Πολύτιμα θραύσματα του Παρθενώνα σε τέσσερεις ευρωπαϊκές χώρες – Η διεκδίκησή τους

Μπορεί να μην έχουν το μέγεθος και την πληρότητα των Γλυπτών του Παρθενώνα, που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο. Και μπορεί η αποσπασματικότητα τους να έχει αποστερήσει σημαντικά από τα αρχικά χαρακτηριστικά τους. Όμως δεν παύουν να αποτελούν πολύτιμους λίθους τέχνης, ιστορίας και πολιτισμού. Πρόκειται για τα θραύσματα του γλυπτού διάκοσμου του Παρθενώνα, τα οποία βρίσκονται ακόμη σε ευρωπαϊκά μουσεία και η ελληνική πολιτεία με προεξάρχον το υπουργείο Πολιτισμού και βεβαίως το Μουσείο Ακρόπολης επιδιώκουν την επανάκτησή τους.

Ήδη οι δύο σπουδαίες, μόνιμες επιστροφές στο Μουσείο Ακρόπολης από το Παλέρμο της Σικελίας και το Μουσείο Gregoriano Εtrusco του Βατικανού έχουν προκαλέσει διεθνή αίσθηση, συγκεντρώνοντας επαινετικά σχόλια, δείχνοντας το δρόμο που μπορεί να ακολουθήσει και το Βρετανικό Μουσείο. Ενώ η τελευταία αποκάλυψη από τον υπουργό Εξωτερικών Νίκο Δένδια κατά την επίσκεψή του στη Βιέννη, για τις συζητήσεις του Μουσείου Ακρόπολης με το Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης της Βιέννης, με ζητούμενο την επιστροφή δύο παρθενώνειων θραυσμάτων αποδεικνύει, ότι το διαρκές ελληνικό αίτημα για την επανένωση των Γλυπτών βρίσκει ευήκοα ώτα.

Από τον περασμένο Ιανουάριο μάλιστα, το Μουσείο Ακρόπολης, σε συνεννόηση πάντα με το υπουργείο Πολιτισμού απηύθυνε επιστολή στο ομόλογό του μουσείο, όπου φυλάσσονται αυτά τα θραύσματα στην Αυστρία, ζητώντας την επιστροφή τους, όπως είπε σε συνέντευξή της η υπουργός πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Και όπως άφησε να εννοηθεί οι συνεννοήσεις είναι σε εξέλιξη.

Ενώ από την πλευρά του, ο διευθυντής του Μουσείου Ακρόπολης, καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης διαβεβαιώνει, ότι σε κάθε περίπτωση οι συζητήσεις με μουσεία που κατέχουν τμήματα –μεγάλα ή μικρά- του Παρθενώνα ακολουθούν μια σταθερή γραμμή. Αυτήν την επανένωσής τους στο Μουσείο Ακρόπολης, όπως ακριβώς συνέβη και με τα θραύσματα από το Παλέρμο και το Βατικανό.

Από την Αυστρία         

Θραύσματα του πλούσιου διάκοσμου της Ακρόπολης δια χειρός Φειδία, που βγήκαν από τη χώρα με διάφορους τρόπους και σε διαφορετικές εποχές, ως προϊόντα λεηλασίας, ακόμη και ως σουβενίρ περιηγητών ή στρατιωτικών αυτά τα μικρά κομμάτια άλλαξαν πολλές φορές χέρια ώσπου να καταλήξουν στα μουσεία, όπου βρίσκονται σήμερα. Κάθε επιστροφή λοιπόν είναι και ένα βήμα προς την εκπλήρωση του στόχου, που είναι φυσικά η επανένωση όλων στο Μουσείο Ακρόπολης.

Από την βόρεια ζωφόρο συγκεκριμένα προέρχονται και τα δύο θραύσματα, που βρίσκονται στο Kunsthistorisches Museum της Βιέννης.  Δύο νεαροί ιππείς και μαζί η κεφαλή ενός αλόγου περιλαμβάνονται στο πρώτο θραύσμα, διαστάσεων 36,5 Χ 35,5 εκατοστών,  προερχόμενο από το τμήμα της πομπής με το σώμα των ιππέων.

Το δεύτερο, στο οποίο απεικονίζονται δύο κεφάλια ανδρών αντικριστά έχει διαστάσεις μόλις 26 Χ 29 εκατοστών Πρόκειται για  δύο γενειοφόρους ηλικιωμένους πολίτες της Αθήνας, που  ανήκουν στην ομάδα των θαλλοφόρων, οι οποίοι συμμετέχουν στην πομπή των Παναθηναίων, κρατώντας κλαδιά ελιάς.

