Όταν οι αποκριάτικες μάσκες προστάτευαν από αρρώστιες – Μια μαρτυρία για την ελονοσία άλλων εποχών

Αποκριάτικες μάσκες και γάντια πάνινα, τι είδους προστασία μπορούν να προσφέρουν στον χρήστη τους; Σήμερα με την δυναμική της επιδημίας του κορονοϊού και την εξάπλωσή του σε όλο τον πλανήτη, παρόμοια «μέτρα», μόνον ως ανέκδοτο θα μπορούσαν να ληφθούν. Αλλά έναν αιώνα πριν, και ασφαλώς για την αντιμετώπιση διαφορετικών ασθενειών μια χαρά ήταν!

«Αλλόκοτες μάσκες, που μπορεί να χρησιμοποιούνταν για τις αποκριάτικες γιορτές, τα έθιμα και τα δρώμενα ήταν τα μέτρα προφύλαξης, που λαμβάνονταν για την πρόληψη της ελονοσίας στη Βοιωτία, που μαστιζόταν από την αρχαιότητα από αυτήν την ασθένεια», όπως λέει στο Mononews ο κ. Παναγιώτης Δημάκης, ερευνητής της νεότερης ιστορίας της περιοχής. Βασικός αντίπαλος, τα κουνούπια φυσικά, εξ αιτίας των ελών της λίμνης Κωπαΐδας, η αποξήρανση της οποίας άρχισε στην δεκαετία του 1880 για να ολοκληρωθεί όμως, πολύ αργότερα, το 1930.

«Οι επιπτώσεις της ελονοσίας στον πληθυσμό ήταν τεράστιες και σε όλα τα επίπεδα και οι άνθρωποι προσπαθούσαν να βρουν τρόπους για να αντισταθούν μέσα σε εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες», λέει ο κ. Δημάκης, που αναδιφώντας στα αρχεία της εποχής εντόπισε και μια ειδική περίπτωση: Την λειτουργία του σιδηροδρόμου, που μόλις τότε ολοκληρωνόταν —έργο του Χαρίλαου Τρικούπη— ειδικά στην περιοχή της διέλευσής του από την Βοιωτία, με σταθμούς στη Θήβα, τη Λειβαδιά, τη Βελίτσα (σήμερα Τιθορέα),το Δαδί και άλλους ενδιάμεσους. Με την Λειβαδιά και την Βελίτσα όμως, να αποκαλούνται «σταθμοί της ελονοσίας»!

Πηγή των πληροφοριών, ο πρώτος προϊστάμενος της υπηρεσίας του σιδηροδρόμου Αθ. Πολίτης, που σε άρθρο του, το 1904 με τον τίτλο «Η εκμετάλλευσις του Π. Δ. Σ. », δηλαδή «Σιδηροδρόμος Πειραιώς – Δεμερλή – Συνόρων», όπου ως σύνορα, μην ξεχνιόμαστε, νοούνταν τα Τέμπη.

«Η υγιεινή κατάστασις, του προσωπικού, του εργαζομένου, εις το τμήμα Βάγια – Βελίτσα, ήτο αξιοθρήνητος. Κατά τους θερινούς μήνας, εμαστίζετο υπό πυρετών, ένεκα ελονοσίας. Κοιτίδα των κακοηθών πυρετών, ήτο ο Σταθμός Λεβαδείας», σημειώνει ο Αθ. Πολίτης. Και όπως προσθέτει ο κ. Δημάκης υπάρχουν πολλές περιγραφές ξένων περιηγητών στην Ελλάδα, που μιλούν για ανθρώπους με κίτρινο δέρμα, λόγω της ελονοσίας, μικρόσωμους και ασθενικούς ενώ προκύπτει και μεγάλο πρόβλημα υπογεννητικότητας.

Να σημειωθεί μάλιστα, ότι όταν το 1905 ο Άγγλος στρατιωτικός γιατρός Ρόναλντ Ρος, που είχε ανακαλύψει ότι η ελονοσία μεταδίδεται από τα κουνούπια (Βραβείο Νόμπελ 1902) επισκέφθηκε την Κωπαΐδα έλεγε ότι «Δεν έχω ιδεί ούτε στην Ινδία ούτε στην Αφρική χωριά που είναι προσβεβλημένα τόσο πολύ»…

Πώς μπορούσαν λοιπόν να προστατευθούν οι υπάλληλοι από τα επιθετικά και τεραστίου μεγέθους κουνούπια;

«Ο απογραφικός πίναξ, του Σταθμού τούτου, περιελάμβανε μεταξύ άλλων, μάσκες και γάντια, διότι οι υπάλληλοι, εξερχόμενοι του οικήματος του Σταθμού, κατά τας εσπερινάς ώρας, ηναγκάζοντο και τα φορούσαν, προκειμένου να περιορίσουν, τις ομαδικές επιθέσεις κουνουπιών, το μέγεθος των οποίων, έφθανε τα τρία εκατοστά περίπου», αναφέρει πάλι ο Πολίτης. Επεξηγώντας στη συνέχεια, το είδος των μασκών, περιγράφοντας τις κωμικοτραγικές σκηνές:

