ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Εκατοντάδες οι σεισμοί, που έχουν πλήξει τα βυζαντινά μνημεία της Κωνσταντινούπολης στο πέρασμα των αιώνων και κάποιοι από αυτούς υπήρξαν καταστρεπτικοί για ορισμένα από αυτά, παρά την εξαιρετική κατασκευή τους, που έχει συμβάλλει στην ανθεκτικότητά τους.
Σε συνολικά 65 μεγάλους σεισμούς έχει αντέξει η Αγία Σοφία αυτό το αρχιτεκτονικό αριστούργημα, που μπορεί να σείεται αλλά δεν καταρρέει. Γεμάτος ήταν ο ναός την ώρα του χθεσινού σεισμού από τουρίστες που έσπευσαν να τον εγκαταλείψουν για να βγουν στον ανοιχτό χώρο, αν και όπως λένε οι μελετητές του, ακόμη κι αν συμβούν 7,5 ρίχτερ, η Αγία Σοφία ίσως θα είναι το μοναδικό κτίσμα στην Κωνσταντινούπολη, που θα μείνει όρθιο.
Οι λόγοι είναι πολλοί και έχουν να κάνουν με τις θαυμαστές τεχνικές και την ιδιοσυστασία των υλικών, που χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερσή της, κάτι που προφανώς και δεν ακολουθείται σήμερα κατά τα έργα συντήρησης. Απόδειξη, ότι στον μεγάλο πραγματικά, σεισμό των 7,6 ρίχτερ του 1999 τα θεμέλιά της δεν επλήγησαν αλλά το αντίθετο συνέβη με τις εργασίες ανακαίνισής της, όταν όλοι οι νέοι σοβάδες κατέρρευσαν.
Πέραν αυτού ο χρόνος, που περνά είναι αμείλικτος τόσο για την Αγία Σοφία όσο και για τα άλλα βυζαντινά μνημεία της Κωνσταντινούπολης. Η Μονή της Χώρας με τα θαυμάσια ψηφιδωτά, που από πέρυσι μετατράπηκε και αυτή σε τζαμί, το Παλάτι του Πορφυρογέννητου, η Μονή Στουδίου, τα Τείχη της Κωνσταντινούπολης, η Βασιλική Κινστέρνα είναι μερικά από αυτά, που κινδυνεύουν εξ ίσου από τις σεισμικές δονήσεις, λόγω και της κακής συντήρησής τους.
Χωρίς σοβαρό σχέδιο συντήρησης
«Στην Κωνσταντινούπολη, σε πολλά μνημεία τα ψηφιδωτά φθείρονται εύκολα και οι ψηφίδες πέφτουν κάτω και τις μαζεύει ο κόσμος. Αυτό σημαίνει, ότι δεν λειτουργεί ένα μείζον σχέδιο για συντήρησή της», όπως έχει πει σε συνέντευξή του ο ακαδημαϊκός Θεοδόσης Τάσιος, πολιτικός μηχανικός και πρώην μέλος της Επιτροπής της UNESCO για την διάσωση της Αγίας Σοφίας.
Η μετατροπή της σε τζαμί το 2020 με απόφαση του Ερντογάν, έναν αιώνα σχεδόν μετά την λειτουργία της σε μουσείο από το 1934 επί Κεμάλ Ατατούρκ νέα προβλήματα έχει δημιουργήσει για το μνημείο
Ως αυτή τη στιγμή πληροφορίες για καταστροφές σε μνημεία από τον πρόσφατο σεισμό δεν έχουν αναφερθεί από την τουρκική πλευρά, είναι γνωστό όμως, ότι πέρα από τον αρχικό μεγάλο σεισμό και οι πολλαπλοί μετασεισμοί καταπονούν αυτά τα κτίσματα, που μετρούν αιώνες ζωής.
Οι καταστροφικοί σεισμοί
Έξι τουλάχιστον υπήρξαν οι καταστροφικοί σεισμοί στην Κωνσταντινούπολη από την ανέγερση και τα εγκαίνια της Αγίας Σοφίας, το 537, χωρίς πάντως ο ίδιος ο ναός να υποστεί σοβαρές ζημιές.
