Στα ίχνη του Μεγάλου Αλεξάνδρου: Η Ελληνίδα αρχαιολόγος που σκάβει στην Αλεξάνδρεια

«Στην Αλεξάνδρεια, ο Αλέξανδρος είναι ζωντανός. Είναι παντού!» λέει η αρχαιολόγος Καλλιόπη Λιμναίου- Παπακώστα, καθώς ο φακός την παρακολουθεί να κινείται ανάμεσα στα οικοδομικά κατάλοιπα ενός αρχαίου κτηρίου με τους εργάτες γύρω της να δουλεύουν στην ανασκαφή και τις αντλίες σε πλήρη λειτουργία για την απορρόφηση των  υδάτων, που αλλιώς θα πλημμύριζαν το χώρο.

Αλεξάνδρεια, Κήποι Σαλλαλάτ (που σημαίνει καταρράκτης), σήμερα. Και κάτω από επιχώσεις δέκα και πλέον μέτρων, η Αλεξάνδρεια του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

«Γιατί αν σήμερα αυτή η περιοχή είναι πάρκο, στην αρχαιότητα αποτελούσε, σύμφωνα με τις πηγές και ιδιαίτερα τον Στράβωνα, τμήμα του βασιλικού τετραγώνου, όπου βρίσκονταν οι βασιλικές εγκαταστάσεις», μου λέει η ίδια στο τηλέφωνο.

Αφορμή για την επικοινωνία μας, το νέο ντοκιμαντέρ του Netflix «Αλέξανδρος: Η γέννηση ενός θεού», απ’ όπου και η παραπάνω σκηνή, στο οποίο η κυρία Λιμναίου- Παπακώστα παρουσιάζει την αρχαιολογική έρευνα, που διεξάγει εδώ και 17 χρόνια στην Αλεξάνδρεια. Την πόλη, που ίδρυσε ο Μακεδόνας στρατηλάτης  το 331 π.Χ.  για να αναδειχθεί μέσα σε έναν αιώνα, στην εποχή των Πτολεμαίων, η μεγαλύτερη του κόσμου και αναπόφευκτα να γίνει πεδίο άγριων συγκρούσεων, λεηλασιών και καταστροφών, που την ισοπέδωσαν επανειλημμένα. Εξαφανίζοντας έτσι, και τον τάφο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που σύμφωνα με τις ιστορικές πηγές βρισκόταν στην Αλεξάνδρεια.

Κι αν κάποιοι θεατές του ντοκιμαντέρ στέκονται περισσότερο στην σκηνή ενός φιλιού, που ανταλλάσσουν ο Αλέξανδρος με τον Ηφαιστίωνα -σκηνοθετική επιλογή βεβαίως, προς παρακίνηση του ενδιαφέροντος- η Ελληνίδα αρχαιολόγος, όπως και η πλειάδα των ξένων επιστημόνων που συμμετέχουν, παραθέτουν και πολλά άλλα στοιχεία, που σκιαγραφούν  την εντελώς ξεχωριστή προσωπικότητά του ευφυούς, οραματιστή και τολμηρού, πέρα από κάθε μέτρο, νεαρού Μακεδόνα, που κατέκτησε όλο το γνωστό κόσμο της εποχής του.

Οι Κήποι

«Κάνοντας ανασκαφές σε αυτή την σπουδαία πόλη, νιώθω πιο κοντά στον ήρωά μου», λέει εξάλλου, η ίδια. Ήταν το 1996, όταν έφθασε για πρώτη φορά στην Αλεξάνδρεια, προκειμένου να συμμετάσχει σε ένα συνέδριο – για τον Αλέξανδρο φυσικά-  και από τότε μπήκαν οι πρώτες βάσεις για την έρευνα, που θα ακολουθούσε. Το Ελληνικό Ινστιτούτο Έρευνας Αλεξανδρινού Πολιτισμού, το οποίο διευθύνει, κατόρθωσε το 2007 να πάρει άδεια για αρχαιολογική έρευνα στους Κήπους Σαλλαλάτ από το Ανώτατο Αρχαιολογικό Συμβούλιο της Αιγύπτου, το οποίο γενικά είναι πολύ φειδωλό σε τέτοιες παραχωρήσεις, και έκτοτε η Αλεξάνδρεια έχει γίνει το δεύτερο σπίτι της, αφού εκεί περνάει οκτώ μήνες του χρόνου.

