Ολόκληρη «πινακοθήκη» της ελληνικής ζωγραφικής σε δημοπρασία

Ένα κορίτσι λούζει τα μαλλιά της στην εσωτερική αυλή ενός απλού, χωριάτικου νοικοκυριού, και προς βοήθειά της έχει προστρέξει ένα ακόμη νεαρότερο, που τις ρίχνει νερό.

Μια σκηνή, που χαρακτηρίζεται ως υπέροχο χρονογράφημα της αγροτικής ζωής στην Ελλάδα του 19^ου αιώνα απεικονίζει στον πίνακά του ο Νικηφόρος Λύτρας (1832-1904), ο αποκαλούμενος και «πατριάρχης της νεοελληνικής ζωγραφικής».

Και αυτό το έργο, το «Κορίτσι που λούζεται» αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα που περιλαμβάνει φέτος το «Greek Sale», η δημοπρασία του οίκου Bonhams στις 18 Μαΐου στο Παρίσι.

Μαζί, έργα του Μόραλη, του Παρθένη, του Εγγονόπουλου, του Νίκου Χατζηκυριάκου – Γκίκα, του Βολανάκη, του Θεόφιλου, της Χρύσας, του Τέτση Φασιανού και πολλών ακόμη.

Στην ουσία πρόκειται για ένα πανόραμα της του 19^ου -20ού αιώνα, που αναδεικνύει όλες τις καλλιτεχνικές τάσεις των χρόνων αυτών, την υιοθέτησή τους από τους έλληνες καλλιτέχνες και εν τέλει την προσωπική κατεύθυνση, που επέλεξε καθένας από αυτούς.

Αν, όπως αναφέρει η κυρία Αναστασία Ορφανίδου, ειδικός της Ελληνικής Τέχνης του Bonhams «Σε μια δυνατή πώληση, το εντυπωσιακό «Κορίτσι που λούζεται» του Λύτρα ξεχωρίζει για τη γαλήνια ομορφιά του και την υπέροχη τέχνη με την οποία ο ζωγράφος έχει αιχμαλωτίσει αυτή την οικεία στιγμή», όλη η σειρά των έργων που προσφέρονται, συνθέτει  μία πλήρη πινακοθήκη.

Η ελληνική παράδοση

Με εκτίμηση από 220.000 ως 280.000 ευρώ φθάνει στη δημοπρασία το έργο του Λύτρα, που αποτυπώνει την προσήλωσή του τις τοπικές παραδόσεις και τα έθιμα, που είναι βαθιά ριζωμένα στον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό.

«Η πλατιά λεωφόρος της ηθικής», όπως έλεγε ο ίδιος  «οδηγεί το έθνος στην αληθινή ευτυχία. Τα έθιμα του ελληνικού λαού έφεραν την ανεξαρτησία και πρέπει να προστατεύονται σαν κόρη οφθαλμού. Οι καλλιτέχνες πρέπει να αφοσιωθούν στη ζωγραφική του είδους και στα έργα που σχετίζονται με ό,τι ξεσηκώνει, ευχαριστεί και διαπαιδαγωγεί τους ανθρώπους».

Έχοντας σπουδάσει στην Βασιλική Ακαδημία Καλών Τεχνών του Μονάχου, από τους κύριους εκπροσώπους στην Ελλάδα της περίφημης Σχολής του Μονάχου ο Λύτρας έχει επιτύχει σ΄ αυτό το έργο του μιαν αρχαϊκή απλότητα, που επιτείνεται με την λιτότητα του σκηνικού.

Οδηγεί έτσι τον θεατή στην ανάκληση ενός ευγενούς συναισθήματος και σε μια αίσθηση νοσταλγικής επιθυμίας για πιο σταθερές στιγμές, για έναν αιωνόβιο, αδιάφθορος κόσμος σταθερών πεποιθήσεων και αγνών συναισθημάτων. Να σημειωθεί άλλωστε ότι ο Νικηφόρος Λύτρας είχε μια λαμπρή καριέρα στη ζωγραφική ενώ το έργο του έχει μεγάλη απήχηση στους λάτρεις και συλλέκτες αυτής της περιόδου.

Το μόνιμο και καθολικό

Ακριβότερο έργο της δημοπρασίας είναι ωστόσο η «Πανσέληνος» του Γιάννη Μόραλη (1916-2009), αφού η εκτίμησή του είναι από 300.000 ως 500.000 ευρώ.

Πρόκειται για μία χαριτωμένη αντανάκλαση της μακροχρόνιας ενασχόλησης του καλλιτέχνη με τον εσωτερικό ρυθμό και τη μουσική απήχηση, που δημιουργούνται από τον τολμηρό συνδυασμό διαφόρων τύπων, σχημάτων και χρωμάτων.

