Ο συλλέκτης και δικηγόρος Σωτήρης Φέλιος συνέθεσε έναν πυκνό και ευθύβολο επικήδειο για τον φίλο του Χρόνη Μπότσογλου. Ο περίφημος ζωγράφος πέρασε στο επέκεινα στις 4 Μαρτίου 2022. Κόσμος από τα Γράμματα και τις Τέχνες συμπαραστάθηκαν στη σύζυγό του Ελένη και τις τρεις τους κόρες.

Η σύζυγός του Ελένη με την οποία συμπορεύτηκαν εξ απαλών ονύχων, ζήτησε από τον μεγάλο συλλέκτη και δικηγόρο να μιλήσει μετά την πολιτική κηδεία του στο Α’ Νεκροταφείο. Πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 9 Μαρτίου. Επικήδειο επίσης συνέθεσε ο πρύτανης της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών Νίκος Τρανός.

Ο Σωτήρης Φέλιος άρχισε να συλλέγει το 1979, ταυτόχρονα με την ίδρυση του δικηγορικού του γραφείου. Επειδή αμέσως διακρίθηκε επαγγελματικά, διέθετε πόρους για να αγοράσει τους τότε καταξιωμένους ζωγράφους (π.χ. Τσαρούχη). Ο Σωτήρης Φέλιος αναζητούσε τους σύγχρονούς του. Εκείνους ίσως που μπορούσαν να εκφράσουν δικές του μεταφυσικές, υπαρξιακές αναζητήσεις. Καθώς και της γενιάς του.

Συνέβαλε βαθμιαία στην «ανατροφή» και ανάδειξη μιας ολόκληρης γενιάς ελλήνων ζωγράφων από τη Μεταπολίτευση μέχρι σήμερα.

Έτσι δημιουργήθηκε η περίζηλη Συλλογή Σωτήρη Φέλιου -η σημαντικότερη στο είδος της στην Ελλάδα.

Το χρονικό της γνωριμίας τους

Ο Χρόνης Μπότσογλου υπήρξε ένας από τους πρώτους και πολυαγαπημένους του.

Μια μέρα τη δεκαετία του 1980, ο Σωτήρης Φέλιος συνάντησε τον Χρόνη Μπότσογλου στο ατελιέ του.

Όπως έχει διηγηθεί ο συλλέκτης, ο ζωγράφος τότε σήκωσε μια κουρελού που σκέπαζε τα τελευταία του έργα.

Ο συλλέκτης βρέθηκε μπροστά στο έργο όπου η μητρική φιγούρα του ζωγράφου βγαίνει μέσα από μια μηχανή Singer. «Του λέω, Χρόνη αυτή η σκηνή είναι από τον Όμηρο. Ο Οδυσσέας έχει κατέβει στον κάτω κόσμο, βλέπει τη μάνα του, παει να την αγκαλιάσει και περνάνε τα χέρια του μέσα από τη σκιά της. Και βάζει τα κλάματα. Μου λέει τη Νέκυια έχω φτιάξει, με φίλους μου».

Νέκυια

Πρόκειται για σύνθεση από τη Νέκυια, το γνωστότερο πολλαπλό έργο του καλλιτέχνη και σύμφωνα με ορισμένους, ένα από τα σημαντικότερα της σύγχρονης περιόδου.

Κάθε έργο έχει τις διαστάσεις μιας πόρτας. «Λέω, Χρονάκο αυτό είναι ένα έργο. Να το πάρω εγώ; Με αγκαλιάζει, με φιλάει και φεύγω. Μόλις βγαίνω έξω με βαράει ο ήλιος. Και λέω βρε μ… πόσο κάνει; Δεν γυρίζω πίσω να ρωτήσω. Σε επόμενο χρόνο, βρήκαμε άκρη».

Μεγάλη αναδρομική της Νέκυιας παρουσιάστηκε στο Μουσείο Μπενάκη στην έκθεση Χρόνης Μπότσογλου – Μια προσωπική Νέκυια (1993-2000) το Δεκέμβριο 2002 – Ιανουάριο 2003.

(Το Μουσείο έχει παρουσιάσει και συνολικά τη Συλλογή Σωτήρη Φέλιου στην έκθεση Το βλέμμα του Χρόνου. Ιστορίες εικόνων, Πίνακες από τη Συλλογή Σωτήρη Φέλιου το 2009).

