Ποια ήταν η πραγματική Μαρία Μαγδαληνή πέρα από τους μύθους

Ποια ήταν η Μαρία Μαγδαληνή;

Από τη συγγραφή της Καινής Διαθήκης ως τον Κώδικα Ντα Βίντσι, δύο χιλιάδες χρόνια ιστορίας δηλαδή, η εικόνα της έχει επανειλημμένα στρεβλωθεί, υποτιμηθεί, συκοφαντηθεί. Για πολλούς αιώνες αυτή η σεβάσμια αγία έγινε η ενσάρκωση της χριστιανικής ευλάβειας, η οποία ορίστηκε ως μετάνοια. Ωστόσο στην Αγία Γραφή καταγράφηκε μόνον φευγαλέα, και ως εκ τούτου λειτούργησε ως ένα μυστήριο πάνω στο οποίο προβλήθηκαν μια σειρά από φαντασιώσεις. Έτσι ανάλογα με τις εποχές η εικόνα της άλλαζε διαρκώς και από πόρνη μετατράπηκε σε Σίβυλλα, σε άγαμη μοναχή, σε παθητική σύντροφο, σε φεμινιστικό πρότυπο ως και σε αρχηγό δυναστείας μιας μυστικής θεότητας!

Η παρουσίαση της Μαρίας Μαγδαληνής ως πόρνης άρχισε το 591, ύστερα από κηρύγματα του Πάπα Γρηγορίου Α΄, ο οποίος έκανε έναν ιδιαίτερα βολικό συνδυασμό: Ταύτισε τη Μαρία Μαγδαληνή, η οποία εμφανίζεται στο Ευαγγέλιο του Λουκά, με τη Μαρία της Βηθανίας και με την ανώνυμη αμαρτωλή γυναίκα, που έπλυνε και άλειψε με μύρα τα πόδια του Ιησού. Κάτι, που οδήγησε στην ευρέως διαδεδομένη πεποίθηση στη Δυτική Εκκλησία, ότι επρόκειτο για μία μετανοημένη πόρνη. Αντίθετα με την Ορθόδοξη, που είδε τη Μαρία μόνον ως μαθήτρια του Ιησού και μάλιστα, ότι μετά την Ανάστασή του έζησε ως σύντροφος της Μαρίας, της μητέρας. Ενώ δηλαδή η ορθόδοξη θρησκεία τη θεωρεί δια βίου παρθένο, η Δύση μας παραδίδει μια άλλη προσωπικότητα μέσα από φανταστικές βιογραφίες με πελώριες υπερβολές, ιδιαίτερα προσφιλείς στα λαϊκά κείμενα.

Ποια ήταν λοιπόν στην πραγματικότητα η γυναίκα, που έγινε φίλη του Ιησού από τη Ναζαρέτ;

Η πιστή ακόλουθος

Από την Καινή Διαθήκη μπορεί κανείς να συμπεράνει, ότι η Μαρία από τα Μάγδαλα ένα χωριό στα νότια της πεδιάδας της Γαλιλαίας ήταν μια ηγετική φυσιογνωμία ανάμεσα σε εκείνους που ανταποκρίθηκαν το κάλεσμα του Ιησού. Κι όταν οι άνδρες εκείνης της ομάδας τον εγκατέλειψαν την ώρα του θανάσιμου κινδύνου, η Μαρία η Μαγδαληνή ήταν μία από τις γυναίκες, που έμειναν μαζί του, ακόμη και στη Σταύρωση. Ήταν παρούσα στον τάφο, το πρώτο πρόσωπο στο οποίο εμφανίστηκε ο Ιησούς μετά την Ανάστασή του και το πρώτο, που κήρυξε τα «Καλά Νέα» αυτού του θαύματος.

Αυτές είναι οι συγκεκριμένες αλλά λίγες αναφορές, που γίνονται για τη Μαρία Μαγδαληνή στα Ευαγγέλια. Από άλλα κείμενα όμως, της πρώιμης χριστιανικής εποχής, φαίνεται, ότι η ιδιότητά της ως «αποστόλου», στα χρόνια μετά το θάνατο του Ιησού, συναγωνιζόταν ακόμη και αυτή του Πέτρου! Πρόκειται για μία εξέχουσα θέση, που προήλθε από την οικειότητα της σχέσης της με τον Ιησού, η οποία μάλιστα, σύμφωνα με ορισμένες μαρτυρίες, είχε και μια φυσική πτυχή, που περιελάμβανε ένα φιλί. Ξεκινώντας λοιπόν από αυτές τις αναφορές, που χρονολογούνται από τον 1ο ως τον 3ο αιώνα, υφάνθηκε μία περίτεχνη εικόνα, η οποία οδήγησε σε ένα πορτρέτο της Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής στο οποίο η πλέον επαναλαμβανόμενη επισήμανση, ότι δηλαδή ήταν μία μετανοημένη πόρνη, είναι σίγουρα αναληθής. Σύμφωνα όμως με την σύγχρονη ανάγνωση πίσω από αυτή, την κατασκευασμένη ανακρίβεια κρύβεται η απαξίωση της σεξουαλικότητας γενικά και αποδυνάμωση των γυναικών ειδικότερα.

Οι τρεις γυναίκες

Η σύγχυση που συνδέεται με τον χαρακτήρα της Μαρίας Μαγδαληνής επιδεινώθηκε με την πάροδο του χρόνου, καθώς η εικόνα της επιστρατεύτηκε σε μάχες εξουσίας και διαστρεβλώθηκε ανάλογα. Στις διάφορες συγκρούσεις που καθόρισαν τη Χριστιανική Εκκλησία, δηλαδή για την στάση απέναντι στον υλικό κόσμο _κάτι που επικεντρώθηκε στη σεξουαλικότητα_ για την εξουσία ενός αποκλειστικά ανδρικού κλήρου, για την υιοθέτηση της αγαμίας, για τον χαρακτηρισμό της θεολογικής διαφορετικότητας ως αίρεση, για την έγκριση της «ιπποτικής» βίας, για την εμπορία της αγιότητας είτε στην εποχή του Κωνσταντίνου, είτε στην Αντιμεταρρύθμιση, είτε στη Ρομαντική εποχή ή στη Βιομηχανική, μέσα από όλα αυτά, οι εκ νέου «ανακαλύψεις» της Μαρίας Μαγδαληνής έπαιξαν το ρόλο τους. Η περίπτωση του μυθιστορήματος «Κώδικας Ντα Βίντσι», όπου η Μαρία Μαγδαληνή εμφανίζεται ως η μυστική σύζυγος του Ιησού δεν είναι διόλου εξαιρετέα, καθώς αποδεικνύει, ότι εξακολουθεί να εμπνέει με ανατρεπτικούς όρους.

Στην πραγματικότητα ωστόσο, η σύγχυση ξεκινά από τα ίδια τα Ευαγγέλια, όπου εμφανίζονται αρκετές γυναίκες γύρω από τον Ιησού, εκπέμποντας και ερωτισμό. Κατ΄αρχάς υπάρχουν πολλές Μαρίες, πέρα φυσικά από την Μαρία, μητέρα του Ιησού. Γιατί υπάρχει και η Μαρία της Βηθανίας, αδελφή της Μάρθας και του Λαζάρου. Υπάρχει και η Μαρία η μητέρα του Ιακώβου και του Ιωσήφ, καθώς και η Μαρία η σύζυγος του Κλόπα. Επίσης τρεις ανώνυμες γυναίκες, που προσδιορίζονται ρητά ως αμαρτωλές: Είναι η γυναίκα με το «κακό όνομα» που σκουπίζει τα πόδια του Ιησού με αλοιφή ως ένδειξη μετάνοιας, μία Σαμαρείτιδα που συναντά ο Ιησούς σε ένα πηγάδι και μία μοιχαλίδα που οι Φαρισαίοι φέρνουν μπροστά στον Ιησού για να δουν αν θα την καταδικάσει. Απαιτείται επομένως ένα καλό ξεκαθάρισμα ώστε να μείνουν μόνον οι αναφορές που σχετίζονται με την Μαρία Μαγδαληνή. Και σ΄αυτό είναι χρήσιμο να θυμάται κανείς, ότι τα τέσσερα Ευαγγέλια δεν είναι αφηγήσεις αυτόπτων μαρτύρων. Γράφτηκαν από 35 έως 65 χρόνια μετά το θάνατο του Ιησού και αποτελούν ένα σύνολο από ξεχωριστές προφορικές παραδόσεις, που είχαν διαμορφωθεί σε διάσπαρτες χριστιανικές κοινότητες.

Η πίστη σου σε έσωσε

Σχετικά με τη Μαρία Μαγδαληνή, το μπέρδεμα αρχίζει στο όγδοο κεφάλαιο του Λουκά. Όταν λέει, ότι στη πορεία του ο Ιησούς ακολουθούνταν από τους Δώδεκα αποστόλους αλλά και από ορισμένες γυναίκες που είχαν θεραπευτεί από κακά πνεύματα και ασθένειες. Ανάμεσά τους ήταν και η Μαρία η Μαγδαληνή, από την οποία είχαν βγει επτά δαίμονες, την Ιωάννα, σύζυγος του οικονόμου του Ηρώδη, η Σουζάνα, και αρκετοί άλλους που φρόντιζαν τον Ιησού και τους ακολούθους του με δικούς τους πόρους. Κάτι που υποδηλώνει, ότι οι συγκεκριμένες γυναίκες ήταν ευκατάστατες, αξιοσέβαστες φιγούρες κι ότι όλες είχαν θεραπευθεί από κάτι. Μόνον που οι «επτά δαίμονες», που αναφέρονται στην Μαρία παρερμηνεύθηκαν στην συνέχεια, θεωρούμενοι ως σημάδι ηθικής αναπηρίας.

Αυτή η καθ΄όλα αθώα αναφορά λοιπόν παίρνει διαστάσεις στη συνέχεια: Ένας από τους Φαρισαίους κάλεσε τον Ιησού σε γεύμα. Όταν εκείνος έφτασε στο σπίτι του και πήρε τη θέση του στο τραπέζι, μπήκε μια γυναίκα, που είχε κακό όνομα στην πόλη. Είχε φέρει μαζί της ένα αλαβάστρινο δοχείο με μύρο. Στάθηκε πίσω του κλαίγοντας και τα δάκρυά της έπεσαν στα πόδια του. Τα σκούπισε με τα μαλλιά της, μετά φίλησε τα πόδια του και τα άλειψε με την αλοιφή. Όταν όμως το είδε αυτό ο Φαρισαίος είπε στον εαυτό του: «Αν αυτός ήταν προφήτης, θα ήξερε ποια είναι αυτή η γυναίκα που τον αγγίζει και τι κακό όνομα έχει».

Αλλά ο Ιησούς αρνήθηκε να την καταδικάσει ή να αποτρέψει τη χειρονομία της. Αντίθετα «Η πίστη σου σε έσωσε», της είπε, «Πήγαινε με ειρήνη». Κι αυτή η ιστορία της γυναίκας με το κακό όνομα, το αλαβάστρινο βάζο, τα λυτά μαλλιά, τις «πολλές αμαρτίες», την επιβαρημένη συνείδηση, το τρίψιμο των ποδιών με την αλοιφή και το φιλί θα γινόταν με τον καιρό, η δραματική κορύφωση του ιστορία της Μαρίας Μαγδαληνής. Έτσι η σκηνή θα την συνόδευε έκτοτε και θα αποδιδόταν ξανά και ξανά από τους μεγαλύτερους χριστιανούς καλλιτέχνες. Αλλά ακόμη και μια γρήγορη ανάγνωση αυτού του κειμένου, υποδηλώνει, ότι οι δύο γυναίκες δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους.

Ο Ιησούς και οι γυναίκες

Ο θάνατος του Ιησού ωστόσο στον Γολγοθά, όπου η Μαρία Μαγδαληνή προσδιορίζεται ρητά ως μία από τις γυναίκες που αρνήθηκαν να τον εγκαταλείψουν, οδηγεί σε αυτό, που είναι μακράν η πιο σημαντική επιβεβαίωση για την ύπαρξή της. Η κορύφωση αυτού του θέματος λαμβάνει χώρα στο σημείο του τάφου, με μία λέξη, που ακούγεται από το στόμα του Ιησού: Μαρία! Ήταν αρκετή για να την κάνει να τον αναγνωρίσει.

Και τα τέσσερα Ευαγγέλια (και ένα άλλο παλαιοχριστιανικό κείμενο, το Ευαγγέλιο του Πέτρου) την αναφέρουν ρητά ως παρούσα στον τάφο ενώ στο Κατά Ιωάννην είναι η πρώτη μάρτυρας για την Ανάσταση του Ιησού. Αυτό και όχι η μετάνοια και η σεξουαλική απάρνηση είναι το μεγαλύτερο επιχείρημά της. Σε αντίθεση με τους άνδρες που σκόρπισαν και έτρεξαν, που έχασαν την πίστη τους, που πρόδωσαν τον Ιησού, οι γυναίκες έμειναν. Και η κύρια ανάμεσά τους ήταν η Μαρία Μαγδαληνή.

Καθώς η ιστορία του Ιησού ειπώθηκε και ξαναειπώθηκε εκείνες τις πρώτες δεκαετίες, οι αφηγηματικές προσαρμογές σε γεγονότα και χαρακτήρες ήταν αναπόφευκτες και η σύγχυση του ενός με το άλλο επίσης. Οι περισσότεροι Χριστιανοί εξάλλου ήταν αναλφάβητοι, έτσι προσλάμβαναν τις παραδόσεις μέσα από μία περίπλοκη διαδικασία μνήμης και ερμηνείας, και σίγουρα όχι ιστορίας. Επιπλέον, αν οι ερμηνευτές των ιερών κειμένων ήταν προσεκτικοί, οι απλοί ιεροκήρυκες ήταν πολύ λιγότερο…

Εξάλλου η ύπαρξη πολλών γυναικών με το όνομα Μαρία περιέπλεκε ακόμη περισσότερο τα πράγματα. Αλλά και οι ερωτικές λεπτομέρειες φάνηκαν υπερβολικές, ειδικά γιατί η συμπεριφορά του Ιησού απέναντι στις γυναίκες με παρελθόν ήταν ένα από τα στοιχεία, που τον ξεχώριζαν από άλλους δασκάλους της εποχής. Όχι μόνο ο Ιησούς θύμιζε, ότι συμπεριφερόταν στις γυναίκες με σεβασμό, ως ίσες στον κύκλο του. Όχι μόνο γιατί αρνήθηκε να τις υποβιβάσει κάνοντας διάκριση μεταξύ των δύο φύλων. Αλλά και γιατί ο Ιησούς απεικονίστηκε ρητά ως ένας άντρας που αγαπούσε τις γυναίκες και τον οποίο αγαπούσαν οι γυναίκες.

 

Το Ευαγγέλιο της Μαρίας

Με την πάροδο του χρόνου, αυτή η Μαρία μετατράπηκε από μια σημαντική μαθήτρια, της οποίας η ανώτερη θέση εξαρτιόταν από την εμπιστοσύνη που είχε επενδύσει σε αυτήν ο ίδιος ο Ιησούς, σε μια μετανιωμένη πόρνη, που η παρουσία της εξαρτιόταν από την ερωτική φόρτιση της ιστορίας της και τη δυστυχία της ταλαιπωρημένης συνείδησής της… Ως κύριος παράγοντας σε αυτή τη μεταμόρφωση θεωρείται όμως σήμερα, ότι ήταν η χειραγώγηση της εικόνας της από τους άνδρες. Μια μετάλλαξη. που χρειάστηκε περί τους έξι αιώνες για να επιτευχθεί. Φαίνεται μάλιστα, ότι σ΄αυτό βοήθησε και η απώλεια του Ευαγγελίου της Μαρίας, είτε λόγω καταπίεσης είτε παραμέλησης. Εμφανίστηκε όμως ξανά το 1896, όταν ένα καλοδιατηρημένο, αν και ημιτελές αντίγραφο του 5ου αιώνα, βασισμένο σε κείμενο του 2ου παρουσιάστηκε προς πώληση στο Κάιρο. Από τότε, μόλις το 2003 δημοσιεύθηκε από την Κάρεν Λ. Κινγκ.

Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα από αυτό το Ευαγγέλιο, που αλλάζει τη ροή των πραγμάτων είναι το εξής: Στο Κατά Ματθαίον (Ματθ. 16, 17) ο Ιησούς λέει στον Πέτρο «Συ ει Πέτρος και επί ταύτη τη πέτρα οικοδομήσω μου την Εκκλησίαν». Αντίθετα στο Ευαγγέλιο της Μαρίας ο Πέτρος της είπε: «Αδελφή, ξέρουμε ότι ο Σωτήρας σε αγάπησε περισσότερο από όλες τις άλλες γυναίκες. Πες μας τα λόγια του Σωτήρα που θυμάσαι, τα πράγματα που ξέρεις ότι δεν τα ξέρουμε επειδή δεν τα έχουμε ακούσει». Και η Μαρία απαντά: «Θα σου διδάξω, ό, τι είναι κρυμμένο από σένα».

Τελικά, μόλις το 1969 οι δυτικοί θεολόγοι αποφάνθηκαν ότι είχαν κάνει λάθος και με απόφαση του Πάπα Παύλο VI η αναφορά της ως αμαρτωλής εξέλειπε. Επισήμως βέβαια γιατί στη συνείδηση του κόσμου έχει καταγραφεί αλλιώς εδώ και αιώνες. Σήμερα αναγνωρίζεται ως Αγία εκτός από την Ορθόδοξη Εκκλησία, από την Καθολική, την Λουθηριανή, την Αγγλικανική και ορισμένες ακόμη Προτεσταντικές.