Όλη η Ελλάδα είναι Πολιτισμός και θυμάται τη Μικρά Ασία

Μια επέτειος μνήμης: Τα 100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή.

Και μια Ελλάδα που δεν ξεχνά: Κρατά καλά φυλαγμένα την ιστορία, τον τρόπο ζωής, τα ήθη και τα έθιμα, τις συνθήκες ξεριζωμού, την προσφυγιά, τις δύσκολες συνθήκες επαναπατρισμού, τις προκαταλήψεις και τον φόβο του γηγενούς πληθυσμού, τα νοσταλγικά τοπωνύμια, αλλά και την αντοχή, την ελπίδα και τη χαρά έκφρασης, μέσα από τη μουσική και τα τραγούδια της γης της Ιωνίας, που έχουν φθάσει ως σήμερα.

Η φετινή χρονιά του θεσμού  «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός», που έχει καθιερώσει το υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού είναι αφιερωμένη σ΄ αυτήν την επέτειο. Μέσα από ένα σύνολο πολιτιστικών εκδηλώσεων σε όλη τη χώρα, από τις 15 Ιουλίου ως τις 15 Σεπτεμβρίου φέρνει τις μνήμες στο προσκήνιο και αναδεικνύει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αυτής της γενιάς.

Συγκεκριμένα, όπως ανακοινώθηκε στην συνέντευξη τύπου από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και τον καλλιτεχνικό διευθυντή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Γιώργο Κουμεντάκη πρόκειται για 140 εκδηλώσεις θεάτρου, μουσικής, χορού, εικαστικών τεχνών – περφόρμανς, παραστάσεων – δράσεων για παιδιά και εφήβους και μουσικού θεάτρου. Συνολικά υπάρχουν 70 παραγωγές που θα πραγματοποιηθούν σε  66 αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία και μουσεία, δώδεκα Περιφερειών της χώρας.

Οι συντελεστές

Με αφετηρία τις αφηγήσεις που έχουν διασωθεί και σε συνδυασμό με τον πλούτο που συναντάται ακόμα και σήμερα στα ήθη, στα έθιμα, στις μουσικές παραδόσεις, στη διατροφή, η καλλιτεχνική έκφραση αποκαλύπτει μια προσπάθεια να φωτιστεί η χρησιμότητα των άυλων και των υλικών αγαθών, που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Γιατί οι Μικρασιάτες πρόσφυγες, υπερήφανο προσωνύμιο που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα για να δηλώσει την καταγωγή, φτάνοντας στον τελικό προορισμό της διαδρομής τους, την Ελλάδα διαμόρφωσαν και εξέλιξαν τις συνθήκες ζωής των τοπικών κοινοτήτων και οδήγησαν σε μια πολιτισμική ώσμωση που άλλαξε τη ζωή και την ιστορία των κατοίκων της χώρας.

Οι βασικοί συντελεστές  των εκδηλώσεων είναι πολλοί, γνωστοί και δημοφιλείς καλλιτέχνες: Το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν και η σκηνοθέτις Μαριάννα Κάλμπαρη, το Θέατρο Νέου Κόσμου και ο σκηνοθέτης Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, η bijoux de kant και ο Γιάννης Σκουρλέτης, η σκηνοθέτις και ηθοποιός Ρούλα Πατεράκη, οι σκηνοθέτες επίσης  Νίκος Διαμαντής, Γιάννης Αναστασάκης, Κωνσταντίνος Χατζής και  Ηλέκτρα Ελληνικιώτη, οι ηθοποιοί Φιλαρέτη Κομνηνού, Δήμητρα Χατούπη, Ελένη Ουζουνίδου, Ελένη Κοκκίδου, Γεράσιμος Γεννατάς, Θανάσης Ευθυμιάδης, Αντώνης Καφετζόπουλος, Νάντια Μουρούζη, Μανώλης Μαυροματάκης, και ο Σωτήρης Ταχτσόγλου. Και οι ερμηνευτές Μαρία Φαραντούρη, Νένα Βενετσάνου, Σαβίνα Γιαννάτου, Ελένη Τσαλιγοπούλου, Γλυκερία, Δημήτρης Κοντογιάννης, Σοφία Παπάζογλου, Μαρίνα Σάττι, Θοδωρής Κοτονιάς, ο συνθέτης και σολίστ κιθάρας Γιώργος Μουλουδάκης, ο συνθέτης Παναγιώτης Καλαντζόπουλος και η σκηνοθέτις και χορογράφος Αποστολία Παπαδαμάκη είναι, μεταξύ άλλων, μερικοί από τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν στις παραγωγές του φετινού προγράμματος «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός».