«Οι Κήποι Σαλλαλάτ είναι το εθνικό πάρκο της Αλεξάνδρειας, που είχε δημιουργηθεί από τον Μωχάμετ Άλι με σπάνια φυτά και δέντρα. Αλλά για μένα είναι πολύ σημαντική περιοχή, λόγω της θέσης της στην τοπογραφία της Πτολεμαϊκής πόλης», λέει γι’ αυτό το κομμάτι γης, που στην αρχαιότητα βρισκόταν μεταξύ των προς τη θάλασσα ανακτόρων και της Κανοπικής οδού.

Το μαρμάρινο άγαλμα

Εδώ, το 2009 θα έφερνε στο φως το σπουδαιότερο εύρημα της ανασκαφής ως τώρα, ένα άγαλμα Αλέξανδρου από παριανό μάρμαρο. «Στις 4 Μαΐου, σχεδόν την τελευταία ημέρα των εργασιών μας στο Σαλλαλάτ και όταν όλα έδειχναν, ότι έπρεπε να σταματήσουμε, σκάβοντας ήδη μέσα στο νερό στα 10 μέτρα βάθος, ξαφνικά, περίπου στα 8 μέτρα βάθος, υποχώρησε λίγο το χώμα και ένα τμήμα μαρμάρινου γλυπτού αποκαλύφθηκε μπροστά μας», περιγράφει η ίδια τη συγκλονιστική στιγμή του εντοπισμού του.

«Ο τύπος του αγάλματος, τα χαρακτηριστικά της κεφαλής, η «αναστολή» της κόμης, το χαρακτηριστικό διάδημα στο μέτωπο, οι αναλογίες, η κίνηση και τέλος, η στάση του λαιμού, όλα αυτά είναι στοιχεία, που παραπέμπουν στον Μέγα Αλέξανδρο», λέει η αρχαιολόγος, που το χρονολογεί στην πρώιμη Ελληνιστική εποχή. Αρκετά χρόνια αργότερα μάλιστα, το 2016 έφερε στο φως και την δεξιά παλάμη του γλυπτού, που σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αλεξάνδρειας.

«Φαίνεται σαν να κρατούσε ένα δόρυ, που ενισχύει την άποψη, ότι πρόκειται για Αλέξανδρο Δορυφόρο, έργο της Σχολής του Λυσίππου», όπως σημειώνει.

Ένα μνημειώδες κτήριο

Η κύρια ανασκαφή όμως, στους Κήπους Σαλλαλάτ έχει να κάνει με ένα μνημειώδες, δημόσιο κτήριο της Ελληνιστικής Εποχής, με διαστάσεις  42 Χ 35 μέτρα, του οποίου τα θεμέλια μόλις αποκαλύφθηκαν πλήρως. Και μόνον η βάση του εξάλλου,  φθάνει τα 2,5 μέτρα, γεγονός που  υποδηλώνει το ύψος, που θα πρέπει να είχε. «Έχω βρει πολλά αρχιτεκτονικά μέλη, τμήματα από κιονόκρανα αλλά και πλήθος χρωματιστών κονιαμάτων.  Σε μπλε, ώχρα, κόκκινο, λευκό και μαύρο, δηλαδή στα μακεδονικά χρώματα, που αποδεικνύουν τα σημασία και την πολυτέλεια αυτού του κτηρίου»,  λέει η κυρία Παπακώστα ενώ εκμυστηρεύεται και την μεγάλη επιθυμία της να το αναστηλώσει.

