Σάρα Μπερνάρ: Η γυναίκα που έκλεψε την καρδιά του Παρισιού

Υποδυόταν γυναικείους όσο και ανδρικούς ρόλους με την ίδια άνεση. Δάνειζε το όνομά της για διαφημίσεις και οι αφίσες των έργων της ήταν έργα τέχνης. Λάτρευε την πολυτέλεια ενώ ο αριθμός των εραστών της –συμπεριλαμβανομένων και γυναικών_ παραμένει απροσδιόριστος. Φιλοξενούσε άγρια ζώα ως κατοικίδια ενώ οι τάσεις της για το μακάβριο ήταν από τις πιο ακατανόητες για τους κοινούς θνητούς.

Με άλλα λόγια ήταν μία σταρ σε εποχή, που ακόμα δεν είχε εφευρεθεί το είδος. Η λέξη θρύλος όμως, της ταιριάζει, γιατί δεν είναι άλλη από τη Σάρα Μπερνάρ. Την Γαλλίδα -Γαλλο-εβραία για την ακρίβεια- ηθοποιό, που μεσουράνησε στο Παρίσι στα τέλη του 19ου αιώνα, δημιουργώντας έναν μύθο, που ζει ως και σήμερα.

Αυτόν τον μύθο αποφάσισαν να τιμήσουν φέτος οι Γάλλοι με μία εντυπωσιακή έκθεση για τα εκατό χρόνια από το θάνατό της. Έτσι στο Πτι-Παλαί του Παρισιού η ζωή και η τέχνη της Σάρα Μπερνάρ αλλά και ολόκληρη η εποχή της αναβιώνουν μέσα από 400 αντικείμενα, στα οποία συμπεριλαμβάνονται πίνακες ζωγραφικής, αφίσες, σκηνικά, κοστούμια και φωτογραφίες, πολλά από τα οποία είναι δάνεια από ιδιωτικές συλλογές, προκειμένου να παρουσιαστούν δημόσια για πρώτη φορά.

Η βασίλισσα

«Βασίλισσα της στάσης του σώματος και πριγκίπισσα των κινήσεων» είχε χαρακτηρίσει ο θεατρικός συγγραφέας Εντμόν Ροστάν τη Σάρα Μπερνάρ  (1844–1923), που ήταν γνωστή επίσης ως «La Divine» και «Η χρυσή φωνή». Η έκθεση έτσι, μιλά για το πώς η Σάρα Μπερνάρ έκλεψε την καρδιά του Παρισιού. Ξεκινώντας λοιπόν από το θεατρικό της ξεκίνημα ως νεαρής γυναίκας και φθάνοντας ως τις παραστάσεις του βωβού κινηματογράφου τη δεκαετία του 1910, εστιάζει ταυτόχρονα στον πλούτο και την ποικιλία του καλλιτεχνικού της κύκλου, τα ιδιαίτερα γούστα της, τους σημαντικότερους θεατρικούς  ρόλους της, τις σιδηροδρομικές περιοδείες της στην Αμερική, ακόμη και τις πολιτικές της σχέσεις.

Ατμοσφαιρική σκηνογραφία με βαθιά, σιωπηλά χρώματα στους τοίχους, εναλλαγές μεταξύ σκοτεινών, πιο οικείων χώρων και οάσεων φωτός δημιουργούν στην έκθεση μία υποβλητική εμπειρία της εποχής. Και το ανέλπιστο: Υπάρχει η δυνατότητα ακούσματος της φωνής της Σάρα Μπερνάρ, καθώς η ηθοποιός ως λάτρης πάντα των τεχνικών καινοτομιών είχε ηχογραφήσει τον εαυτό της στα στούντιο του Edison ενώ βρισκόταν στην Αμερική.

Ο τίτλος – σύνθημα της έκθεσης άλλωστε είναι «Και η γυναίκα δημιούργησε τη σταρ»!

Η σταρ

Το βέβαιο πράγματι είναι, ότι η Σάρα Μπερνάρ δημιούργησε τη δική της λαμπερή εικόνα με μεγάλη προσοχή στη λεπτομέρεια. Επιστράτευσε τον εξαίρετο καλλιτέχνη Αλφόνς Μουσά για να δημιουργήσει τις ιερατικές, θεατρικές αφίσες της, με το  μακρόστενο, κομψό σχήμα τους και τα καμπυλωτά μοτίβα της αρ νουβό. Ενώ οι προσεκτικά στημένες φωτογραφίες της εντός και εκτός σκηνής (αλλά πάντα με την αναφορά «Sarah Bernhardt») ήταν ευρέως διαθέσιμες στους θαυμαστές της.

Πολυτελή αξεσουάρ της εξάλλου, δανεισμένα ειδικά για την έκθεση από το Palais Galliéra Musée de la Mode αποδεικνύουν την αναγωγή της σε fashion icon. Σ΄αυτή την εικόνα συνέβαλε και η δημοσιοποίηση κάποιων ιδιοτροπιών της  _όπως θα έκαναν αργότερα οι σταρ του Χόλιγουντ- για παράδειγμα, ότι της άρεσε να μαθαίνει τους ρόλους της ή να κοιμάται ενώ ήταν ξαπλωμένη σε φέρετρο, επενδεδυμένο με λευκό σατέν. Ένα μικρό θηριοτροφείο με άγρια ζώα, που τα είχε μετατρέψει σε κατοικίδια ήταν άλλη μία από τις υπερβολές της, ακόμη κι όταν ο αλιγάτορας που φιλοξενούσε πέθανε από την πολύ σαμπάνια.