Το θέατρο στην ιστορία

Στο θέατρο το κοινό θα παρακολουθήσει νοσταλγικές, γοητευτικές αλλά και πικρές ιστορίες. Όπως για το Αϊβαλί της πρώτης δεκαετίας του 20ού αιώνα. Τη Σμύρνη, το διαμάντι της Ανατολής, με τα θραύσματα της ιστορίας, ως πολύτιμους λίθους στον λαιμό της. Το μαύρο ταξίδι ενός νεαρού Έλληνα που στρατολογήθηκε για να συμμετάσχει στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Τις τελευταίες μέρες του Αυγούστου του ’22, στην παραλία της Σμύρνης και μια σκέψη που σε κυνηγά: «Τι καταφέρνει να σώσει κάποιος από μια πόλη που καίγεται;». Τη σχέση των τόπων που συνδέθηκαν άμεσα με τους πρόσφυγες του 1922, τη Νίκαια, και το νησί της Χίου, από τους βασικότερους πρώτους σταθμούς των εκδιωγμένων. Το ναυάγιο ανάμεσα σε Χίο και Τσεσμέ. Τα ταχυδρομικά περιστέρια που ως φορείς μνήμης, μαθημένα να επιστρέφουν πάντα στην «πατρίδα» τους, αψηφούν τα σύνορα και γίνονται συνδετικοί κρίκοι του παρελθόντος και του παρόντος. Το ταξίδι του πλοίου Mimosa και τη ναύλωση ενός Αμερικανού πολίτη, που μεταφέρει 2.000 Έλληνες της Μικράς Ασίας στον Πειραιά.

 Κι ύστερα στην νέα πατρίδα, την υποδοχή 7.000 προσφύγων και την ενσωμάτωση όσων παρέμειναν στα νησιά της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης. Τη δημιουργία του προσφυγικού συνοικισμού για τη στέγαση των προσφύγων στον Βόλο του 1923 και την ίδρυση ενός αθλητικού συλλόγου που θυμίζει την πατρίδα, της Νίκης Βόλου. Τις αντιδράσεις που βίωσαν οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας ερχόμενοι στην Ελλάδα και πώς αντεπεξήλθαν σε αυτές. Πώς τους υποδέχτηκαν οι γηγενείς. Πώς τους αντιμετώπισε το τότε ελληνικό κράτος. Και τι συμβαίνει σήμερα. Πού και πώς η Ιστορία επαναλαμβάνεται!

Ακόμη είναι η μετεγκατάσταση των νεαρών γυναικών που αποτελούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία του προσφυγικού πληθυσμού. Οι νεαρές χήρες, ανύπαντρες και ορφανές Μικρασιάτισσες, στην προσπάθειά τους να διεκδικήσουν επαγγελματική και προσωπική «αποκατάσταση» στην πατριαρχική Ελλάδα του ’22. Διαλογικά «επεισόδια» που δραματοποιούν τη φρίκη του πολέμου και την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας. Μονολόγους που διηγούνται αθροιστικά, με επική κανονικότητα, την ίδια σχεδόν επαναληπτική ιστορία. Οι πληθυσμιακές ανταλλαγές που άλλαξαν τη ζωή και την ιστορία των κατοίκων της Κρήτης, Μια συρραφή από τα πρωτοσέλιδα του ελληνικού, τουρκικού και κυπριακού τύπου από το 1922 μέχρι σήμερα. Η δίκη των έξι, η καταδίκη σε θάνατο και η εκτέλεσή τους στο Γουδί, ως κύριων υπαίτιων της Μικρασιατικής Καταστροφής.