Μια διαφορετική πρόσληψη της ελληνικής κληρονομιάς, με τον σπουδαίο ζωγράφο να χρησιμοποιεί ένα επίσημο λεξιλόγιο, που βασιζόταν στην σύγχρονη ευαισθησία. Στην περίφημη «Γενιά του ΄30» περιλαμβανόταν άλλωστε ο Γιάννης Μόραλης, ο οποίος είναι γνωστός για το χαρακτηριστικό του γεωμετρικό στυλιζάρισμα, που ενσωματώνει κομψές καμπύλες.

Όπως είχε γράψει ο Οδυσσέας Ελύτης «Χρησιμοποιώντας ένα περιορισμένο λεξιλόγιο φόρμας, στο οποίο κυριαρχούν επαναλαμβανόμενες και αντίθετες καμπύλες ώχρας και μαύρων, ο Μόραλης πέτυχε —με τρόπο πρωτόγνωρο στην ελληνική τέχνη— να μετατρέψει τη γλώσσα του φυσικού κόσμου σε ένα καθαρά οπτικό φαινόμενο. Οι μνήμες και οι συναντήσεις αποστάζονται επανειλημμένα μέχρι να αναμειχθούν σε μορφές μεγάλης απλότητας και ακρίβειας».

Και πράγματι ο Μόραλης εστιάζοντας μόνο στο ουσιώδες, επεδίωξε την πραγματοποίηση ενός κλασικού ιδεώδους, την ανακάλυψη ενός καθολικού μέτρου για τον λόγο και το πάθος, εκφράζοντας εντέλει αυτό, που είναι μόνιμο και καθολικό.

Η Γενιά του ΄30

Μια δυνατή  ομάδα Ελλήνων συγγραφέων, ποιητών, καλλιτεχνών, διανοουμένων, κριτικών και μελετητών ήταν η «Γενιά του ΄30» που χαρακτηρίζονται έτσι, καθώς που δημιούργησαν κυρίως σ΄ αυτήν την δεκαετία εισάγοντας τον μοντερνισμό στην ελληνική τέχνη και λογοτεχνία.

Σ΄αυτήν την ομάδα – ένα από τα σημαντικότερα μέλη της – ανήκε και ο Νίκος Εγγονόπουλος (1907-85), ποιητής αλλά και ζωγράφος, που το έργο του «Ο Αρχαιολόγος» (1934) εισάγει τον θεατή σε έναν μαγικό, εικαστικό κόσμο ποιητικής μεταφοράς, όπου ταυτόχρονα το ελληνικό πνεύμα κυριαρχεί.

«Ό,τι αγγίζει ο Εγγονόπουλος γίνεται ελληνικό», έλεγε γι΄ αυτόν ο σκηνοθέτης και θεατρικός συγγραφέας Αλέξης Σολωμός και έτσι είναι, καθώς συνδυάζει στο έργο του το αρχαίο παρελθόν με τα σύγχρονα στοιχεία για να ανατρέψει τους συμβατικούς τρόπους με τους οποίους η ορθολογική σκέψη αντιλαμβάνεται τον κόσμο. αυτό που προκαλεί έκπληξη είναι το ελληνικό πνεύμα που κυριαρχεί στο έργο του.

Υπήρξε, άλλωστε, σημαντικός εκπρόσωπος του σουρεαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα και η πρώτη του ατομική έκθεση πραγματοποιήθηκε το 1939. Τρία χρόνια αργότερα, ολοκλήρωσε το πιο δημοφιλές μεγάλο ποίημά του «Bolivar», εμπνευσμένο από τον επαναστάτη ηγέτη Simón Bolívar. («Ο Αρχαιολόγος» εκτιμάται από 120.000 ως 180.000 ευρώ).

Θεϊκή αρμονία

Συναρπαστικό όμως, έργο εκθαμβωτικής δεξιοτεχνίας και διαχρονικής κομψότητας είναι η «Παναγία και το βρέφος» του Κωνσταντίνου Παρθένη (1878-1967).

Αιθέριες, εξιδανικευμένες και ανάλαφρες, οι δύο ιερές φιγούρες αποτυπώνονται σ΄ αυτόν τον πίνακα με ημιδιαφανή χρώματα και φτερωτές μορφές, μεταφέροντας  έναν εξαγνισμένο κόσμο παγκόσμιας ειρήνης και θεϊκής αρμονίας.

Ζωγραφισμένη στον κλασικό τύπο της Οδηγήτριας, η Παναγία παρουσιάζεται ως τη μέση, στρέφοντας προς τ΄ αριστερά το κεφάλι της. Κι ενώ κρατά τον Χριστό στο αριστερό της χέρι, σηκώνει το δεξί της σε μια κίνηση προσευχής.

Το κομψό σώμα της καταλήγει σε έναν δυνατό λαιμό και σ΄ ένα ευγενές πρόσωπο με λεπτά χαρακτηριστικά. Ακουμπισμένος στο μπράτσο της μητέρας του εξάλλου, ο Χριστός στρέφεται προς το μέρος της, απλώνοντας το δεξί του χέρι για να την χαϊδέψει στο πρόσωπο.

