Σίντι Σέρμαν: Ανατρεπτικές εικόνες στα γυναικεία στερεότυπα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης

Το Χόλιγουντ της δεκαετίας του ΄50 και του΄60, τα φιλμ νουάρ, οι B movies και οι ταινίες του ανεξάρτητου ευρωπαϊκού κινηματογράφου, οι λήψεις του Άλφρεντ Χίτσκοκ.

Όλα πηγή έμπνευσης για την Σίντι Σέρμαν για να δημιουργήσει τις δικές της εικόνες στα τέλη της δεκαετίας του ΄70 στο ύφος των παλιών κινηματογραφικών διαφημίσεων, αλλά πλέον παραπέμποντας σε συγκεκριμένους τύπους χαρακτήρων ως αφετηρία της συζήτησης για τους ρόλους των φύλων, τον φεμινισμό και την αναπαράσταση.

Πρόκειται για την σειρά φωτογραφιών της διάσημης αμερικανίδας καλλιτέχνιδας «Untitled Film Stills» (1977-1980), με την οποία άρχισε εντυπωσιακά την καριέρα της, μόλις έφθασε στην Νέα Υόρκη σε ηλικία είκοσι τριών ετών.

Και αυτή η διεθνώς αναγνωρισμένη σήμερα σειρά, εβδομήντα ασπρόμαυρων φωτογραφιών, στις οποίες η Σέρμαν προσωποποιεί πληθώρα στερεοτυπικών γυναικείων χαρακτήρων παρουσιάζεται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην έκθεση «Cindy Sherman at Cycladic: Πρώιμα έργα». Μαζί όμως και με έργα της από τις σειρές «Rear Screen Projections» (1980), «Centerfolds» (1981) και «Color Studies» (1981-1982), φθάνοντας σε ένα σύνολο που ξεπερνά τα εκατό.

Αντλώντας έμπνευση από την αναπαραγωγή γυναικείων εικόνων και στερεοτύπων από την τηλεόραση, τον κινηματογράφο και τις διαφημίσεις, όπως η μοιραία γυναίκα, τα κορίτσια καριέρας, η νοικοκυρά, τα έργα της Σέρμαν δημιουργήθηκαν για να ασκήσουν κριτική στους παραδοσιακούς ρόλους και την ταυτότητα των φύλων.

Ενώ η καλλιτεχνική πρακτική της, που κινείται ανάμεσα στη φωτογραφία και την περφόρμανς την καθιέρωσε ως πρωτοπόρο του μέσου στα τέλη της δεκαετίας του 1970.

Άλλωστε η καλλιτέχνιδα ξεκίνησε να δουλεύει μόνη της στο στούντιο, αναλαμβάνοντας η ίδια τον ρόλο της μακιγιέζ, της κομμώτριας, της στυλίστριας και της σκηνοθέτιδας, καθώς μεταμορφώνεται σε διάφορους επινοημένους χαρακτήρες που απαθανατίζει στις φωτογραφίες της.

Φωτογράφος και μοντέλο

Γεννημένη το 1954 στο Γκλεν Ρίτζ του Νιου Τζέρσεϋ η Σίντι Σέρμαν διερευνά, εδώ και περισσότερες από τέσσερεις δεκαετίες μέσα από τις ανατρεπτικές φωτογραφίες της Cindy Sherman
Untitled #76 1980 θέματα σχετικά με την αναπαράσταση και την ταυτότητα στα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας.

Και η έκθεσή της στην Ελλάδα, για πρώτη φορά ας σημειωθεί, αποκαλύπτει και, επιπλέον, επιχειρεί να αποδομήσει τους ρόλους και τα στερεότυπα των γυναικών, θέτοντας ερωτήματα σχετικά με το πώς έχει εξελιχθεί η αναπαράσταση των γυναικών με την πάροδο του χρόνου, πώς έχουν αλλάξει οι κοινωνικές προσδοκίες καθώς και σχετικά με τον ρόλο της τέχνης στη διαμόρφωση ή την αμφισβήτηση των πολιτισμικών αντιλήψεων.

Το 1980 η Σέρμαν ατράφηκε στην έγχρωμη φωτογραφία δημιουργώντας τη σειρά που είναι γνωστή ως «Rear Screen Projections» (1980). Στα έργα αυτά, για τα οποία πόζαρε μπροστά σε τοποθεσίες που προβάλλονταν σε μεγάλη οθόνη, εφάρμοσε την τεχνική που χρησιμοποιούσε συχνά ο Άλφρεντ Χίτσκοκ.