Οι πρώτοι έγιναν το 553 και το 557 ενώ στον σεισμό του 869, ο οποίος σύμφωνα με τους σημερινούς υπολογισμούς είχε μέγεθος 6,6 ρίχτερ ο ναός της Αγίας Σοφίας ρηγματώθηκε σε πολλά σημεία του, με την μεγάλη καταστροφή όμως, να επέρχεται στον ναό της Υπεραγίας Θεοτόκου εν τω Σίγματι, με την πτώση του μεγάλου τρούλου του. Μάλιστα το περιστατικό συνέβη ενώ τελούνταν λειτουργία, παρόντος και του τρίχρονου Λέοντα ΣΤ΄ του Σοφού μετέπειτα, ο οποίος σώθηκε από τύχη εν αντιθέσει με το λοιπό εκκλησίασμα, που καταπλακώθηκε από τον τρούλο. Ακολούθησαν και δύο ακόμη μεγάλοι σεισμοί το 1344 και το 1884 με σημαντικές καταστροφές σε εκκλησίες και φρούρια, πέρα φυσικά από τις τεράστιες ανθρώπινες απώλειες.
Κτισμένη στον έκτο λόφο της Κωνσταντινούπολης, νότια του Κεράτιου κόλπου, η «Εκκλησία του Αγίου Σωτήρος εν τη Χώρα» ή απλώς η Μονή της Χώρας είναι το μνημείο που με τα ψηφιδωτά του αποδεικνύει την λαμπρότητα της τέχνης στην Κωνσταντινούπολη κατά την Μεσοβυζαντινή εποχή. Μέρος των ψηφιδωτών διατηρείται ως τις μέρες μας αλλά η συντήρησή τους οφείλει να είναι διαρκής και κυρίως, επαρκής καλλιτεχνικά, κάτι που δεν είναι πάντα εφικτό.
Ο διάκοσμός της με μωσαϊκά και τοιχογραφίες έξοχης τεχνοτροπίας, που αναπαριστούν σκηνές από το βίο του Χριστού και της Θεοτόκου είχε φιλοτεχνηθεί επί των Παλαιολόγων, μετά την Άλωση όμως ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί. Αλλαγή της χρήσης του ήρθε μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν από το 1958 και μετά από επισκευές λειτούργησε ως μουσείο. Ως πέρυσι, που ο Ερντογάν ανακοίνωσε την εκ νέου μετατροπή της σε τζαμί με συνέπειες φυσικά στο μνημείο.
Η κινστέρνα και τα τείχη
Εξαίρετο δείγμα της βυζαντινής μηχανικής η Βασιλική Κινστέρνα σε μικρή απόσταση από την Αγία Σοφία και κάτω από την επιφάνεια του εδάφους –αρχικά βρισκόταν κάτω από την Βασιλική Στοά, που δε σώζεται πλέον- είναι η μεγαλύτερη υπόγεια δεξαμενή νερού (περίπου 138 × 64.5 μ), που κατασκευάστηκε επί Ιουστινιανού, το 532 για την ύδρευση της πόλης.
Με έκταση περίπου 1000 τ.μ. αυτό το εκπληκτικό μνημείο, θαύμα σχεδιασμού και υδρομηχανικής με τους μαρμάρινους κίονες, ύψους 8 μέτρων και τα σταυροθόλια, φτιαγμένη από σπόλια, θραύσματα δηλαδή, παλαιότερων κτηρίων, όπως κίονες, κιονόκρανα και δόμους αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο εντυπωσιακά επισκέψιμα μνημεία. Οι αναστηλώσεις της άρχισαν από τον 18ο αιώνα ενώ μετά τις μεγάλες επεμβάσεις του 1985 είναι ανοικτή για το κοινό.
Οχύρωση που προστάτευσε την Κωνσταντινούπολη από εχθρικές επιδρομές και την κατέστησε απόρθητη επί αιώνες ήταν τα Θεοδοσιανά Τείχη της -κτίσθηκαν επί Θεοδοσίου Β’ (408-450) – αλλά τον Μάιο του 2020 μία κατάρρευση τμήματός τους εν καιρώ ειρήνης έφερε για μία ακόμη φορά στο προσκήνιο την πλημμελή φροντίδα των μνημείων. Μήνες νωρίτερα σε έναν ακόμη σεισμό της Κωνσταντινούπολης έντονες ρωγμές είχαν παρουσιαστεί σε ορισμένα από προπύργια των τειχών του Επταπυργίου, επικίνδυνες όπως είχε αναφερθεί από τον τουρκικό Τύπο, καθώς απειλούσαν με κατάρρευση τους προμαχώνες.