Κάτω από αυτό το κτήριο εξάλλου, δεν υπάρχει απολύτως τίποτε, μόνον άμμος και ψαμμίτης, πρόκειται δηλαδή για το φυσικό έδαφος, όπου χαράχτηκαν τα σχέδια και ανεγέρθηκαν τα κτήρια της πόλης.

Πολλά νομίσματα τόσο του Αλέξανδρου  όσο και των Πτολεμαίων έχουν επίσης βρεθεί, όπως και των λοιπών περιόδων: Ρωμαϊκά και Βυζαντινά. Τεράστιες είναι οι ποσότητες της κεραμικής, πολλά λυχνάρια, πλήθος ενσφράγιστες λαβές με ελληνικά ονόματα,  ροδιακών αμφορέων, που μετέφεραν κρασί, όπως και αγαλματίδια.

Η οδός των βασιλέων

Ενώ να συνυπολογισθεί και η ρωμαϊκή οδός, που ήρθε στο φως πριν δύο χρόνια κατά ένα τμήμα της σε μήκος 25 μέτρων, κατασκευασμένη από τους περίφημους, μαύρους λίθους του Ασουάν. «Είναι μία από τις κύριες, οριζόντιες οδούς της Αλεξάνδρειας, που ξεκινούσε από το λιμάνι, διέσχιζε κάθετα την πόλη και διασταυρωνόταν με την Κανοπική οδό για να καταλήξει στη συνέχεια στη λίμνη Μαρεώτιδα», εξηγεί  η αρχαιολόγος. «Ο δρόμος αυτός είχε χαραχτεί από τον Αλέξανδρο, όταν έκανε το σχέδιο της Αλεξάνδρεια. Αυτόν τον δρόμο έπαιρναν οι βασιλιάδες  με τα άρματά τους για να πάνε στη λίμνη, όπου υπήρχαν χώροι αναψυχής, εκτός  βέβαια από τη λειτουργία του λιμανιού, γιατί εκεί έφταναν τα πλοιάρια με εμπορεύματα από  παραπόταμους του Νείλου».

Επιμονή, υπομονή και αντοχή έχει χρειαστεί όλα αυτά τα χρόνια η κυρία Παπακώστα, δουλεύοντας κάτω από αντίξοες συνθήκες σ’ αυτούς τους περίφημους Κήπου, λόγω του υδροφόρου ορίζοντα, που βρίσκεται στα επτά μέτρα βάθος, επιβάλλοντας την διαρκή άντληση του νερού. «Νομίζω ότι προσπαθώ να αντλήσω το Νείλο», μου λέει. Παρ’ όλα αυτά η ανασκαφή, που είχε αρχίσει από μία «τρύπα» 15 μόλις τετραγωνικών,  σήμερα έχει φθάσει τα 2000 τ.μ. Άλλωστε «Το όνειρό μου είναι να γίνουν οι Κήποι αρχαιολογικό πάρκο», δηλώνει και γιατί όχι, αφού το έργο της εκτιμάται ιδιαίτερα στην Αίγυπτο. Εκεί όπου θα φθάσει και πάλι σε λίγες μέρες για την έναρξη της νέας ανασκαφικής περιόδου, που γίνεται κάθε χρόνο τέτοια εποχή.

Όσο για τον Αλέξανδρο είναι πάντα το ζητούμενο. Στο ντοκιμαντέρ τον βλέπουμε να φθάνει στην Αίγυπτο στρατιώτης και να φεύγει από εκεί θεός. Τα υπόλοιπα…

Διαβάστε επίσης:

Το εκκεντρικό σπίτι του Νταλί στην Καταλονία – Ασυνήθιστες επιλογές και ένα αυγό στην ταράτσα

Μπρος-πίσω οι Βρετανοί για τους επαναπατρισμούς μουσειακών έργων – Τροποποίηση νόμου

Πίνακας των Μπητλς για 1,7 εκατ. δολάρια