Η καταστροφή Μοροζίνι

Η θέση του θραύσματος αυτού  στη ζωφόρο είναι πιστοποιημένη, χάρις στα σχέδια του Γάλλου ζωγράφου Jacques Carrey, ο οποίος είχε βρεθεί στην Αθήνα το 1674 και είχε κάνει λεπτομερείς αποτυπώσεις του Παρθενώνα και των άλλων μνημείων, πριν γίνει η καταστροφή του Μοροζίνι το 1687. Τότε, που κατά τη διάρκεια  του Βενετο-οθωμανικού πολέμου μία οβίδα του Μοροζίνι σημάδεψε και χτύπησε την πυριτιδαποθήκη, που είχε εγκαταστήσει εκεί ο Αλή αγάς, διοικητής του φρουρίου. Και είναι γνωστό, ότι ως τότε ο Παρθενώνας διασωζόταν σε πολύ καλή κατάσταση.

Το πλήθος των θραυσμάτων, που είχαν προέλθει από αυτήν την καταστροφή –αρκεί να σημειωθεί ότι εκτινάχθηκαν σε μεγάλη απόσταση- δεν έχει εντοπισθεί φυσικά. Σε πολλά από αυτά εξάλλου μπορεί να μην παρέμειναν στοιχεία αναγνώρισης. Εκείνα όμως που είχαν εμφανή χαρακτηριστικά, περισυλλέχθηκαν από διάφορους.

Την προέλευση αυτή επικαλείται και το αυστριακό μουσείο για τα θραύσματα που κατέχει, αναφέροντας ότι τα μετέφερε μαζί του από την Αθήνα ένας στρατιώτης του Μοροζίνι. Από το 1803 βρίσκονταν στην κατοχή του μαρκήσιου Τομάζο ντέλι Ομπίτσι, ο οποίος διατηρούσε μεγάλη συλλογή στο κάστρο του στην Πάδοβα. Και από αυτόν πέρασαν μέσω διαθήκης τον 19^ο αιώνα πάντα, στον αρχιδούκα της Αυστρίας Φραγκίσκο Φερδινάνδο ώσπου να φθάσουν τελικώς στο μουσείο.

Από τη Γερμανία και τη Δανία

Στο  Μουσείο Μάρτιν φον Βάγκνερ του Πανεπιστημίου του Βίρτσμπουργκ της Γερμανίας βρίσκεται το κεφάλι ενός Κένταυρου από την νότια μετόπη του Παρθενώνα που απεικονίζει την  Κενταυρομαχία. Η επιστροφή του στην Ελλάδα έχει ζητηθεί από το μουσείο μέσω της Διεθνούς Επιτροπής για την Επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα αλλά χωρίς αποτέλεσμα.

Σύμφωνα με το μουσείο το έργο στάλθηκε στη Μεγάλη Βρετανία στις αρχές του 19ου αιώνα μαζί με άλλα γλυπτά του Παρθενώνα και στη συνέχεια αγοράστηκε τον Μάρτιν φον Βάγκνερ, ζωγράφο, γλύπτη, αρχαιολόγο και συλλέκτη, αλλά και καλλιτεχνικό πράκτορα του βαυαρού βασιλιά Λουδοβίκου Α’.  Ο ίδιος φέρεται να μην γνώριζε, ότι προέρχεται από αρχαίο ελληνικό ναό, σε κάθε περίπτωση όμως, άφησε το γλυπτό μαζί με τη συλλογή του το 1858 στο μουσείο, με την εντολή να μην δοθεί αλλού. Επιχείρημα, το οποίο επικαλείται το μουσείο για να μην επιστρέψει το γλυπτό.

Θραύσματα του Παρθενώνα βρίσκονται και στο Μουσείο του Μονάχου, όπως ένα μαρμάρινο χέρι, που είχε αγοράσει ο ιρλανδός ζωγράφος, περιηγητής και συγγραφέας  Έντουαρντ Ντόντουελ για λογαριασμό του Λουδοβίκου της Βαυαρίας.

Από μετόπη της νότιας πλευράς του Παρθενώνα εξάλλου, προέρχονται τα δύο κεφάλια, ενός Λαπίθη και ενός Κενταύρου μαζί με τα πίσω άκρα του, που βρίσκονται στο Εθνικό Μουσείο της Κοπεγχάγης (το μεγάλο μέρος της μετόπης είναι στο Βρετανικό Μουσείο). Τα δύο θραύσματα είχε αποκτήσει ένας  δανός αξιωματικός του Μοροζίνι, ο Μόριτς Χάρτμαν, που είχε συμμετάσχει στο βομβαρδισμό του Παρθενώνα. Αργότερα αποκτήθηκαν από το μουσείο.