Τα μονοπάτια της μουσικής

Στη μουσική υπάρχουν ήχοι, νότες και τραγούδια που ανακαλύπτονται από την αρχή. Εμπνέονται από τη λογοτεχνία και εκφράζουν την ευτυχία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας πριν την Καταστροφή, αλλά και την τραγωδία του ξεριζωμού. Ο ιστορικός / παραδοσιακός αμανές. Η συνεργασία, η καλλιτεχνική συνύπαρξη ενός θεάτρου σκιών με μια μουσική κομπανία, που παρουσιάζουν τη μουσική και τη χορευτική παράδοση της Μικράς Ασίας.

Φωνές, χορωδοί, μουσικοί αφηγούνται, ως επιβάτες μιας βάρκας που πλέει στο Ανατολικό Αιγαίο προς τις ελληνικές ακτές, μνήμες από το παρελθόν και τις πατρίδες τους. Μουσικά ηχοχρώματα παραδοσιακών συγκροτημάτων θυμίζουν την αύρα και τον πολιτισμό της Σμύρνης που άνθισε, καρποφόρησε, καταστράφηκε και οι κάτοικοί της έδωσαν ένα μάθημα επιβίωσης ξαναφτιάχνοντας τη ζωή τους από την αρχή σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Η Σμύρνη, με τη θρυλική ομορφιά και την τραγική της κατάληξη. Η «Σμύρνη», χρόνια αργότερα, υποδέχεται στο φτωχικό πια σπίτι της, κάπου στην Κοκκινιά του 1930, έξι πλανόδιους μουσικούς για να ανασύρουν μαζί και να ανασκευάσουν πολύτιμες στιγμές από την πολύβουη ζωή της…

Υπάρχουν και τα μονοπάτια της Ανατολής, από τη θάλασσα της Σμύρνης έως την Κωνσταντινούπολη και τον Βόσπορο κι από την αγορά της Καππαδοκίας έως τα ελληνικά λιμάνια και την ηπειρωτική χώρα, όπου κατέφθασαν ως πρόσφυγες σπουδαίοι Μικρασιάτες συνθέτες με τα τραγούδια τους. Μια ορχήστρα Βιολιώνε, σχήματα με τοξωτά έγχορδα, ρομαντισμός στον ήχο και μια συγκινητική περιπλάνηση λαμβάνει χώρα στον ευρύτερο χώρο της Μικράς Ασίας. Τραγούδια-αφιέρωμα στη μυθική Μαρίκα Παπαγκίκα, την πρώτη ανάμεσα σε άλλες σημαντικές ελληνίδες τραγουδίστριες της Αμερικής, μουσική και ποίηση και η μοναδική σχέση του μεγάλου Σμυρνιού Καλομοίρη με τον Παλαμά, δύο κορυφαίων εκπροσώπων του ελληνικού πνεύματος.

Και ακόμη ιστορίες, τραγούδια, φωτογραφίες και ευρύτερο υλικό από τον τοπικό πληθυσμό του νησιού των Κυθήρων, από την εγκατάσταση του ποντιακού προσφυγικού πληθυσμού στην Κέρκυρα, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και τη Συνθήκη της Λωζάννης. Ένα ταξίδι, που γίνεται δεκαετίες μετά τον ξεριζωμό, στην Ελλάδα του 1950, μέσα σε ένα κουπέ τρένου όπου συναντιούνται πρόσφυγες από διάφορες περιοχές της Μικράς Ασίας, του Πόντου και της Καππαδοκίας και αρχίζουν να αφηγούνται ιστορίες τόσο από την πατρίδα τους πριν τη Μεγάλη Φυγή όσο και από τις περιπέτειες της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα.