«Η συγκέντρωσίς μας δια το δείπνο, στην παράγκα πίσω, απ΄ τον Σταθμό ήτο κωμική, με την αποκριάτικη μάσκα. Ο Σταθμός Λεβαδείας, ήτο η κόλασις του προσωπικού, γεγονός που είχε φέρει, την υπηρεσίαν σε απόγνωσιν, λόγω της ανάγκης συνεχούς αντικαταστάσεως, των υπαλλήλων, εντός ημερών, από της τοποθετήσεώς των, συνεπεία προσβολής των, εκ των κακοηθών πυρετών». ΄Ενας μάλιστα από τους υπαλλήλους αυτούς, που είχε πάρει προαγωγή και από σταθμάρχης τρίτης τάξεως είχε προαχθεί σε σταθμάρχη δευτέρας, δεδομένου ότι είχε υπηρετήσει στον σταθμό Λειβαδιάς «Ο καημένος, ετρίκλιζεν από τον πυρετόν, μα δεν έλεγε τίποτα, δια να μην χάσει το γαλόνι». (Θυμίζουμε ότι η ευρεία χρήση κινίνου άργησε πολύ στην Ελλάδα ενώ το πρόβλημα των κουνουπιών έληξε μετά τον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο με τους αεροψεκασμούς).

Γενικότερα όμως οι συνθήκες διαβίωσης του προσωπικού των σταθμών ήταν αφόρητη, σύμφωνα με την περιγραφή πάντα του προϊσταμένου Αθ. Πολίτη: «Ο Σταθμάρχης εγκαθίστατο, εις το οίκημα του Σταθμού. Από το υπόλοιπον προσωπικόν, οι μεν βοηθοί Σταθμού, εις το γραφείον της αποθήκης εμπορευμάτων, αγκαλιά με τους ποντικούς της αποθήκης, εισπνέοντας το οξυγόνο των εν αυτώ εμπορευμάτων, οι δε άλλοι υπάλληλοι εις τους διαφόρους πάγκους, του Σταθμού. Το προσωπικόν συντηρήσεως γραμμής, των Σταθμών, των ευρισκομένων μακράν των πόλεων, ή χωρίων, εκοιμόταν εις το έδαφος, ή σε καλύβες κατασκευής, των ιδίων των εργατών. Εάν δε, σε καμμιά καλύβα, υπήρχε κλίνη ( μπράντα ), ιδιοκτησία του αρχιεργάτου, αυτή εθεωρείτο πολυτελής εγκατάστασις… Τα οικήματα όλων των σταθμών, τρίτης τάξεως, εστερούντο αποχωρητηρίων, επ΄ αυτού δε, έχομεν πλείστας αναμνήσεις, κωμικοτραγικάς, αι οποίαι όμως λέγονται, αλλά δεν
γράφονται…».

Παρ΄ όλα αυτά μεγάλη αυστηρότητα υπήρχε απέναντι στους υπαλλήλους. Ειδικά η στολή τους έπρεπε να είναι ολοκάθαρη με σοβαρές επιπτώσεις διαφορετικά ενώ «Εάν κατά την άφιξιν, της επιβατικής αμαξοστοιχίας, ευρίσκοντο κρεμασμένα εις το παράθυρον, κλινοσκεπάσματα ή άλλα ρούχα, ήταν δυνατόν, να μεταφερθεί ο Σταθμάρχης τηλεγραφικώς και ανεκκλήτως».

Υπεύθυνος του Αρχείου Ελάτειας, ενός από τους πρώτους δήμους της Ελλάδας ο κ. Δημάκης, «θαμών» όμως και των βασικότερων αρχείων και βιβλιοθηκών της χώρας, όπως τα Γενικά Αρχεία του Κράτους φυσικά, η Εθνική Βιβλιοθήκη, η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Αθηνών κ.ά. έχει γράψει περί τα δέκα βιβλία. Ανάμεσά τους οι «Μύθοι και Θρύλοι του Παρνασσού», ο «Άγιος Βάρβαρος» με πρόλογο του βυζαντινολόγου Αθανάσιου Παλιούρα, «Τα φυτά και τα ζώα του Κηφισού» (πρόλογος από τον φιλόλογο, συγγραφέα και ποιητή Λουκά Κούσουλα), «Τα εν Ελατεία λαϊκά λιθανάγλυφα και άλλα των χειρών ποιήματα», που προλογίζει ο αρχιτέκτονας Άγγελος Μενεγάτος κ.ά.

Ο ίδιος δηλώνει χαριτολογώντας «ματαιόσπουδος» και κλεισμένος στο σπίτι σήμερα, όπως όλοι, εύχεται, οι μέρες που επαναφέρουμε από το 1900 αλλά κυρίως αυτές που ζούμε τώρα να παραμείνουν αναμνήσεις….