Ψεύτικο ή αληθινό; Τα πλαστά έργα τέχνης αποκαλύπτουν τα μυστικά τους  

Πλαστογράφοι διεθνούς επιπέδου, παραχάραξη έργων τέχνης, αγορά και πώληση, απατεώνες και εξαπατημένοι. Στην ιστορία της τέχνης –και του εμπορίου της τέχνης βεβαίως – το φαινόμενο κρατά αιώνες. Και παρ’ ότι η εξέλιξη της τεχνολογίας έχει οδηγήσει σε νέες τεχνικές ανίχνευσης  των πλαστών, το είδος εξακολουθεί να υφίσταται.

Όπως και τα άτομα, που ακουσίως πέφτουν στην παγίδα της αγοράς τους. Μόλις πριν από μία εβδομάδα άλλωστε ανακοινώθηκε η εξάρθρωση σπείρας, που διακινούσε με επιτυχία, όπως φαίνεται πλαστούς πίνακες στην Ελλάδα – οι πλαστογράφοι δεν αναφέρθηκαν – , αν και η συγκεκριμένη δραστηριότητα δεν είναι τόσο συνηθισμένη στη χώρα μας όσο στο εξωτερικό.

Πρωτότυπες αλλά και πολύτιμες για τις πληροφορίες που προσφέρουν είναι έτσι, οι δύο εκθέσεις που οργανώνει από τις 2 Φεβρουαρίου το Τελλόγλειο Ίδρυμα στη Θεσσαλονίκη  γύρω από τα πλαστά και ό,τι συνδέεται με αυτά. Όπως είναι γνωστό εξάλλου, η έννοια της πλαστογραφίας, δηλαδή του ψεύτικου δεν αφορά μόνον την τέχνη αλλά και εμπορικά προϊόντα –οι «μαϊμούδες» με τ’ όνομα– ενώ αντίθετα σε κάποιες περιπτώσεις η πλαστογράφηση μπορεί να ήταν θεάρεστη πράξη, όπως για παράδειγμα στην διάρκεια της Κατοχής, όταν πλαστές ταυτότητες και άλλα έγγραφα κατασκευάζονταν για να προστατεύσουν ανθρώπους.

Οι εκθέσεις

Η πρώτη έκθεση με τίτλο «Fake (f)or Real» (Ψεύτικο ή αληθινό), που διοργανώνεται σε συνεργασία με το Σπίτι της Ευρωπαϊκής Ιστορίας των Βρυξελλών παρουσιάζει ιστορίες παραποιήσεων και πλαστογραφήσεων. Περιγράφει τις συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες που εξηγούν την εμφάνισή τους, τα ενδιαφέροντα και τα κίνητρα πίσω από αυτά, τον  αντίκτυπο που είχαν, ενώ δείχνει επίσης, πώς τελικά αποκαλύφθηκαν.

Η δεύτερη όμως, «Η ‘κρυφή γοητεία’ της πλαστογραφίας» είναι περισσότερο  ελληνική, καθώς αναζητεί πιθανά πλαστά έργα σε ελληνικά μουσεία ή συλλογές και πρώτα- πρώτα στο ίδιο το Τελλόγλειο. Ένα ίδρυμα, που όπως είναι γνωστό δημιουργήθηκε με τη δωρεά της συλλογής έργων τέχνης και ολόκληρης της περιουσίας του Νέστορα και της Αλίκης Τέλλογλου στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ενώ το κτίριο είχε παραδώσει η ίδια η Αλίκη Τέλλογλου στην πόλη τον Δεκέμβριο του 1999.

Αυτή η έκθεση έτσι, πραγματεύεται τις πλαστογραφίες, ειδικότερα στην τέχνη και δίνει έμφαση στην κατανόηση της αναγνώρισης των πλαστών έργων ενώ στέκεται ιδιαίτερα στη διάκριση μεταξύ των εννοιών μεταξύ της πλαστογραφίας και του αντιγράφου, καθώς επίσης και στις λεπτές αποχρώσεις όσον αφορά τις συνθήκες που σχετίζονται με τις δύο αυτές κατηγορίες έργων.

Ο ορισμός του πλαστού

Πλαστά από αντίγραφα έχουν δηλαδή, διαφορά; Ασφαλώς ναι, αν και αυτή εξαρτάται από την πρόθεση με την οποία παρήχθηκαν, το κίνητρο δηλαδή, του μιμητή. Γιατί όπως ορίζεται και από τον νόμο, πλαστό είναι οτιδήποτε έχει κατασκευαστεί με απομίμηση ή παραποίηση του γνήσιου και με σκοπό την εξαπάτηση και την αποκόμιση αθέμιτου (πλαστά χαρτονομίσματα / έγγραφα / διαβατήρια / έργα τέχνης). Αν επομένως, δεν υπάρχει πρόθεση, δεν υφίσταται απάτη.

Η αντιγραφή όμως, δεν απαγορεύεται, υπό την προϋπόθεση ασφαλώς, ότι ο αντιγραφέας δεν θα υπογράψει το έργο με το όνομά του πραγματικού καλλιτέχνη, όσο κι αν πιστεύει ότι είναι ένας παραγνωρισμένος Πικάσο… (Αν και η υπογραφή άλλο στόχο έχει φυσικά, την εξαπάτηση του αγοραστή)

Οι πλαστογράφοι άλλωστε, συχνά είναι ταλαντούχοι καλλιτέχνες -ορισμένοι από αυτούς διάσημοι- που έχουν προτιμήσει τον εύκολο δρόμο της αναπαραγωγής του έργου ενός ζωγράφου, από το να προσπαθήσουν να αναδειχθούν με το δικό τους. Καθώς ειδικεύονται μάλιστα, σε τεχνοτροπίες, εποχές και καλλιτέχνες διαθέτουν ιδιαίτερες γνώσεις και δυνατότητες στη μίμηση.