Στη διεθνή φήμη της όμως, συνετέλεσε η πανταχού παρούσα εικόνα της, ιδίως στη διαφήμιση, όπου δάνεισε το όνομά της σε πούδρα προσώπου, «αψέντι για την υγεία» ακόμη και σε κονσέρβες με σαρδέλες. Ως ένας προάγγελος δηλαδή των σταρ σε στυλ Χόλιγουντ.

Η επιμονή στο θέατρο

Πέρα απ΄αυτά όμως η Σάρα Μπερνάρ προσέγγισε το θέατρο με εντυπωσιακό βαθμό σοβαρότητας, δείχνοντας  μεγάλο ενδιαφέρον για όλες τις πτυχές των παραγωγών στις οποίες πρωταγωνιστούσε. Για παράδειγμα άλειφε το βελούδο με σαφράν, προκειμένου να επιτύχει τη σωστή οπτική υφή ή την διασφάλιση της ιστορικής ακρίβειας των βυζαντινών ψηφιδωτών. Στην έκθεση μάλιστα υπάρχει ολόκληρη ενότητα με μια μεγάλη σειρά από θαυμάσια κοστούμια, που φορούσε η ηθοποιός ως Ιωάννα της Λωρραίνης,  Κλεοπάτρα, Φαίδρα και αυτοκράτειρα Θεοδώρα, καθώς και εξαιρετικά μοντέλα θεατρικών σκηνικών.

Ως συγγραφέας στο βιβλίο της «Η Τέχνη του Θεάτρου» (1923) ασχολήθηκε με το θεατρικό λεξιλόγιο, όπως η κάμψη και η χειρονομία και εξήγησε το ενδιαφέρον της να υποδυθεί ανδρικούς ρόλους. Γιατί παρ΄ότι δεν ήταν η μόνη ηθοποιός της εποχής της που το έκανε, εκείνη το εξέλαβε εξαιρετικά σοβαρά ως μέσο για να επεκτείνει τη σκηνική της τέχνη και να οικειοποιηθεί πλουσιότερους και πιο σύνθετους χαρακτήρες. Όπως συνέβη παίζοντας το ρόλο του Άμλετ στα γαλλικά ενώπιον ενός αγγλικού κοινού στο Στράτφορντ το 1899.

Σ΄αυτό το τελευταίο πάντως την διευκόλυνε η λεπτή της σιλουέτα, μια εμφάνιση που δεν ήταν της μόδας για τις γυναίκες εκείνη την εποχή, γεγονός που ενέπνευσε σε καρικατούρες, οι οποίες την απεικόνιζαν ως σκελετό ή οδοντογλυφίδα

Μία από τις τελευταίες μεγάλες επιτυχίες της στη σκηνή μάλιστα, το 1900 ήταν με το ιστορικό δράμα «Ο αετός» στο οποίο, σε ηλικία 56 ετών έπαιξε έναν νεαρό άνδρα μόλις  είκοσι χρονών –τον γιο του Ναπολέοντα Α΄–  φορώντας μία τολμηρά κολλητή, λευκή στρατιωτική στολή. Αυτή ήταν και η εναρκτήρια παράσταση στο θέατρο που έφερε το όνομά της και όπου συνέχισε να παράγει έργα για 20 χρόνια. (Τώρα Théâtre de la Ville κοντά στο Châtelet).

Η αποκάλυψη

Η μεγαλύτερη αποκάλυψη της έκθεσης ωστόσο αφορά τα έργα τέχνης, που δημιούργησε η ίδια η Σάρα Μπερνάρ, καθώς όμως και φίλων της, όπως οι ζωγράφοι Ζορζ Κλεράν και Λουίζ Αμπέμα. Τα γλυπτά της, πολλά από τα οποία ανακαλύφθηκαν ξανά πρόσφατα, περιλαμβάνουν μερικά ζωηρά πορτρέτα φίλων καλλιτεχνών, ένα αξιοσημείωτο και μάλλον μακάβριο, νεκρικό πορτρέτο του συζύγου της Ζακ Νταμαλά (δανεισμένο από το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης) και βέβαια πολλά δικά της.

Στην τελευταία αίθουσα παρουσιάζεται μια ιδιαίτερα παράξενη σειρά γλυπτών, συγκεκριμένα χάλκινα εκμαγεία από μεγάλα κομμάτια  θαλάσσιων βρύων, που η Μπερνάρ συνέλεγε στις παραλίες του Belle-Île στη Βρετάνη. Έργα που παρουσίασε στην Παγκόσμια Έκθεση του Παρισιού το 1900 και σήμερα θεωρείται ότι προοιωνίζονται τις έντονες φαντασιώσεις του Σαλβαδόρ Νταλί.  Ένα από τα πολλά  διαδραστικά στοιχεία της έκθεσης τέλος, είναι ο λογαριασμός Instagram @sarahbernhardtofficiel, όπου οι αναρτήσεις είναι γραμμένες με τη «φωνή» της grande-dame του θεάτρου.

Το 1915 το δεξί πόδι της Σάρα Μπερνάρ ακρωτηριάστηκε λόγω μιας οξείας μορφής φυματίωσης, η ίδια όμως αλλά συνέχισε να εμφανίζεται ως το θάνατό της. Το προσωπικό της μότο ήταν «Quant encore».

Ένα από τα πολλά πνευματώδη διαδραστικά στοιχεία του σόου είναι ο λογαριασμός Instagram @sarahbernhardtofficiel, του οποίου οι αναρτήσεις είναι γραμμένες με τη «φωνή» της grande-dame του Bernhardt.

 

Διαβάστε επίσης:

Σπάνιος Πικάσο σε δημοπρασία για 40 εκατομμύρια δολάρια