Σημαντική χειρονομία: Η επιστροφή στην Ελλάδα ενός κλεμμένου αρχαίου αγγείου

Είναι μια μικρή λήκυθος από το αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού, προϊόν ανασκαφής ενός τάφου, που είχε γίνει το 1910. Πώς έφθασε να πωλείται σε οίκο δημοπρασιών για να φθάσει στην Αμερική είναι άγνωστο.

Τα σημαντικό όμως είναι, ότι αυτό το αγγείο, που χρονολογείται στα ύστερα αρχαϊκά χρόνια επιστρέφει τώρα στο σπίτι του, χάρις στην πρωτοβουλία μάλιστα, του αμερικανικού μουσείου στο οποίο είχε καταλήξει. Όλα αυτά συνέβησαν χθες στην Πρεσβεία της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον, όπου σε μια λιτή αλλά εξαιρετική για την σημασία της τελετή η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη παρέλαβε την μελανόμορφη λήκυθο, ύστερα από την απόφαση του Μουσείο Γκλένκερν στην Πενσυλβάνια όπου φυλασσόταν να την επιστρέψει στην Ελλάδα.

Το ληκύθιο, ύψους 12 εκατοστών, το οποίο παρέδωσε η επιμελήτρια του μουσείου Γουέντι Κλόστερμαν φέρει μελανόμορφη παράσταση μάχης της Αθηνάς εναντίον Γίγαντα με δύο οπλίτες εκατέρωθεν του πολεμικού επεισοδίου. Το εύρημα προέρχεται από την ανασκαφή του τάφου 14 στον Κεραμεικό, είναι άγνωστο όμως, πότε και πώς «χάθηκε», καθώς τα ίχνη του εξαφανίστηκαν μεταξύ 1936 και 1976, όπως έδειξε η έρευνα του ίδιου του Μουσείου Γκλένκερν και του υπουργείου Πολιτισμού δια της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών.

Το αντικείμενο πάντως, μετά από την απομάκρυνσή του από την Ελλάδα πωλήθηκε σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s στη Νέα Υόρκη, το Δεκέμβριο 1973, στο πλαίσιο εκποίησης των περιουσιακών στοιχείων του Hagop Kevorkian Fund. Ο ιδιώτης που το αγόρασε από τη δημοπρασία το δώρισε στη συνέχεια, ανώνυμα στο αμερικανικό μουσείο.

Η έρευνα

«Αυτό το αρχαίο αγγείο επιστρέφει στο νόμιμο σπίτι του χάρη στη γενναιόδωρη και συμβολικά σημαντική χειρονομία του διευθυντή του μουσείου, δρα Μπράιαν Χέντερσον όπως είπε κατά την τελετή η υπουργός Πολιτισμού. Τονίζοντας επίσης, ότι «αυτός ο επαναπατρισμός δεν προέκυψε από επίσημη διεκδίκηση των ελληνικών Aρχών αλλά αντίθετα, ξεκίνησε από το ίδιο το Μουσείο Γλένκερν ως μέρος της διαδικασίας επανελέγχου της προέλευσης των αντικειμένων των συλλογών του».

Όπως έγινε γνωστό, μόλις πριν από λίγους μήνες ο δρ Χέντερσον επικοινώνησε αρχικά με τη Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του υπουργείου Πολιτισμού ενημερώνοντάς την για την απόφαση του μουσείου να επιστρέψει οικειοθελώς αυτό το μικρό αγγείο στην Ελλάδα. Απόφαση, που στηρίχθηκε σε μία εσωτερική έρευνα η οποία διεξήχθη με την συνδρομή των καθηγητών Μπαλντ και Ντέιβιντ Γκίλμαν Ρομάνο.

Από την περαιτέρω έρευνα από τη Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών διαπιστώθηκε, ότι το αγγείο είχε δημοσιευτεί ήδη από το 1936, όταν ήταν στην αρχαιολογική συλλογή του Κεραμεικού. Ωστόσο, σε μεταγενέστερη δημοσίευση του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, το 1976, σχετικά με τα αποτελέσματα των ανασκαφών στο αθηναϊκό νεκροταφείο, περιλαμβάνεται μεν το αγγείο αλλά η περιγραφή στηρίζεται μόνον σε μια παλαιότερη φωτογραφία, καθώς δεν μπορούσε πλέον να εντοπιστεί.

Κίνηση θεσμικά και ηθικά σωστή

«Επιδεικνύοντας εξαιρετική επιστημονική ακεραιότητα και επαγγελματικό ήθος, καθώς και βαθιά ευαισθησία και σεβασμό στην ελληνική πολιτιστική κληρονομιά, η ηγεσία του Μουσείου Γκλένσερν -υπό την καθοδήγηση του δρα Χέντερσον – ενήργησε χωρίς δισταγμό κάνοντας αυτό που ήταν θεσμικά και ηθικά απολύτως σωστό», ανέφερε η υπουργός. «Επιστρέφοντας αυτό το μικρό αλλά σημαντικό, έργο στη γη, από την οποία αφαιρέθηκε παράνομα, επιβεβαιώνουν ότι η πραγματική αριστεία στη διαχείριση των μουσείων δεν μετράται από το μέγεθος ή το μεγαλείο των συλλογών, αλλά από τη δέσμευση για δέουσα επιμέλεια και ηθική ευθύνη για τη δημιουργία και την επιμέλεια τους», πρόσθεσε η ίδια εκφράζοντας παράλληλα τα ευχαριστήριά της προς την διοίκηση και το προσωπικό του μουσείου για την χειρονομία τους.

Στην τελετή παρέστησαν η Πρέσβης της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον Αικατερίνη Νασίκα και μέλη της διπλωματικής αποστολής. Από το ΥΠΠΟ παρέστησαν η προϊσταμένη της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών Βάσω Παπαγεωργίου και υπηρεσιακοί παράγοντες.