Πάνω στα αρχαία η νέα πλατεία της Υπαπαντής στην Καλαμάτα – Αντιπαράθεση για το έργο

Μια πλατεία διχάζει την Καλαμάτα και μια αρχαία πόλη περιμένει να ξανάρθει στο φως.

Δεν πρόκειται βέβαια για μια απλή πλατεία αλλά αυτή της πολιούχου της πόλης εκκλησίας της Υπαπαντής, που βρίσκεται όμως, ακριβώς επάνω στον αρχαίο οικισμό, ο οποίος άνθησε στην περιοχή επί αιώνες.

Φαρές ήταν το όνομα αυτής της αρχαίας πόλης, που ήταν η πρόδρομος της Καλαμάτας και κατάλοιπά της είχαν βρεθεί το 1960 – 61 κατά τις ανασκαφές για την πρώτη διαμόρφωση της πλατείας. Τα αρχαία καταχώθηκαν τότε, αφού δεν υπήρξε καμία πρόβλεψη για την ανάδειξή τους και παραμένουν θαμμένα στο χώμα ως σήμερα, οπότε όμως τα έργα για την νέα πλακόστρωση και διαμόρφωση της πλατείας μπορεί να τα φέρουν και πάλι στο φως. Αν και εφόσον ωστόσο, εγκριθεί μια νέα ανασκαφή, καθώς η απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, που είχε ληφθεί από το 2011 είχε αποδεχθεί μεν την μελέτη ανάπλασης της πλατείας Υπαπαντής, που είχε κατατεθεί από τον δήμο Καλαμάτας, με τον όρο όμως, να μη διαταραχθούν τα αρχαία και να διατηρηθούν στη θέση που βρίσκονται, δηλαδή σε κατάχωση.

 Σε «κατάχωση» ήταν και η όλη υπόθεση ως πριν λίγες ημέρες όμως, όταν από τον διαγωνισμό για το έργο προέκυψε ανάδοχος _ η εταιρεία «PPS Square ΤΕΧΝΙΚΗ ΙΚΕ»_ οπότε διατυπώθηκε από μερίδα των κατοίκων της πόλης το αίτημα για την ανάδειξη των αρχαιοτήτων. Κάτι το οποίο τέθηκε και στην υπουργό Πολιτισμού, που βρέθηκε στην Καλαμάτα πριν από τρεις μέρες. «Εξ όσων γνωρίζω δεν υπάρχουν νεώτερα στοιχεία, τα οποία να στοιχειοθετούν την αναπομπή του θέματος στο ΚΑΣ», απάντησε ωστόσο σε σχετική ερώτηση η κυρία Μενδώνη. Προσθέτοντας, πως αν ο δήμος υποβάλλει νέα μελέτη με στοιχεία που να υποστηρίζουν την επιπλέον προστασία των αρχαιοτήτων, το υπουργείο θα πράξει αυτό, που προβλέπει ο νόμος.

Δημόσιο οικοδόμημα

«Αν πρόκειται να ξηλωθεί η πλατεία, πρέπει να γίνει η ανασκαφή πληρέστερα, να διατηρηθούν τα αρχαία, να συντηρηθούν και να είναι ορατά για τον κόσμο. Γιατί από τη στιγμή, που ξέρουμε ότι υπάρχουν αρχαία πρέπει να κάνουμε μια συστηματική ανασκαφή. Αλλιώς ας μείνει η πλατεία ως έχει, ας μην την πειράξουν καθόλου κι ας δώσουν τα χρήματα αλλού», είναι η γνώμη του καθηγητή κ. Πέτρου Θέμελη, ανασκαφέα της Αρχαίας Μεσσήνης και υπεύθυνου του προγράμματος αναστήλωσής της.

Στις αρχές της δεκαετίας του ΄60 ως νεαρός αρχαιολόγος τότε, ο κ. Θέμελης είχε βρεθεί για πρώτη φορά στην Μεσσηνία και την Καλαμάτα ειδικώς, όπου παρακολούθησε την ανασκαφή και είδε τα αρχαία που είχαν ανακαλυφθεί στην πλατεία Υπαπαντής από τον αρχαιολόγο Νικόλαο Γιαλούρη.

Όπως λέει στο mononews επρόκειτο για σωστική ανασκαφή, μικρής έκτασης και τα αρχαία καλύφθηκαν αμέσως με χώμα, σύμφωνα πάντως με την μέθοδο που εφαρμοζόταν τότε και όχι όπως γίνεται σήμερα, που η κατάχωση των ευρημάτων ακολουθεί μια πιο επιστημονική διαδικασία.