Η «Παναγία και το βρέφος» βρίσκεται στον πυρήνα της δημιουργίας του Παρθένη, μεταφέροντας μια αναζωογονητική αίσθηση και προκαλώντας τη συναισθηματική και πνευματική συμμετοχή του θεατή.

Με τις λεπτές χρωματικές αρμονίες, τη λεπτή ροή της τμηματικής γραμμής, τη βαθιά ποιητική ατμόσφαιρα και την τολμηρή αίσθηση της καινοτομίας, η Μητέρα και το Παιδί, αντανακλά το όραμα ενός μεγάλου ευρωπαίου καλλιτέχνη φορτωμένου με αιωνόβιες αναμνήσεις που γοητεύτηκε από την αισιοδοξία και την τόλμη του 20ού  αιώνα.  (Το έργο δημοπρατείται με τιμή εκκίνησης από 150.000 ως 200.000 ευρώ)

Η πολυδιάστατη ελληνική ζωγραφική

«Οι πίνακες του Γκίκα είναι τέλεια αρχιτεκτονικά οικοδομήματα όπου κάθε στοιχείο έχει μια ουσιαστική και αναντικατάστατη λειτουργία, ενώ όλα τα μέρη υποτάσσονται πλήρως στο σύνολο», έγραφε για το έργο του σπουδαίου ζωγράφου ο ιστορικός της τέχνης Μανώλης Χατζηδάκης.

Στοιχεία που αναδεικνύονται και στο έργο «Καμπίνες εγκαταλελειμμένες», που ο Νίκος Χατζηκυριάκος – Γκίκας (1906-1994) είχε ζωγραφίσει στη δεκαετία του ΄70.

«Ο χαρακτήρας του ελληνικού σχήματος, είτε στην αρχαιότητα, είτε στη βυζαντινή εποχή είτε στη λαϊκή τέχνη, είναι σε μεγάλο βαθμό γεωμετρικός», έλεγε άλλωστε ο ίδιος, καθώς πίστευε ότι οι κατακερματισμοί και οι παραμορφώσεις της μοντέρνας τέχνης παραπέμπουν σε μια διαρκή σύμβαση της ελληνικής τέχνης. (Οι «Καμπίνες εγκαταλελειμμένες» εκτιμώνται από 60.000 ως 80.000 ευρώ)

Μία από τις λίγες σωζόμενες τοιχογραφίες του Θεόφιλου (1871-1934), εξάλλου, που διασώθηκαν από τη φθορά, χάρις στις προσπάθειες διανοουμένων και συλλεκτών είναι «Ο Ηρακλής σκοτώνει τη Λερναία Ύδρα», που εκτιμάται από 140.000-200.000  ευρώ.

Το έργο μεταφέρθηκε σε καμβά από τον αρχικό τοίχο σε καφενείο χωριού της Λέσβου και συντηρήθηκε με μεγάλη προσοχή. Ο Ηρακλής, φορώντας τη χαρακτηριστική λεοντή και κρατώντας το θρυλικό του ρόπαλο, ετοιμάζεται να εκτελέσει τον δεύτερο από τους περίφημους άθλους του, τη δολοφονία της Λερναίας Ύδρας με τα εννέα κεφάλια.

«Στην Times Square ο ουρανός είναι σαν το χρυσάφι βυζαντινών ψηφιδωτών ή εικόνων», είχε πει η Χρύσα (1933-2013), όταν πρωτοέφθασε στην  Νέα Υόρκη το 1954.

Ήταν η πρώτη Ελληνίδα καλλιτέχνιδα που εργάστηκε στην Αμερική και η πρώτη που χρησιμοποίησε εκπεμπόμενο ηλεκτρικό φως για να δημιουργήσει γλυπτά με νέον σε μεγαλοπρεπείς φόρμες και κινούμενα  μοτίβα, που μοιάζουν με γράμματα.

Στο έργο της «Οι Πύλες της Νέας Υόρκης» (1965) κόκκινοι, κίτρινοι, πράσινοι και μπλε σωλήνες νέον, σφιχτά ομαδοποιημένοι και εγκλωβισμένοι σε ένα κουτί από πλεξιγκλάς ενισχύουν τις αφηρημένες ιδιότητες των καλλιγραφικών στοιχείων, αποτυπώνοντας τη ρομαντική εικόνα αυτής της σύγχρονης μητρόπολης. (Το έργο εκτιμάται από 80.000 – 120.000 ευρώ).

Διαβάστε επίσης:

Χρυσά ευρήματα και όργανα μέτρησης από το πλοίο του Έλγιν

Στο ΕΣΠΑ η κατοικία στην Πατησίων όπου η Μαρία Κάλλας ονειρεύτηκε το μέλλον της