Από το Λούβρο

Δεν είναι θραύσμα αλλά μία μεγάλη πλάκα, μήκους 2,07 μέτρων και ύψους 96 εκατοστών αυτή που βρίσκεται στο Λούβρο. Πρόκειται για την λεγόμενη «Πλάκα των Εργαστίνων» (αριθμός VII) από την ανατολική ζωφόρο, απεικονίζοντας  τις νεαρές παρθένες της Αθήνας, που ύφαιναν το ιερό πέπλο της Αθηνάς για την μεγάλη πομπή των Παναθηναίων. Η «Πλάκα των Εργαστίνων» είχε βρεθεί στα χέρια του Λουί Φοβέλ, πρόξενου των Γάλλων στην Αθήνα και μεγάλου συλλέκτη-αρχαιοκάπηλου. Μέσω αυτού πέρασε στην κατοχή του Σουαζέλ- Γκουφιέ, επίσης γάλλου διπλωμάτη _ήταν πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη_ και επίσης παθιασμένου αρχαιόφιλου και αρχαιοκάπηλου και από αυτόν στο Λούβρο στα τέλη του 18^ου αιώνα.

Στο Λούβρο βρίσκεται επίσης, και πάλι μέσω του Λουί Φοβέλ μία μετόπη από την νότια πλευρά του Παρθενώνα στην οποία απεικονίζεται σκηνή από την Κενταυρομαχία. Συγκεκριμένα μία Λαπιθίδα καθώς προσπαθεί να ξεφύγει από έναν Κένταυρο. Η μετόπη είχε αφαιρεθεί από την Ακρόπολη το 1788 από τον Φοβέλ, ο οποίος την έστειλε στο Παρίσι, όπου και αγοράστηκε από το μουσείο το 1818.

Από τον Παρθενώνα εξάλλου, συγκεκριμένα από το δυτικό αέτωμα  προέρχεται και το μαρμάρινο κεφάλι της Ίριδας (κεφάλι Weber-Laborde για τους Γάλλους), που αποσπάστηκε από τον γλυπτό διάκοσμο, λόγω της έκρηξης από τον βομβαρδισμό του Μοροζίνι. Ένας γραμματέας του και ύστερα από δική του εντολή το είχε μεταφέρει στη Βενετία Ενάμιση αιώνα αργότερα το 1824 αγοράστηκε από έναν συλλέκτη, ονόματι τον Ντάβιντ Βέμπερ και μερικά χρόνια μετά, από τον μαρκήσιο Λεόν Ντε Λαμπόρντ για να περιέλθει τέλος στο Λούβρο το 1928.

Οι επιστροφές

Άγνωστο πώς είχαν φθάσει στη Ρώμη τον 19^ο αιώνα τα τρία θραύσματα, που επέστρεψαν μόνιμα στην Ελλάδα, ύστερα από την υψηλή χειρονομία απόδοσής τους στο Μουσείο Ακρόπολης από τον Πάπα Φραγκίσκο.

Είναι ένα τμήμα από κεφάλι αλόγου από το δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα, που σώζεται σε εξαιρετική κατάσταση, το κεφάλι του «σκαφηφόρου άνδρα» (με τον δίσκο όπου ήταν οι προσφορές) προερχόμενο από τη βόρεια ζωφόρο και η ανάγλυφη μορφή ενός γενειοφόρου άνδρα από τις μετόπες με την Κενταυρομαχία.

Η επιστροφή- οριστική επίσης-  του θραύσματος «Fagan», από το Παλέρμο της Σικελίας, στο πλαίσιο μιας εξαιρετικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, είχε ανοίξει το δρόμο λίγο νωρίτερα. Αρκετά χρόνια πίσω, το 2006 είχε προκύψει μία ακόμη επιστροφή θραύσματος από την βόρεια ζωφόρο (λίθος VIII), από το Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. Απεικονίζει το άκρο πέλματος μιας μορφής θαλλοφόρου άνδρα, καθώς και το άκρο του ενδύματός του. Το γλυπτό βρισκόταν στη συλλογή του δούκα της Βάδης, ο οποίος την έχει αγοράσει από έναν άλλο συλλέκτη τον Φρίντριχ Τρις το 1860.

Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, η κινητοποίηση για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα από το Βρετανικό Μουσείο, ακόμη όμως και των θραυσμάτων από άλλα ευρωπαϊκά μουσεία ήταν τεράστια.  Πρόκειται για ένα εθνικό θέμα στο οποίο η κυβέρνηση επενδύει και ασχολείται με αυτό, όπως λέει η υπουργός Πολιτισμού.

Διαβάστε επίσης:

Ντίβες για πάντα: Η Μαρία Κάλλας και οι άλλες – Έκθεση στο Λονδίνο

Ένας αιώνας τέχνης για 270 εκατ. δολάρια – Μια ξεχωριστή συλλογή σε δημοπρασία