Οι οχυρώσεις της Κωνσταντινούπολης μπορεί να υπήρξαν οι μεγαλύτερες και ισχυρότερες του αρχαίου και του μεσαιωνικού κόσμου, πλην όμως τα φυσικά φαινόμενα έχουν τον τρόπο τους να επιβάλλονται όταν οι άνθρωποι ολιγωρούν.
Οι εκκλησίες
Σε ερειπιώδη κατάσταση βρίσκεται σήμερα η Μονή Αγίου Ιωάννη του Στουδίου, κτισμένη στον Ξηρόλοφο, τον έβδομο λόφο της Κωνσταντινούπολης. Ιδρυμένη στα μέσα του 5ου αιώνα διέθετε σπουδαία βιβλιοθήκη ενώ είχε και σχολή αντιγραφέων, που παρήγαν περιζήτητα χειρόγραφα σε ολόκληρο τον χριστιανικό κόσμο. Στη Μονή φυλάσσονταν επίσης ιερά λείψανα, όπως η κάρα του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή, του πατέρα του Ζαχαρία και του Αγίου Θεοδώρου, τα περισσότερα των οποίων όμως χάθηκαν στην περίοδο της Φραγκοκρατίας.
Η μετατροπή της σε τζαμί έγινε το 1481, το 1782 κάηκε, το 1894 επλήγη από μεγάλο σεισμό της Πόλης και το 1920 κάηκε στην μεγάλη πυρκαγιά με τα ερείπιά της να χρησιμοποιούνται από τους κατοίκους της περιοχής ως οικοδομικό υλικό. Το εξαιρετικό ψηφιδωτό δάπεδο του 13ου αιώνα με τα γεωμετρικά σχέδια και τις μινιατούρες ζώων και πουλιών είναι σήμερα εκτεθειμένο στον ήλιο και τη βροχή και καταστρέφεται. Από το 2013 πάντως, αποφασίστηκε να ανακαινιστεί και να μετατραπεί και πάλι σε τζαμί.
Ναός, που δεν μετατράπηκε ποτέ σε τζαμί είχε όμως, πλήθος άλλων χρήσεων, από οπλοστάσιο, στρατιωτικό μουσείο ως χώρος συναυλιακός σήμερα, ακόμη όμως και εκδηλώσεων μόδας η εκκλησία της Αγίας Ειρήνης υπήρξε ο πρώτος μητροπολιτικός ναός της Κωνσταντινούπολης. Ανάμεσα στην Αγία Σοφία και το μεταγενέστερο παλάτι Τοπ Καπί έζησε όλα τα μεγάλα γεγονότα της αυτοκρατορίας, όπως η Στάση του Νίκα κατά την οποία πυρπολήθηκε καθώς και η Δεύτερη Οικουμενική Σύνοδος αλλά και καταστροφές από σεισμούς, όπως του 740, μετά από τον οποίο όμως επανακατασκευάστηκε επί Κωνσταντίνου Ε΄.
Το μνημείο, μετά την εκτεταμένη αποκατάστασή του το 1973 χρησιμοποιείται ως πολιτιστικός χώρος, με δράσεις ενίοτε εξωφρενικές όπως η επίδειξη μόδας του τούρκου μόδιστρου Φαρούκ Σαράκ που παρουσίασε συλλογή εμπνευσμένη από τους οθωμανούς σουλτάνους.
Διαβάστε επίσης:
Περίλαμπρα κτήρια, οχυρώσεις, υποδομές, γυμνάσιο, αγάλματα – Η αρχαία Αθήνα αποκαλύπτεται
Μπορεί να ήταν παιχνίδι; Ανατρεπτική θεωρία για τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων
Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου – Ύπνος στο μουσείο για έναν τυχερό
ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΣΗΜΕΡΑ
