Παρθενώνας: Πώς διαλύθηκε αυτή η μετόπη δύο φορές

«Έχουμε από την ίδια μορφή, το μισό σώμα στην Αθήνα και το μισό σώμα στο Λονδίνο. Ή έχουμε ένα σώμα στο Λονδίνο και ένα κεφάλι στην Αθήνα. Κι έχουμε άλογα στο Λονδίνο αλλά οι ουρές των αλόγων είναι στην Αθήνα. Είναι ηθικό πρόβλημα τα διαιρεμένα μνημεία στην τέχνη», έλεγε το 2009 ο αείμνηστος πρόεδρος του Μουσείου Ακρόπολης, Δημήτρης Παντερμαλής.

Ήταν ακριβώς στα εγκαίνια του νέου μουσείου, όταν ελέχθησαν αυτά, ενός λαμπρού σύγχρονου ναού της τέχνης, που φιλοξενεί έκτοτε τα αριστουργήματα του Παρθενώνα και της Ακρόπολης γενικότερα καταρρίπτοντας, μεταξύ άλλων και το προσχηματικό επιχείρημα του Βρετανικού Μουσείου περί δήθεν αδυναμίας έκθεσης των Γλυπτών.

Και αυτόν, ορθά επικαλείται ο έγκυρος ιστότοπος Artnet σε δημοσίευμά του, το οποίο αναφέρεται στον τεμαχισμό και τον διαμοιρασμό των Γλυπτών του Παρθενώνα, που πλην του Βρετανικού Μουσείου, τμήματά τους βρίσκονται και σε άλλα μουσεία του κόσμου. Και μάλιστα με τον τρόπο, που περιέγραφε ο Δημήτρης Παντερμαλής, δηλαδή με την αποσπασματική έκθεσή τους, μια προσβολή για το μνημείο της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς και για την τέχνη.

Και παρ’ ότι το δημοσίευμα αποφεύγει να πάρει θέση για το καλό και το δίκαιο, που επιβάλει την επανένωση των Γλυπτών στην Αθήνα και την «αποκατάσταση» του μνημείου, η παράθεση γεγονότων, τόσο ιστορικών όσο και πρόσφατων καταδεικνύει σαφώς τις συνέπειες πράξεων, που σήμερα καταδικάζονται διεθνώς.

Όχημα του δημοσιεύματος και ως χαρακτηριστικό παράδειγμα του τεμαχισμού του γλυπτού διάκοσμου του Παρθενώνα χρησιμοποιείται η μετόπη IV της Νότιας πλευράς του ναού, που απεικονίζει την δραματική αντιπαράθεση μεταξύ ενός Κένταυρου και ενός Λαπίθη. Πρόκειται για έναν λίθο, που έχει χωριστεί σε κομμάτια εδώ και αιώνες. Το μεγαλύτερο μέρος του βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο ενώ τα κεφάλια των δύο μορφών, καθώς και τμήμα από το ένα σκέλος του Κενταύρου στο Εθνικό Μουσείο της Κοπεγχάγης.

Η καταστροφή

Θύμα του Μοροζίνι και της οβίδας που έπληξε τον Παρθενώνα στις 26 Σεπτεμβρίου του 1687 κατά την διάρκεια του Βενετο-τουρκικού πολέμου υπήρξε, όπως είναι γνωστό ο ναός, με την έκρηξη να του προκαλεί τεράστια καταστροφή. Οι τρεις από τους τέσσερις τοίχους του σηκού ανατράπηκαν, τα τρία πέμπτα από τα ανάγλυφα της ζωφόρου κατέπεσαν, όπως επίσης έξι κίονες της νότιας πλευράς και οκτώ της βόρειας συμπαρασύροντας στη πτώση τους τα τεράστια μάρμαρα των επιστυλίων, τα τρίγλυφα και τις μετόπες καθώς και ό,τι απέμεινε από την ανατολική πρόσταση, πλην ενός κίονα.

Όσον αφορά την στέγη απλώς εξαφανίστηκε. Τα μάρμαρα εκτοξεύτηκαν προς όλες τις κατευθύνσεις ενώ ακολούθησε και πυρκαγιά.

Από τις 32 μετόπες της Νότιας πλευράς του Παρθενώνα, οι 14 μετατράπηκαν σε θραύσματα –πολλά μάρμαρα του Παρθενώνα από την έκρηξη επαναχρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό- ενώ περισσότερο ακέραια κομμάτια έγιναν λεία των δυτικών, «φιλάρχαιων» επισκεπτών.

Ο δανός αξιωματικός του ναυτικού Μόριτς Χάρτμαν, ο οποίος υπηρετούσε στον ενετικό στρατό υπό τη διοίκηση του Μοροζίνι ήταν αυτός που άρπαξε τα κεφάλια του Κένταυρου και του Λαπίθη από έναν πλανόδιο πωλητή στην Αθήνα και τα μετέφερε στο σπίτι του στην Κοπεγχάγη, το 1688 για να καταλήξουν στην συνέχεια στο Βασιλικό Μουσείο.
Μελέτες στη δεκαετία του 1820 συμπέραναν, ότι τα κεφάλια συνδέονται με τη Νότια Μετόπη 4 ενώ την επόμενη δεκαετία, η βασιλική συλλογή της Δανίας έλαβε ένα ακόμη θραύσμα της ίδιας μετόπης, μία οπλή του Κενταύρου.