Η τεχνική αυτή της προσέφερε μεγαλύτερο έλεγχο επί του τελικού αποτελέσματος συνεχίζοντας έτσι, τον καλλιτεχνικό της διάλογο με τον κινηματογράφο. Οι συγκεκριμένες φωτογραφίες δημιουργήθηκαν εξ ολοκλήρου στο στούντιο με την ίδια να συνεχίζει να έχει τον ρόλο του μοντέλου και παρουσιάζουν έντονα το στοιχείο του τεχνάσματος, θολώνοντας τα όρια της πραγματικότητας και αφήνοντας την αφήγηση των σκηνών σκόπιμα ασαφή.

Πειραματισμός με χρώμα και σκιά

Ένα χρόνο αργότερα, το περιοδικό τέχνης Artforum, ανέθεσε στην Σίντι Σέρμαν να δημιουργήσει νέες εικόνες και η πρόσκληση οδήγησε στη σειρά φωτογραφιών «Centerfolds» (1981).

Με ξεκάθαρες αναφορές σε ερωτικές εικόνες που συνήθως συναντούσε κανείς σε ανδρικά περιοδικά της εποχής, η καλλιτέχνιδα αμφισβήτησε τον διαδεδομένο τρόπο κατανάλωσης εικόνων, ειδικά όσων απεικονίζουν γυναίκες, εστιάζοντας στην ηδονοβλεπτική ματιά του θεατή.

Το περιοδικό όμως, δεν δημοσίευσε ποτέ τις συγκεκριμένες φωτογραφίες από φόβο για τις αντιδράσεις της κοινής γνώμης. Αλλά στην τελική αυτές οι φωτογραφίες αποτελούν μία από τις πιο γνωστές σειρές έργων της.

Η σειρά «Color Studies» (1981-1982), τέλος, περιλαμβάνει κάθετα έργα μεγάλης κλίμακας, στα οποία γίνεται εμφανής ο πειραματισμός της Sherman με το χρώμα και τη σκιά. Σε αυτή τη σειρά, η Sherman συνεχίζει να φωτογραφίζει τον εαυτό της κοιτάζοντας απευθείας τον φωτογραφικό φακό και κατ’ επέκταση τον θεατή.

Πρόκειται, και σε αυτή την περίπτωση, για επινοημένες εικόνες που φέρνουν σε πρώτο πλάνο τα εύθραυστα όρια ανάμεσα στο τι είναι πραγματικό και τι τεχνητό, καλύπτοντας και αποκαλύπτοντας τα θέματα των λήψεων μέσω της σκιάς και του φωτός.

Να σημειωθεί ότι καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης «Cindy Sherman at Cycladic: Πρώιμα έργα» θα προβάλλεται εικοσάλεπτο απόσπασμα για τη Σίντι Σέρμαν από την ταινία με τίτλο «Transformation», μια παραγωγή του Art21 του 2009, που αποτελεί ανασκόπηση επιλεγμένων έργων της αλλά και της δημιουργικής διαδικασίας που ακολουθεί.

Ψηφιακή τεχνολογία

Άλλες σειρές έργων της Σίντι Σέρμαν είναι οι «Fairy Tales» (1985) και «Disasters» (1986-1989), με εικόνες στις οποίες εισήγαγε εμφανή προσθετικά στοιχεία και κούκλες, που οποία αργότερα θα χρησιμοποιούσε και σε άλλα έργα της, όπως η σειρά «Sex Pictures» (1992).

Ενώ στα περίφημα «History Portraits», που ξεκίνησε το 1988, χρησιμοποίησε αυτά τα θεατρικά εφέ για να αποδομήσει, αντί να διατηρήσει, οποιαδήποτε εντύπωση ψευδαίσθησης.

Από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 η Σέρμαν Sherman χρησιμοποιεί εξάλλου, την ψηφιακή τεχνολογία για να επεξεργαστεί περαιτέρω τους χαρακτήρες που πρωταγωνιστούν στις φωτογραφίες της.

Στη σειρά «Clown» (2003) πρόσθεσε ψυχεδελικά σκηνικά –ταυτόχρονα παιχνιδιάρικα και απειλητικά– θέλοντας να εξερευνήσει τη διαφορά μεταξύ της εξωτερικής περσόνας και της εσωτερικής ψυχολογίας του υποκειμένου της.

