνου, το μηδέν που χάθηκε και οι ανθρώπινες συμβάσεις

Γιατί δεν υπάρχει έτος μηδέν στην μέτρηση του χρόνου; Πότε καθιερώθηκε το «π.Χ.» και το «μ.Χ.»; Ποια είναι η διαφορά μεταξύ «προ Χριστού» και «Προ Κοινής ] Εποχής»; Και εν πάση περιπτώσει, είμαστε βέβαιοι για την χρονολογία στην οποία βρισκόμαστε; Κι αν όχι, ποια είναι η σωστή; Ο χρόνος είναι μια διάσταση που μας κυβερνάει και η μέτρησή του είναι πρωταρχική για τη ζωή μας, πώς ακριβώς όμως προήλθαν όλα αυτά;

Η αρχή έγινε από την προσπάθεια των πρώτων Χριστιανών να λύσουν το πρόβλημα της ημερομηνίας για τον εορτασμό του Πάσχα με την ανάσταση του Ιησού Χριστού. Έτσι το 325 μ.Χ. η Α΄ Σύνοδος της Νίκαιας αποφάσισε, ότι το Πάσχα θα έπεφτε την Κυριακή μετά την πανσέληνο μετά την εαρινή ισημερία.

Οι υπολογισμοί που έγιναν μάλιστα για τον ορισμό αυτής της σημαντικής ημερομηνίας καταγράφηκαν σε κείμενα γνωστά ως Πίνακες του Πάσχα. Δύο αιώνες αργότερα το 525 ένας μοναχός, ο Διονύσιος ο Μικρός (470-544), που αποφάσισε να μετρήσει τα χρόνια από τη γέννηση του Χριστού θα γινόταν ο «εφευρέτης» του «Έτους Κυρίου» (Anno Domini‎‎ στα λατινικά) ή στα ελληνικά σήμερα «μετά Χριστόν».

Η καταστροφή του κόσμου

Ο Διονύσιος δεν είπε ποτέ, πώς καθόρισε την ημερομηνία γέννησης του Ιησού αλλά είναι πιθανόν να χρησιμοποίησε σωζόμενα γραπτά από πρώιμους χριστιανούς, όπως ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς ή ο Ευσέβιος ο Καισαρείας για να καταλήξει στην εκτίμησή του, όπως αναφέρει ο Όλντεν Μοσάμερ, επίτιμος καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο βιβλίο του «Ο υπολογισμός του Πάσχα και οι απαρχές της Χριστιανικής εποχής» (Οξφόρδη, 2008).

Υπάρχουν στοιχεία μάλιστα, ότι στη ενέργειά του αυτή ο Διονύσιος ο Μικρός (γεννημένος στην Μικρά Σκυθία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, μια περιοχή μεταξύ Ρουμανίας και Βουλγαρίας) είχε υποκινηθεί από την επιθυμία του να αντικαταστήσει τα Διοκλητιανά έτη με ένα ημερολόγιο βασισμένο στην ενσάρκωση του Χριστού, προκειμένου να αποτρέψει τους ανθρώπους από την αγωνία για την επικείμενη καταστροφή του κόσμου! Κι αυτό, γιατί εκείνη την εποχή υπήρχε η πεποίθηση, ότι το τέλος του κόσμου θα συνέβαινε 500 χρόνια μετά την γέννηση του Χριστού.

Το λάθος της γέννησης

Όλα ξεκινούσαν από το ημερολόγιο που βρισκόταν τότε σε ισχύ και το οποίο βασιζόταν στο «Έτος του Κόσμου» (Anno Mundi) ακολουθώντας την Παλαιά Διαθήκη που προσδιόριζε την δημιουργία του κόσμου. Σύμφωνα με τις μετρήσεις λοιπόν, προέκυπτε, ότι ο Χριστός είχε γεννηθεί το 5.500. Άρα το 6.000 -πάντα κατά το Anno Mundi- θα γινόταν η Δευτέρα Παρουσία!

Και αυτόν μεν τον …κίνδυνο κατόρθωσε να τον αποσοβήσει ο Διονύσιος, όχι όμως χωρίς λάθη, αφού ορίζοντας το 1 μ.Χ. ως έτος γέννησης του Ιησού, έπεσε έξω στην εκτίμησή του κατά μερικά χρόνια. Γιατί οι σύγχρονες εκτιμήσεις τοποθετούν τη γέννηση του Χριστού μεταξύ του 6 π.Χ. και 4 π.Χ. ενώ είναι βέβαιο ότι τα Χριστούγεννα δεν ήταν στις 25 Δεκεμβρίου.