Η λεηλασία

Στο μεταξύ, στις αρχές του 19ου αιώνα ο Έλγιν φυσικά, απέσπασε βίαια από το μνημείο 15 από τις 18 καλύτερα σωζόμενες μετόπες (αρ. 2-9 και 26-32), οι οποίες κατέληξαν στο Βρετανικό Μουσείο. Ανάμεσά τους και η μετόπη 4 για την οποία γίνεται λόγος και η οποία μεταφέρθηκε αποσπασματικά, καθώς έλειπαν τα δύο κεφάλια της παράστασης: Του Κενταύρου και του Λαπίθη.

Η μετόπη 10, η οποία είχε πέσει στο έδαφος, έφθασε κατόπιν ενεργειών του γάλλου διπλωμάτη, ζωγράφου και αρχαιολόγου Λουί Φωβέλ, του «πιο γνωστού συστηματικού κλέφτη αρχαιοτήτων», όπως έχει χαρακτηρισθεί από τον ακαδημαϊκό Βασίλειο Πετράκο στο Λούβρο όπου και παραμένε. Στο Μουσείο Ακρόπολης ιβρίσκονται οι μετόπες 1 και 12, καθώς και θραύσματα εννέα άλλων, τα οποία βρέθηκαν διάσπαρτα στην Ακρόπολη και την γύρω περιοχή (11, 13, 16, 17, 19-22 και 24). Από την μετόπη 4 ειδικά το Μουσείο Ακρόπολης κατέχει μόνον ένα μικρό θραύσμα από το πίσω αριστερό πόδι του Κενταύρου, προσαρμοσμένο στο γύψινο αντίγραφο του πρωτότυπου, που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.

Η ανασυγκρότηση όλων των μετοπών πάντως, για την έκθεσή τους στο μουσείο έχει γίνει με βάση τα σχέδια, που αποδίδονται στον ζωγράφο και σχεδιαστή Ζακ Καρέ, ο οποίος επισκέφτηκε την Αθήνα το 1674 και πρόλαβε έτσι, να δει τον Παρθενών ακέραιο.

Η απόρριψη

Ένα κομφούζιο όλα αυτά, που αποδεικνύει όμως, ξεκάθαρα τα αποτελέσματα της φριχτής λεηλασίας, την οποία υπέστη το μνημείο. Το δημοσίευμα μπορεί να μην χρησιμοποιεί αυτές τις λέξεις αφήνει όμως, με να εννοηθεί ο παραλογισμός αυτού του κατακερματισμού, που συνιστά ένα «έγκλημα» κατά της τέχνης και της παγκόσμια κληρονομιάς αλλά και της απομείωσης εξ αιτίας του, της δυνατότητας του κοινού να απολαύσει τον αρχαίο διάκοσμό στο σύνολό του.

«Τόσο οι ιθύνοντες της Κοπεγχάγης όσο και της Βρετανίας έχουν απορρίψει τα συνεχιζόμενα αιτήματα της Ελλάδας για την επιστροφή των Μαρμάρων του Παρθενώνα. Το 2023 ο διευθυντής του μουσείου της Δανίας Ράνε Βίλερσλεφ τόνισε, ότι τα θραύσματά του έχουν μεγαλύτερη σημασία για το Εθνικό Μουσείο από ό,τι αν αποστέλλονταν στην Ελλάδα», όπως αναφέρει ο συντάκτης το κειμένου. Μην παραλείποντας να σημειώσει και τις συνομιλίες μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και Ελλάδας για τα Γλυπτά, που ωστόσο παραμένουν «σε εξέλιξη», χωρίς περισσότερες επίσημες πληροφορίες.

Το 2015 το Βρετανικό Μουσείο και το Εθνικό Μουσείο της Δανίας συνεργάστηκαν πάντως για μια ψηφιακή ανακατασκευή της Νότιας μετόπης 4 με το σκεπτικό της ανάδειξης της εικόνας, που θα είχε το έργο με πολυχρωμία, όπως όταν δημιουργήθηκε.

Θυμίζουμε, ότι κύριο θέμα των μετοπών της Νότιας πλευράς του Παρθενώνα είναι η Κενταυρομαχία, η μυθική μάχη των θεσσαλών Λαπιθών με τους Κενταύρους. Συνοπτικά, οι αλογόμορφοι Κένταυροι μέθυσαν στον γάμο του βασιλιά Πειρίθου, στενού φίλου του Θησέα και προσπάθησαν να αρπάξουν τις γυναίκες των Λαπιθών. Έτσι σε κάθε μετόπη της νότιας πλευράς του ναού παριστάνεται η μονομαχία ενός Κενταύρου με Λαπίθη ή η αρπαγή μιας Λαπιθίδας από Κένταυρο. Οι εννέα κεντρικές μετόπες ωστόσο (αρ. 13-20) είναι δυσερμήνευτες, με άλλους μελετητές να θεωρούν, ότι σχετίζονται με το μυθικό παρελθόν της Αθήνας και άλλους, ότι αναφέρονται στον γάμο του Πειρίθου.

Διαβάστε επίσης:

Στίβεν Φράι: Η Βρετανία να επιστρέψει τα Γλυπτά του Παρθενώνα

Βρετανικό Μουσείο: Ψάχνουμε συμφωνία με την Ελλάδα για τα Γλυπτά του Παρθενώνα αλλά είμαστε σε απόσταση

Βρετανία για Γλυπτά Παρθενώνα: Αν η Ελλάδα θέλει τον δανεισμό, να αναγνωρίσει πρώτα ότι μας ανήκουν