Ενώ στα έργα «Society Portraits» (2008) χρησιμοποίησε μια πράσινη οθόνη (green screen) για να δημιουργήσει μεγαλοπρεπή περιβάλλοντα και να απεικονίσει γυναίκες ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων.

Πρόκειται για πρόσωπα βαριά μακιγιαρισμένα και απορροφημένα από την κοινωνική τους θέση εν αναμονή της επικείμενης γήρανσης…

Πορτρέτα στο Instagram

Μια σειρά φωτογραφικών τοιχογραφιών, που δημιούργησε το 2010 παρουσιάστηκε εξάλλου, στην αναδρομική της έκθεση στο MoMA το 2012. Σ΄αυτές η Σίντι Σέρμαν εμφανίζεται με πολλούς, διαφορετικούς χαρακτήρες μπροστά σε ψηφιακό φόντο με κακοφτιαγμένες περούκες, μεσαιωνική ενδυμασία και χωρίς μακιγιάζ, χρησιμοποιώντας το Photoshop για να αλλοιώσει τα χαρακτηριστικά του προσώπου της.

Στη σειρά «Flappers» (2016) ο θεατής έρχεται αντιμέτωπος με την τρωτότητα της διαδικασίας γήρανσης των στάρλετ του Χόλιγουντ της δεκαετίας του 1920, οι οποίες ποζάρουν με εντυπωσιακές ενδυμασίες από την περίοδο της ακμής τους φορώντας υπερβολικό μακιγιάζ.

Το 2017 η Sherman άρχισε να ανεβάζει στο Instagram πορτραίτα στα οποία έχει χρησιμοποιήσει διάφορες εφαρμογές αλλοίωσης χαρακτηριστικών προσώπου, μεταμορφώνοντας τον εαυτό της σε μια πληθώρα πρωταγωνιστριών μέσα σε καλειδοσκοπικά σκηνικά.

Αποπροσανατολιστικές και αλλόκοτες, οι αναρτήσεις της αναδεικνύουν τον αποστασιοποιημένο χαρακτήρα του Instagram από την πραγματικότητα και την κατακερματισμένη αίσθηση του Εαυτού στη σύγχρονη κοινωνία, την οποία η Sherman έχει συμπυκνώσει μοναδικά στα έργα της από την αρχή της καριέρας της.

Οι ρόλοι της γυναίκας στην αρχαιότητα

«Οι πολλαπλοί ρόλοι της γυναίκας στην Aρχαιότητα. Μέσα από τις μόνιμες εκθέσεις του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης» είναι εξάλλου, ο τίτλος και το θέμα της μικρής αρχαιολογικής έκθεσης που παρουσιάζεται στην Πτέρυγα της Νεοφύτου Δούκα παράλληλα με την έκθεση της Σίντι Σέρμαν.

Με αναφορά στους πολυδιάστατους και πολυσχιδείς ρόλους της γυναίκας στην αρχαιότητα, όπως αυτοί καταγράφονται μέσα από τα έργα των μόνιμων εκθέσεων του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης περιλαμβάνει εννέα επιλεγμένα αντικείμενα, που αφορούν στη γυναίκα και χρονολογούνται από τις απαρχές της Προϊστορίας των Κυκλάδων μέχρι και την Ελληνιστική εποχή.

Είναι μαρμάρινα κυκλαδικά ειδώλια, πήλινες «Ταναγραίες» ή Κύπριες ιέρειες μαζί με δισδιάστατες θεές σε αγγεία, που προσφέρουν το υπόβαθρο ώστε να εξεταστεί διαχρονικά η γυναικεία μορφή.

Επίσης θα προβάλλεται σύντομη ταινία με θέμα την εξελισσόμενη θέση της γυναίκας στην αρχαιότητα στην οποία επιλεγμένα αντικείμενα του Μουσείου αφηγούνται τους πολλαπλούς γυναικείους ρόλους.

Η έκθεση «Cindy Sherman at Cycladic: Πρώιμα έργα» πραγματοποιείται με κύριο χορηγό την Rolex. 

Διαβάστε επίσης:

Μουσείο Ακρόπολης: Μια Ελλάδα άλλων εποχών από το φακό του Ρόμπερτ ΜακΚέιμπ

Οι αριστοκράτες της Αιγιάλειας – Η αποκάλυψη του σπουδαίου λατρευτικού κέντρου της αρχαίας Ελίκης

Γιάννης Καλλιγάς: Η ιστορική οικογένεια στην αθηναϊκή τέχνη