Οπενχάιμερ και Βαν Γκογκ: Δύο ιδιοφυΐες σε μια απρόσμενη συνάντηση

«Το χωράφι είναι βιολετί και πράσινο-κίτρινο. Ο λευκός ήλιος περιβάλλεται από μια μεγάλη κίτρινη αύρα… Προσπάθησα να εκφράσω ηρεμία, μια μεγάλη γαλήνη»… Έτσι περιέγραφε ο Βαν Γκογκ το έργο του «Σταροχώραφο στο ξημέρωμα», γράφοντας στον φίλο του καλλιτέχνη Εμίλ Μπερνάρ τον Νοέμβριο του 1889.

Πολλά χρόνια αργότερα στις 16 Ιουλίου 1945 η περιγραφή του Οπενχάιμερ για την πρώτη ατομική δοκιμή στην έρημο του Νέου Μεξικού μιλάει για μια έκρηξη «λαμπρότερη από χίλιους ήλιους».

Ποια σχέση όμως, μπορεί να έχουν οι δύο; Ο επιστήμονας που το όνομά του συνδέθηκε με ένα από τα δραματικότερα γεγονότα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου χάρις στην αποφασιστική συμμετοχή του για τη λήξη του, γεγονός που προκαλεί ακόμη αμφιλεγόμενες αντιδράσεις και ο ζωγράφος, που υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους όλων των εποχών; Εκτός φυσικά από το ότι και οι δύο ήταν ιδιοφυΐες.

Λίγοι γνωρίζουν ότι ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, «ο πατέρας της ατομικής βόμβας», όπως ονομάστηκε, έζησε με το «Σταροχώραφο στο ξημέρωμα», που κληρονόμησε από τους γονείς του. Ένα έργο που ο Βαν Γκογκ δημιούργησε βλέποντας τη θέα από το δωμάτιό του στο άσυλο, λίγο έξω από το Σεν Ρεμί ντε Προβάνς, με τον ήλιο να ανατέλλει πάνω από τις Μικρές Άλπεις.

Η «συνύπαρξη»

Καθόλου τυχαία η «συνύπαρξή» τους, αφού ο μεγάλος ατομικός επιστήμονας υπήρξε λάτρης της τέχνης. Μια αγάπη που κληρονόμησε από τον πατέρα του Τζούλιους Οπενχάιμερ, μετανάστη το 1888 από τη Γερμανία στη Νέα Υόρκη, όπου έφθασε πάμπτωχος.

Δουλεύοντας σκληρά αλλά προφανώς και με έφεση στις επιχειρήσεις κατόρθωσε γρήγορα να γίνει εισαγωγέας υφασμάτων και εξ ίσου γρήγορα να αναπτύξει τις εμπορικές του δραστηριότητες τόσο, ώστε μέσα σε λίγες δεκαετίες να έχει αποκτήσει τρία έργα του Βαν Γκογκ. Και όλα ήταν έργα, που ο ζωγράφος δημιούργησε στους τελευταίους μήνες της ζωής του, όταν βρισκόταν στο απόγειο της καλλιτεχνικής του έκφρασης.

Πίσω από αυτά τα αποκτήματα ωστόσο, βρισκόταν η μητέρα του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, Έλλα, ζωγράφος η ίδια και δασκάλα τέχνης με μεγάλη αγάπη για τον ιμπρεσιονισμό και τον μετα-ιμπρεσιονισμό. Ενθάρρυνε ως εκ τούτου και τον νεαρό Ρόμπερτ να ζωγραφίζει.

Η κληρονομιά

Ο Τζούλιους Οπενχάιμερ  αγόρασε το «Σταροχώραφο στο ξημέρωμα» το 1929 και λίγους μήνες αργότερα το δάνεισε στην εναρκτήρια έκθεση του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. Μετά τον θάνατό του το 1937, ο Βαν Γκογκ πέρασε στον μεγαλύτερο γιο του Ρόμπερτ, ο οποίος και το έβαλε στο διαμέρισμά του. Ο ίδιος μάλιστα είναι φωτογραφισμένος σε μεγάλη ηλικία μπροστά στον πίνακά του.

Γεννημένος το 1904 και έχοντας σπουδάσει Φυσική στα πανεπιστήμια του Χάρβαρντ και του Κέιμπριτζ ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ  εντάχθηκε στο έργο της ατομικής βόμβας το 1942, που οδήγησε στην δοκιμή της στο Λος Άλαμος. Αργότερα αντιτάχθηκε στην ανάπτυξη της βόμβας υδρογόνου το 1949, κάτι για το οποίο τιμωρήθηκε με την αφαίρεση της κυβερνητικής άδειας ασφαλείας του, το 1954.