Η ομιλία

Λίγοι μπορούν να συλλάβουν και να ορίσουν τη «θεϊκή» έμπνευση της δημιουργίας όσο ο Σωτήρης Φέλιος. Ευγενικά, παραχώρησε την ομιλία του με αφορμή την απώλεια του σπουδαίου φίλου του. Μέσα στο λυρισμό και την ακρίβειά της, εμπεριέχει την ποίηση. Ιδού:

«Γνώρισα τον Χρόνη περί τα τέλη της δεκαετίας του 1980.

Οι συναντήσεις μας ήταν άτακτες και πάντα είχαν αιτία και αφορμή τις δημιουργίες του.

Όλες ή σχεδόν όλες οι συναντήσεις μας έγιναν στα, κατά καιρούς, εργαστήριά του πάντοτε γινόταν κουβέντα που ξεκινούσε συνήθως από μια νύξη για τα συμβαίνοντα. 

Ήθελε να ξέρει τι γινόταν και είχε τ’ αυτί και τον νου ανοιχτά στα νέα.

Με άκακο οινόπνευμα

«Αυτές οι συναντήσεις συνοδεύονταν από άκακο οινόπνευμα.

‘Ηταν γοητευτική η στάση του, όταν με κάθε τρόπο του ο Χρόνης έλεγε ότι το νόημα της ζωής είναι η ελευθερία. 

Αυτή τη γοητευτική στάση του την αποθησαύρισα μέσα μου, χειρονομία τη χειρονομία, φράση τη φράση, υπαινιγμό προς υπαινιγμό. 

Ο Χρόνης φαινόταν να λέει ότι τίποτα δεν είναι πιο σημαντικό, πιο σαγηνευτικό, πιο ουσιαστικό απ’ την ενδοσκόπηση, αυτή την εσωτερική αναζήτηση του ανθρώπου κι αυτό γιατί η μεγαλύτερη αλλαγή, η μεγαλύτερη επανάσταση συμβαίνει μέσα μας. 

Μου το είχε πει κάποτε που συζητούσαμε για την Νέκυια, τότε που μας έλεγε με τον τρόπο του ότι μήτρα της ομορφιάς και η ουσία τη ζωής είναι η μνήμη.

Με την ποίηση του Σεφέρη

«Αυτό το εσωτερικό ταξίδι του Χρόνη -που κράτησε όλη του τη ζωή- κινητοποίησε αριστουργηματικά τα αισθήματα, την ευαισθησία και τη μαστοριά του για τις δημιουργίες του. 

Πάλι μετά την έκθεση της Νέκυιας στη Βενετία, κουβεντιάζοντας για τη μνήμη, έψαξε ένα ποίημα του Σεφέρη και το διάβασε λίγο μεγαλόφωνα. 

Του το διαβάζω τώρα και εγώ με τη σειρά μου:

Όπως τα πεύκα κρατάνε τη μορφή του αγέρα, ενώ ο

αγέρας έφυγε,

δεν είναι εκεί

Το ίδιο και τα λόγια φυλάγουν τη μορφή του ανθρώπου

Κι όταν ο άνθρωπος έφυγε,

δεν είναι εκεί

Το βίωμα της ζωής

Ο Χρόνης επινόησε μια ασύλληπτη διαδικασία που του επέτρεψε να μεταμορφώσει σε τέχνη το ανεπανάληπτο βίωμα της ζωής κι αυτό γιατί ήξερε να ξεχωρίζει το αληθινό απ’ το κάλπικο.

Με τη ζωή του ο Χρόνης ήταν η προσωποποίηση της αξιοπρέπειας, του σεβαστού, της αρχοντιάς.

Κι όλα αυτά μαζί με τη Μούσα του, την Ελένη.

Ας τους φανταστούμε στον Έρωτά τους.

Η σχέση τους μπορεί να είχε ό,τι και τα δύο φτερωτά άλογα του Ηνίοχου του Πλάτωνα.

Αν δεν με πιστεύετε δείτε πάλι τα “Ερωτικά” ανάγλυφα του Χρόνη.

Ελένη,

Κυβέλη,

Άννα,

Ελίζα,

Να σας συντροφεύει πάντα η μνήμη του Χρόνη».

Ο σπουδαίος συλλέκτης και δικηγόρος Σωτήρης Φέλιος

Πληροφορίες

Για περισσότερες πληροφορίες στον ιστιότοπο της Συλλογής Σωτήρη Φέλιου, που λειτουργεί σαν ψηφιακή βιβλιοθήκη σύγχρονης ελληνικής ζωγραφικής.