«Ο έφορος αρχαιοτήτων Νικόλαος Γιαλούρης είχε φέρει στο φως τοίχους μεγάλου οικοδομήματος δημόσιου χαρακτήρα, ίσως ενός Γυμνασίου, που χρονολογείται από την Ελληνιστική ως και την  Ύστερη Ρωμαϊκή εποχή, μια περίοδο κατά την οποία η πόλη των Φαρών γνώριζε μια νέα ακμή στην ιστορία της», λέει ο κ. Θέμελης.

Από την ίδια ανασκαφή ήρθε στο φως και παλαιότερη κεραμική, των γεωμετρικών χρόνων αλλά και πολύ μεταγενέστερη, της Μεσαιωνικής εποχής, απόδειξη της διαρκούς κατοίκησης της περιοχής. «Αν γίνει ανασκαφή τώρα θα βρουν τα αρχαία σε μικρό βάθος, άλλωστε και η εκκλησία πάνω στα αρχαία έχει κτισθεί», προσθέτει ο κ. Θέμελης.

Οι αρχαίες Φαρές

Η πόλη της Φαρών πήρε το όνομά της από τον μυθικό ήρωα του Άργους Φάρις, ο οποίος έχτισε την ακρόπολη στην Μυκηναϊκή εποχή, περί το 1500 π.Χ. στον χαμηλό, βραχώδη λόφο της Καλαμάτας, επάνω από τον ποταμό Νέδοντα, εκεί που σήμερα υπάρχει το ενετικό κάστρο. Ήταν σημαντικό μυκηναϊκό κέντρο, αναφέρεται μάλιστα στην Ιλιάδα του Ομήρου ως μία από τις επτά πόλεις, που είχε προσφέρει ο Αγαμέμνονας στον Αχιλλέα, προκειμένου να τον εξευμενίσει και να ξαναγυρίσει στη μάχη κατά την πολιορκία της Τροίας. Αυτή η ακρόπολη άλλωστε ήταν σε στρατηγικό σημείο, αφού από εκεί οι μυκηναίοι άνακτες είχαν την πλήρη εποπτεία τόσο της μεσσηνιακής πεδιάδας όσο και των ορεινών περασμάτων του Ταΰγετου.

Μετά την κατάρρευση των μυκηναϊκών ανακτόρων και από τα μέσα του 8ου π.Χ. αιώνα ως και το 369 π.Χ. οι Φαρές, όπως και η υπόλοιπη Μεσσηνία είχαν προσαρτηθεί στην ισχυρότερη  Σπάρτη. Ήδη βέβαια ο οικισμός είχε κατεβεί από το κάστρο και είχε απλωθεί σε όλη την περιοχή γύρω από αυτό. Όταν είδε την πόλη πάντως ο Παυσανίας (155 – 160 μ.Χ.) είχε παρακμάσει, σε αντίθεση προς την γειτονική της Θουρία.

Παναγιά η «Καλομάτα»                        

Τον 6^ο μ.Χ. αιώνα πάνω στα ερείπια της ακρόπολης ιδρύθηκε εκκλησία με μία εικόνα της Παναγίας, που είχε ωραία, μεγάλα και έντονα μάτια. Ήταν η Παναγιά η «Καλομάτα», στην οποία οφείλεται, όπως θεωρείται, το μετέπειτα όνομα της πόλης –με μία μικρή παραφθορά- αντικαθιστώντας την ονομασία Φαρές. Με αυτό το όνομα άλλωστε αναφέρεται στο Χρονικό του Μωρέως. Στη Βυζαντινή εποχή η ακρόπολη οχυρώθηκε εκ νέου ενώ η σημερινή μορφή του κάστρου οφείλεται στον Γοδεφρείδο Α΄ Βιλεαρδουίνο, φράγκο πρίγκιπα και ιδρυτή του πριγκιπάτου της Αχαΐας, στις αρχές του 13ου αιώνα.

Διάσπαρτες αρχαιότητες έχουν βρεθεί σε όλη την περιοχή, ως πόλη όμως σήμερα η Καλαμάτα στερείται του αρχαίου παρελθόντος της. Και αυτό είναι το ζητούμενο στην προκειμένη περίπτωση, καθώς αποτελεί μία ευκαιρία για την αποκατάσταση της παράλειψης, που είχε γίνει πριν από μισό και πλέον αιώνα.

Από την άλλη ωστόσο και εφόσον γίνει αποδεκτή μία αλλαγή του προγράμματος και το έργο διαμόρφωσης της πλατείας θα καθυστερήσει και ο οικονομικός προϋπολογισμός θα πρέπει να αλλάξει.

Στόχος της ανάπλασης πάντως είναι η αντικατάσταση του δαπέδου της πλατείας με μαρμάρινες πλάκες τριών ειδών, η τοποθέτηση νέων καθιστικών η αναβάθμιση του φωτισμού, η ενίσχυση του πράσινου της πλατείας και η δημιουργία μικρού αριθμών θέσεων πάρκινγκ.