Ο Διονύσιος πάντως επινόησε το σύστημά του για να αντικαταστήσει το Διοκλητιανό, που ως γνωστόν πήρε το όνομά του από τον ρωμαίο αυτοκράτορα (284 -305 μ.Χ.) Το πρώτο έτος μάλιστα του Διονυσίου, το Anno Domini 532, ήρθε αμέσως μετά το έτος Anno Diocletiani 247, με την αλλαγή να γίνεται ειδικά για να καταργήσει τη μνήμη του Διοκλητιανού, ο οποίος είχε προβεί σε σκληρές διώξεις κατά των χριστιανών. (Μεταξύ άλλων είχε εκδώσει διαταγές για την δολοφονία ή τη φυλάκιση πολλών χριστιανών της αυτοκρατορίας και για το κάψιμο των εκκλησιών και των γραφών τους).

Πού είναι το έτος μηδέν;

Για να προστεθεί όμως το «π.Χ.» χρειάστηκε να περάσουν άλλοι δύο αιώνες, όταν ο Σεβάσμιος Βέδας (672-735), βενεδικτίνος μοναχός στο μοναστήρι της Νορθούμπρια στη Βόρεια Αγγλία δημοσίευσε, το 731 την «Εκκλησιαστική Ιστορία του Αγγλικού Λαού», όπως γράφει η Αντόνια Γκράνστεν του Πανεπιστημίου του Νότινγχαμ στο βιβλίο της «Ιστορική γραφή στην Αγγλία: 500 έως 1307 περίπου» (Routledge, 1997). Έγινε έτσι ο πρώτος, που χρησιμοποίησε το «B.C.» για να μετρήσει τα χρόνια που προηγούνται της γέννησης του Χριστού.

Έτος μηδέν ωστόσο, δεν προέκυψε και ο λόγος είναι απλός: Η έννοια του αριθμού «0» δεν είχε εμφανιστεί ακόμη στη Δυτική Ευρώπη ενώ να σημειωθεί, ότι δεν υπήρχε ούτε στην ελληνική αρχαιότητα (όπως και οι αρνητικοί ακέραιοι αριθμοί, βέβαια). Έτσι ο Βέδας απλώς τον αγνοούσε, παρ΄ότι σε άλλους πολιτισμούς, συμπεριλαμβανομένων των Βαβυλωνίων και των Μάγια το μηδέν υπήρχε ενώ για πρώτη φορά το αναφέρει γραπτά, το 628 μ.Χ. ένας ινδός λόγιος
ο Μπραχμαγκούπτα.

Πέρασαν ακόμη μερικοί αιώνες πάντως, για την καθιέρωση της ορολογίας «πριν» και «μετά τον Χριστό», κυρίως αφ΄ότου ο Καρλομάγνος υιοθέτησε το νέο σύστημα χρονολόγησης για τα επίσημα αρχεία του κράτους ενώ η εξάπλωσή του ολοκληρώθηκε μέχρι τον 15 ο αιώνα.

Η Κοινή Εποχή και η συμπερίληψη

Η συμπερίληψη του συστήματος ωστόσο έγινε σιωπηρά στην εισαγωγή του Γρηγοριανού ημερολογίου του 16ου αιώνα ενώ η «επισημοποίησή» του διεθνώς θα γινόταν πολύ …πολύ αργότερα. Μόλις το 1988, όταν ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης κυκλοφόρησε το ISO 8601, το οποίο περιγράφει έναν διεθνώς αποδεκτό τρόπο παρουσίασης ημερομηνιών και ωρών.

Στον 21 ο αιώνα πάντως μια αλλαγή διαφαίνεται, που χωρίς να έχει επικρατήσει, κερδίζει έδαφος. Οργανισμοί και άτομα της ακαδημαϊκής κοινότητα ιδίως έχουν στραφεί στην ορολογία B.C.E. (Before Common Era / Προ Κοινής Εποχής) και C.E. (Common Era / Κοινή Εποχή) αντί των B.C. (π.Χ.) και A.D. (μ.Χ.) Μάλιστα για πρώτη φορά οι συγκεκριμένοι όροι είχαν εμφανιστεί από το 1715, όταν χρησιμοποιήθηκαν σε ένα βιβλίο αστρονομίας, εναλλακτικά με τη «Vulgar Era», με το Vulgar εκείνη την εποχή να σημαίνει «σύνηθες» και όχι «χυδαίο», όπως κατέληξε αργότερα.

Ένας από τους λόγους αυτής της διαφοροποίησης είναι, ότι οι καινούργιοι όροι μπορούν να χρησιμοποιούνται και από άτομα που δεν πρόσκεινται στον χριστιανισμό, έτσι ώστε να μην γίνονται διακρίσεις μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών και θρησκειών. Αν και μπορεί βέβαια, να προέρχεται και από το αίτημα της εποχής μας για συμπερίληψη. Σοβαρή αιτία όμως ακόμη είναι και το γεγονός, ότι πράγματι οι ισχύοντες όροι είναι ανακριβείς λόγω της «αναθεώρησης» του έτους γέννησης του Χριστού πριν από τον 1 ο μ.Χ. αιώνα.

Εν τέλει όμως, αλλάζει τίποτε; Ο χρόνος κυλά αδιαφορώντας για τις ανθρώπινες συμβάσεις.