Προδιάθεση υπέρ του ψεύτικου

Είναι περίεργη ωστόσο και άξια παρατήρησης, όπως και γίνεται στην έκθεση «Fake (f)or Real», η ανθρώπινη προδιάθεση υπέρ του «ψεύτικου». Γι΄αυτό και όπως πιστεύουν οι διοργανωτές,  η προώθηση της παιδείας στα Μέσα Επικοινωνίας, η ενίσχυση της κριτικής σκέψης μέσω ιστορικών παραδειγμάτων και η παροχή υποδείξεων στους επισκέπτες ώστε να μάθουν, ακόμη και πώς να διαχειρίζονται παραπληροφόρηση που καλπάζει στη σημερινή εποχή είναι βασικοί στόχοι της έκθεσης. Άλλωστε τα κίνητρα, οι στρατηγικές και τα εργαλεία που χρησιμοποιούν οι απατεώνες και οι πλαστογράφοι, καθώς προκύπτουν από συγκεκριμένες πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες είναι δυνατό να εντοπίζονται και να δημοσιοποιούνται.

Η έκθεση με περισσότερα από 50 εκθέματα της Συλλογής του Σπιτιού της Ευρωπαϊκής Ιστορίας χωρίζεται σε έξι, μεγάλες θεματικές ενότητες, που αναπτύσσονται χρονολογικά: Εξουσία και Προσευχή, Η κατανόηση του κόσμου, Ένωση και Διαίρεση, Στον πόλεμο, Παραχάραξη και Πλούτος, Η εποχή της μετά-αλήθειας. Και το ενδιαφέρον είναι, ότι φθάνει ως τις μέρες μας, ξεκινώντας από τις πιο αντιγραμμένες τσάντες του κόσμου, τις Louis Vuitton για να υποδείξει επίσης, παραποιημένα ιστορικά έγγραφα έως και πλαστά λείψανα αγίων!

Μια κρυφή γοητεία 

Μεγάλες  πλαστογραφήσεις και πλαστογράφοι διεθνούς επιπέδου με καριέρα στο είδος, η παραχάραξη των έργων τέχνης, οι επιπτώσεις και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν, είναι θέματα που αναπτύσσονται στη δεύτερη έκθεση με τίτλο «Η ‘κρυφή γοητεία’ της πλαστογραφίας».  Στη συγκεκριμένη περίπτωση έτσι, αναζητήθηκαν και μελετήθηκαν έργα, που να ανταποκρίνονται στο θέμα κατ’ αρχάς από τις Συλλογές του Τελλόγλειου Ιδρύματος, αλλά και δάνεια από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, από το Μουσείο Εκμαγείων του ΑΠΘ, από το Πολεμικό Μουσείο και από συλλέκτες και ιδιωτικές συλλογές.

Η εξακρίβωση όμως, της αυθεντικότητας ενός πίνακα είναι ιδιαίτερη υπόθεση, για την οποία επιστρατεύονται ειδικοί ερευνητές – γνώστες των πλαστογραφημένων καλλιτεχνών ενώ οι σύγχρονες τεχνολογικές μέθοδοι μπορεί να είναι επίσης επιτυχείς. Για το σκοπό αυτό άλλωστε, το Τελλόγλειο συνεργάστηκε με το Τμήμα Συντήρησης Εικόνων του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού, με το Ίδρυμα Ορμύλια, ακόμη και με το Ακτινολογικό Εργαστήριο της Euromedica – Κυανούς Σταυρός, όπου οι «εξετάσεις» έδειξαν κάποια πράγματι, πλαστά έργα αλλά και κάποια γνήσια.

Και το Τελλόγλειο έχει όντως την κατοχή του ορισμένα πλαστά, που οι συλλέκτες είχαν αγοράσει σε εποχές που η δυνατότητα αναγνώρισής τους δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Στην έκθεση ωστόσο, ο συνδυασμός των εξακριβωμένων πλαστών έργων ενός καλλιτέχνη με εξακριβωμένα επίσης γνήσια, τοποθετημένα δίπλα – δίπλα δίνει μια ακόμη ευκαιρία στον επισκέπτη να κρίνει, να συγκρίνει και να μάθει εν τέλει πού είναι το ψέμα και πού η αλήθεια.

Info

Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών: Αγίου Δημητρίου 159^Α,  Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310247111

Έκθεση: «Fake (f)or Real» και «Η ‘κρυφή γοητεία’ της πλαστογραφίας»

Διάρκεια: 2 Φεβρουαρίου ως 16 Ιουνίου

Διαβάστε επίσης:

Εδουάρδος Σακαγιάν – Όταν οι στέγες του Παρισιού γίνονται ζωγραφική

Δωρεά στο Νομισματικό Μουσείο η συλλογή νομισμάτων Παπαληγούρα

Ιστορία, πολιτισμός, μνήμη – Η επένδυση στα μουσεία είναι εδώ