Παλέτα δέκα χρωμάτων και δύο εκατομμύρια ψηφίδες – Ο Μέγας Αλέξανδρος αποκαλύπτεται

Περί τα 2 εκατομμύρια ψηφίδες, δέκα χρώματα κι όσο για την προέλευσή τους, λατομεία από όλη την Ευρώπη. Όλα τα μυστικά του περίφημου ψηφιδωτού από την Πομπηία, που απεικονίζει τον Μέγα Αλέξανδρο έφιππο σε μάχη, στο φως.

Η μελέτη γίνεται για πρώτη φορά και η δημοσίευσή της στο επιστημονικό περιοδικό PLOS One αποκαλύπτει τα μυστικά της δημιουργίας αυτού του εμβληματικού έργου, που θεωρείται από τους ερευνητές ως «το πλέον σημαντικό της Ρωμαϊκής εποχής». Και όχι μόνον, δεδομένου ότι είχε ως πρότυπό του, κατά πάσα πιθανότητα, το ζωγραφικό έργο ενός εξαίρετου καλλιτέχνη της αρχαιότητας.

Του περίφημου Απελλή από την Ιωνία, που ήταν ευνοούμενος του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή όμως, του Φιλόξενου του Ερετριέως. Έτσι ώστε να κρίνεται σήμερα ως ίσως η πλέον πιστή αναπαράσταση του προσώπου του στην αρχαία τέχνη και ασφαλώς η διασημότερη.

Το ψηφιδωτό, διαστάσεων 5,12 μ. Χ 2,71μ. που τοποθετείται χρονολογικά στο 150-100 π.Χ. ανακαλύφθηκε το 1831 στην πλούσια «Οικία του Φαύνου» στην Πομπηία, θαμμένο βεβαίως, όπως όλη η αρχαία πόλη στην ηφαιστειακή στάχτη από την έκρηξη του Βεζούβιου, το 79 μ.Χ. Το έργο κοσμούσε το δάπεδο ενός δωματίου της έπαυλης αλλά από το 1843 μεταφέρθηκε στη Νάπολη, στο Αρχαιολογικό Μουσείο της οποίας εκτίθεται σήμερα.

Οι αποχρώσεις του ψηφιδωτού

Ανάγκες συντήρησης του ψηφιδωτού ώθησαν ωστόσο, το μουσείο να αρχίσει το 2020 μεγάλο έργο αποκατάστασής του, που περιλάμβανε και την μη επεμβατική μελέτη του. Η ομάδα χρησιμοποίησε διάφορες τεχνικές, συμπεριλαμβανομένου του φορητού φθορισμού ακτίνων Χ (pXRF που επιτρέπει την αναγνώριση στοιχείων μέσα σε ένα αντικείμενο.

Και έτσι διαπιστώθηκε, ότι «οι ψηφίδες αποτελούνταν από δέκα τύπους χρωμάτων, που συνδυάστηκαν αριστοτεχνικά για να ενισχύσουν τα καλλιτεχνικά εφέ που χαρακτηρίζουν το Μωσαϊκό του Αλεξάνδρου», όπως έγραψαν οι ερευνητές στην μελέτη τους.

Συγκεκριμένα τα δέκα χρώματα περιλαμβάνουν αποχρώσεις του λευκού, του καφέ, του κόκκινου, του κίτρινου, του ροζ, του πράσινου, του γκρι, του μπλε, του μαύρου και του υαλώδους (γυαλιού), που έχουν μια μεγάλη γκάμα μικροϋφών, κατά τους ερευνητές.

Οι αρχαίοι τεχνίτες μάλιστα έδωσαν ιδιαίτερη προσοχή στο πρόσωπο του Αλέξανδρου, το οποίο, όπως σημειώνεται, «διαμορφώθηκε από πολλές αποχρώσεις ροζ ψηφίδων με αξιόλογες αλλαγές στα φαινόμενα φωταύγειας, που πιθανόν να σχετίζονται με τη διαφορετική χημική σύνθεση των ψηφίδων», όπως γράφουν.

Η προέλευση από το Ταίναρο

Όσον αφορά την προέλευση των ψηφίδων, η αναζήτηση κατευθύνθηκε στα λατομεία που χρησιμοποιούνταν στη ρωμαϊκή εποχή. Έτσι «ορισμένες από τις λευκές ψηφίδες θα μπορούσαν να σχετίζονται με το Marmor Lunensis (λευκός κρυσταλλικός ασβεστόλιθος) από τα λατομεία των Απουανικών Άλπεων, μάρμαρο το οποίο άρχισε να εξορύσσεται τον 1ο αιώνα π.Χ. ενώ δεν χρησιμοποιήθηκε μετά τον 3ο αιώνα μ.Χ.», όπως αναφέρεται.