Η απόγνωση, η θλίψη, ο τρόμος, η οδύνη και ο αγώνας επιβίωσης και ενσωμάτωσης των Μικρασιατών, παρουσιάζονται όμως και  μέσα από χορογραφίες σύγχρονου χορού, οι οποίες εμπλουτίζονται με μουσικές συνθέσεις και τραγούδια. Κεντρικός άξονας και εδώ η λειτουργία της μνήμης, η διαμόρφωση των εικόνων με προέλευση το μικρασιατικό ιδίωμα, οι εννοιολογικές διαστάσεις του ξεριζωμού, της αποδοχής, της ενσωμάτωσης και κατ’ επέκταση του σεβασμού της διαφορετικότητας.

 Μια σειρά από σώματα που αναλαμβάνουν να απαντήσουν. Πώς θα ήταν η ζωή αν δεχόμασταν τα βιώματα του διπλανού μας; Πού βασίζεται ο φόβος μας για το άλλο, τον ξένο; Οι τελετουργικές μνήμες της αρχαιότητας και η μυστηριακή λατρεία των Καβείρων στη Λήμνο. Η Φωτιά, το στοιχείο που καταστρέφει αλλά και αναγεννά και γίνεται το νήμα που συνδέει διαχρονικά τους Έλληνες με το Φως και τη μεγαλοσύνη του Σύμπαντος. Η σχέση ανάμεσα στην αναπηρία και την προσφυγιά, μέσα από τις επίκαιρες διαστάσεις των φαινομένων και την καταπίεση που βιώνουν για την ενσωμάτωσή τους στον κοινωνικό ιστό.

Αλλά και το μουσικό θέατρο παρουσιάζει μια συνομιλία ανάμεσα στην ψηφιακή ζωγραφική και τις τοιχογραφίες-πομπές προσφύγων. Μια μουσικο-εικαστική καντάτα που φωτίζει στιγμές από τη ζωή των Κουταλιανών, όπως ονομάστηκαν οι Μικρασιάτες μασίστες σε διάφορες ιστορικές περιόδους: από τα τέλη του 19ου αιώνα έως τη μεταπολεμική περίοδο. Η ιστορία μιας πόλης. Η καταστροφή του «λίκνου του πολιτισμού». Η Τροία που ακόμα καίγεται…

Η θάλασσα και τα παραμύθια

«Δεν υπάρχει θάλασσα χωρίς στεριά» και «Δεν υπάρχει στεριά χωρίς θάλασσα» είναι το μήνυμα μιας εγκατάστασης νέον μεγάλων διαστάσεων. Ιστορίες του Μεσοπολέμου, ιστορικές στιγμές της αρμενικής κοινότητας σε 150 μοναδικές εικόνες από το φωτογραφικό αρχείο του περιοδικού «Αρμενικά» και μια συνεύρεση των οργάνων ντουντούκ με την κλασική κιθάρα, με τη συνδρομή της φωνής. Εξιστορήσεις απογόνων από δεκαεπτά προσφυγικούς οικισμούς της Βόρειας Εύβοιας και αρχειακό φωτογραφικό υλικό με τη ζωντανή παρουσίαση πρωτότυπων συνθέσεων στους ρυθμούς και τις μελωδίες των περιοχών καταγωγής τους. Το πένθος και η συνάντηση με τη θάλασσα. Η πολυπλοκότητα της χρονικής διάρκειας του τραύματος, ο συνδυασμός του φωτός, της κίνησης, της θάλασσας και του ήχου. Ένα σύγχρονο οδοιπορικό στο νησί της Λέρου, η κίνηση µε επίκεντρο τη συνάντηση µε το άλλο σώμα, τους ντόπιους, τον τόπο, τα αντικείμενα και τον διάλογο, εγκάρσια στο συλλογικό πριν, τώρα, μετά.