Η πορεία του πίνακα     

Το 1965, δύο χρόνια πριν πεθάνει, ο Οπενχάιμερ πούλησε το έργο του Βαν Γκογκ στην γκαλερί «Γουάιλνσταϊν» για κάτι λιγότερο από 1 εκατομμύριο δολάρια. Τότε αγοράστηκε από την αμερικανίδα συγγραφέα Φλόρενς Γκουλντ, η οποία είκοσι χρόνια αργότερα, το 1985 το δημοπράτησε στον οίκο Sotheby’s, όπου έφτασε σχεδόν τα 10 εκατομμύρια δολάρια, τιμή ρεκόρ τότε για έναν Βαν Γκογκ.

Ο πίνακας  όμως ξαναπουλήθηκε περί το 1990 για 50 εκατομμύρια δολάρια και τώρα βρίσκεται σε ιδιωτική συλλογή αγνώστων στοιχείων. Η σημερινή αξία του θα μπορούσε κάλλιστα να φτάσει τα 200 εκατομμύρια δολάρια.

Το δεύτερο έργο, που είχε ο πατέρας του Οπενχάιμερ ήταν τα «Πρώτα βήματα» (Μετά τον Μιγέ) του 1890. Πρόκειται για μία ζωγραφική εκδοχή της εκτύπωσης του γάλλου καλλιτέχνη Ζαν-Φρανσουά Μιγέ, που δίνει την συγκινητική εικόνα ενός μικρού παιδιού, ενώ μαθαίνει να περπατά.

Ο Βαν Γκογκ δημιούργησε και αυτόν τον πίνακα ενώ βρισκόταν εθελοντικά στο άσυλο, καθώς η υγεία του ήταν εύθραυστη, μετά από μια ψυχική κρίση που είχε περάσει και δεν μπορούσε να βγει έξω για να ζωγραφίσει.

Οι άλλοι Βαν Γκογκ

Τα «Πρώτα βήματα» είχαν αγοραστεί από τον Τζούλιους Οπενχάιμερ το 1926, έναντι 12.900 δολαρίων. Μετά το θάνατό του, το έργο πέρασε στον μικρότερο γιο του Φρανκ, ο οποίος ήταν επίσης φυσικός. Ο Φρανκ πούλησε τον Βαν Γκογκ στα τέλη της δεκαετίας του 1940 και αργότερα, το 1964 το έργο δωρήθηκε στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης.

Ο τελευταίος Βαν Γκογκ του Οπενχάιμερ ήταν η «Αντελίν Ραβού» (Ιούνιος 1890), ένα πορτρέτο της 12χρονης κόρης του ιδιοκτήτη του πανδοχείου στο Οβέρς- σιρ- Ουάζ, όπου διέμενε ο Βαν Γκογκ.  Αγοράστηκε από τον Τζούλιους το 1935 και αργότερα πουλήθηκε, επίσης στην γκαλερί «Γουάιλντσταϊν».

Το πορτρέτο πιστεύεται, ότι τώρα βρίσκεται σε μια κινεζική ιδιωτική συλλογή και σύντομα θα δανειστεί στο Μουζέ ντ΄Ορσέ του Παρισιού για την έκθεση «Ο Βαν Γκογκ στο Οβέρς- σιρ- Ουάζ: Οι τελευταίοι μήνες». (3 Οκτωβρίου-4 Φεβρουαρίου 2024).

Η ταινία

Στην ταινία για τον Οπενχάιμερ του Κρίστοφερ Νόλαν,  που επανέφερε στο προσκήνιο τη ζωή του, κανένας από τους τρεις Βαν Γκογκ δεν εμφανίζεται, αντίθετα όμως σε μια σκηνή ο Κίλιαν Μέφι που τον ενσαρκώνει, φαίνεται να θαυμάζει έναν Πικάσο.

Για τον Οπενχάιμερ και τους επιστήμονες συναδέλφους του, που δημιούργησαν τη «βόμβα», το ηθικό δίλημμα ήταν αν τελικά θα έφερνε την ειρήνη ή αν θα κλιμάκωνε τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μετά τις αμερικανικές επιθέσεις στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι όμως, στις 6 και 9 Αυγούστου, τα όπλα μαζικής καταστροφής οδήγησαν τους Ιάπωνες στην παράδοση στις 15 Αυγούστου 1945, αλλά με τρομακτικό κόστος, που υπολογίζεται ότι ήταν πάνω από 200.000 ζωές.

Διαβάστε επίσης:

Η Βενετία πλημμυρίζει και βυθίζεται αλλά το κράτος αδιαφορεί

Μνήμες Νόμπελ στο σπίτι του ποιητή Γιώργου Σεφέρη

Η αίσθηση πολυτέλειας των Ρότσλιντ. Μοναδικός πλούτος σε δημοπρασία