Επιπλέον: Οι ψηφίδες σε έντονο ροζ χρώμα μπορεί να προέρχονται από την Πορτογαλία ενώ κάποιες κίτρινες είναι πιθανόν να έχουν προέλευση την ρωμαϊκή πόλη Σίμιτους (σήμερα Τσίμτου) στην βορειοδυτική Τυνησία, μια τοποθεσία γνωστή για σημαντικά λατομεία της κίτρινου «μαρμάρου της Νουμιδίας». Όσο για τα κομμάτια σκούρου κόκκινου χρώματος μπορεί να προήλθαν από την περιοχή του ελληνικού ακρωτηρίου Ταίναρος στην Πελοπόννησο.

Η ομάδα εντόπισε επίσης, ίχνη φυσικού κεριού και ορυκτού γύψου, τα οποία πάντως, θεωρείται πιθανόν να εφαρμόστηκαν ως προστατευτικό στρώμα κατά την διάρκεια εργασιών αποκατάστασης στη σύγχρονη εποχή, όπως πιστεύουν οι μελετητές. Μια ενδοσκοπική έρευνα εξάλλου, στο πίσω μέρος του ψηφιδωτού μωσαϊκού έδειξε «πολλά κενά σημεία», τα οποία πιθανότατα προέκυψαν από την μεταφορά του από την Πομπηία στο μουσείο.

Ζωντάνια, δεξιοτεχνία, σαφήνεια

Η παράσταση απαθανατίζει σκηνή από την μάχη της Ισσού, που έγινε το 333 π.Χ. στα σύνορα σήμερα, Τουρκίας-Συρίας. Ο Αλέξανδρος επάνω στον Βουκεφάλα, επικεφαλής του μακεδονικού ιππικού των εταίρων επιτίθεται με ορμή και από τα αριστερά εναντίον του Δαρείου και των φρουρών του, οι οποίοι προσπαθούν να τον προστατέψουν.

Η επίθεση όμως, είναι τόσο σφοδρή, που ο πέρσης βασιλιάς έντρομος τρέπεται σε φυγή, όπως δείχνει η έκφρασή του αλλά και η στροφή που έχει δώσει ο ηνίοχος στο άρμα του. Στο κέντρο της σκηνής απεικονίζεται και ο αδερφός του Δαρείου, ο Οξειάρτης, που ρίχνεται στην μάχη.

Ο Αλέξανδρος όμως, που φοράει τον θώρακά του, διακοσμημένο με το γοργόνειο έχει ήδη διαπεράσει με τη σάρισά του έναν Πέρση ενώ άλλοι δύο καταρρέουν. Την ίδια στιγμή και από αντίθετη πλευρά προελαύνει το μακεδονικό πεζικό.

Αποκαλυπτικός εξάλλου, για τον προσδιορισμό της τοποθεσίας είναι ο ρόλος του μεγάλου, μοναχικού δέντρου στο βάθος, που αφήνει να εννοηθεί, ότι πρόκειται για τη μάχη της Ισσού. Κι αυτό, γιατί σε αραβικά και μεσαιωνικά κείμενα –ακόμη και του Μάρκο Πόλο – αυτή η μάχη ήταν γνωστή στους ντόπιους ως η «Μάχη του ξερού δέντρου» (ή «μοναχικού» ), όπως γράφουν οι ερευνητές στη μελέτη. Κατ΄ άλλους πάντως υπάρχει το ενδεχόμενο να απαθανατίζει την Μάχη των Γαυγαμήλων, που ήταν και η τελειωτική νίκη του Αλεξάνδρου επί του Δαρείου.

Σε κάθε περίπτωση η ζωντάνια της σκηνής είναι μοναδική, όπως λένε σήμερα οι ιστορικοί τέχνης, το ίδιο και η απόδοση με ακρίβεια, των λεπτομερειών της ενδυμασίας και του οπλισμού τόσο των Μακεδόνων όσο και των Περσών.

Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί εξάλλου, εκτός από την πυκνότητα και την σαφήνεια της σύνθεσης, η δεξιοτεχνία στον σχεδιασμό των μορφών με τις τολμηρές προοπτικές αλλά και η εκπληκτική αποτύπωση της ψυχικής κατάστασης των προσώπων στην συγκεκριμένη στιγμή. Είναι τα στοιχεία που αποδεικνύουν το σπουδαίο πρότυπο, που είχαν οι ρωμαίοι καλλιτέχνες.

Διαβάστε επίσης:

Μια κυρία από την ιέρεια του σουρεαλισμού Λεονόρα Κάρινγκτον στην Εθνική Πινακοθήκη

Ανανέωση στην Αρχαιολογική Εταιρεία – Νέος Γενικός Γραμματέας ο Νίκος Καλτσάς

«Ο ζωγράφος μέσα μου δεν πέθανε» – Ο νομπελίστας Ορχάν Παμούκ και το νεύμα στην τέχνη