 Τέλος οι δράσεις για παιδιά και εφήβους περιλαμβάνουν καταγραφές και μαρτυρίες προσώπων που έζησαν στη Μικρά Ασία, εκεί όπου η Ανατολή και η Δύση συνυπήρχαν αρμονικά. Παραμύθια για τη φιλία ανάμεσα σε πρίγκιπες και φτωχούς που χωρίζονται βίαια και ξανασμίγουν σ’ ένα ταξίδι αναζήτησης μιας μεγάλης Ιδέας. Η καταστροφή της Σμύρνης μέσα από τη ζωοφιλία, τον έρωτα, τη γαστρονομία ή τις οικογενειακές αναμνήσεις. Όλα όσα σημάδεψαν τον γελαστό κι ευγενικό λαό της Ιωνίας απ’ τις ευτυχισμένες μέρες της ζωής της Μικράς Ασίας ως το αναγκαστικό του ρίζωμα στους προσφυγικούς συνοικισμούς, μέσα από τα μάτια δύο δίδυμων κοριτσιών. Ιστορίες με ενήλικες γάτες που βλέπουν μόνο προβλήματα, και μικρότερες που βλέπουν μόνο πλούτο και μοναδικά δώρα. Η σημασία της διατήρησης της ιστορικής μνήμης και τα ίχνη της προσφυγικής ταυτότητας του νησιού της Λέσβου μέσα από το βλέμμα της νέας γενιάς. Το νήμα της συλλογικής μνήμης που ταξιδεύει στον χρόνο, παίζοντας με τα παιδικά παιχνίδια που μεταφέρθηκαν από όσους αντίκρισαν τον πόνο στις προσφυγικές αυλές, μαζί με το χαμόγελο μιας ανέμελης παιδικής ηλικίας. Μια ιστορία μέσα από μια ομάδα εφήβων στην Κω που καλείται να κατασκευάσει κούκλες, ήρωες που απεικονίζουν πρόσφυγες από το 1922 και άλλους ξεριζωμούς, να τους δώσει ζωή μέσα από αυτοσχεδιασμούς, στοχεύοντας στην ιδεατή υποδοχή των προσφύγων.

Οι επιλογές

Οι προτάσεις του προγράμματος επιλέχθηκαν από την ειδική επιτροπή του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, μετά από ανοιχτή πρόσκληση και όλες οι παραγωγές αναπτύχθηκαν από προτάσεις πρωτότυπης δημιουργίας των ΑΜΚΕ. Η επιτροπή αξιολόγησης των προτάσεων, σε συνεργασία με τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ (σύμφωνα με τις διατάξεις του ν.3028/2002), επέλεξε τους αρχαιολογικούς χώρους παρουσίασης των παραγωγών, από όλες τις Περιφέρειες . Αρχαία θέατρα, κάστρα, μνημεία, ιερά νησιά, ναοί, μονές, γεφύρια, μουσεία, συνθέτουν έναν μοναδικό καμβά πολιτιστικών δράσεων ενώνοντας το παρελθόν με το παρόν του σύγχρονου πολιτισμού. Είκοσι οκτώ νέοι αρχαιολογικοί χώροι έχουν ενταχθεί  εξάλλου, στο φετινό πρόγραμμα με ακτίνα δράσης από την Αρχαία Ζώνη της Αλεξανδρούπολης έως τον Προμαχώνα του Αγίου Γεωργίου στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου, από την Αρχαία Πλευρώνα Μεσολογγίου έως το Καβείριο της Λήμνου και από τη Μυκηναϊκή Ακρόπολη Τίρυνθας έως τη Σπιναλόγκα στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης.

Ο συνολικός προϋπολογισμός των εκδηλώσεων είναι 2.232.000,00 ευρώ. Συγκεκριμένα το Θέατρο: 23 παραγωγές, συνολικού κόστους 799.800,00 ευρώ. Η Μουσική: 18 παραγωγές, συνολικού κόστους 595.200,00 ευρώ. Παραστάσεις / δράσεις για παιδιά και εφήβους: 14 παραγωγές, συνολικού κόστους 334.800,00. Χορός: 6 παραγωγές, συνολικού κόστους 223.200,00 ευρώ. Εικαστικές τέχνες – Περφόρμανς: 6 παραγωγές, συνολικού κόστους 186.000,00 ευρώ. Μουσικό θέατρο: 3 παραγωγές, συνολικού κόστους 93.000,00 ευρώ.

Διαβάστε επίσης

Ένα νεοκλασικό κτίριο στην Ακρόπολη για τον Πάνο Λασκαρίδη