Όλγα Παπαδημητρίου, Μόρια Ανάμεσα στο χτες και το σήμερα (εκδ. Αγγελάκη, 2022)
Περιεχόμενα
«Ήταν υπερβολικός ο όρος κολαστήριο της Μόριας, που χρησιμοποιούσαν τα ΜΜΕ», επισημαίνει η Όλγα Παπαδημητρίου.
Αφορμή της συνάντησης με τη συγγραφέα, ποιήτρια και δημοσιογράφο, η βράβευση του δοκιμίου της με τίτλο Μόρια, Ανάμεσα στο χτες και το σήμερα (εκδ. Αγγελάκη, 2022).
Το ραντεβού ορίστηκε σε έναν άλλο χώρο με πλούσια ιστορία, το καφέ του Βυζαντινού Μουσείου.
Η Όλγα Παπαδημητρίου διατηρεί στενές σχέσεις με το νησί, τη γενέτειρα της μητέρας της. Εκεί παραθέριζαν κάθε καλοκαίρι μέχρι τα εφηβικά της χρόνια. «Έκτοτε κατά διαστήματα», προσθέτει.
Όλα ξεκίνησαν το 2019 με αφορμή τον λογοτεχνικό διαγωνισμό με θέμα Μόρια, 2.5000 χρόνια ιστορίας που οργάνωσε το πολιτιστικό σωματείο Culture 4all – Πολιτισμός για όλους, σε συνεργασία με την Εθνική Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών.
Οδοιπορικό μνήμης
«Θέλησα να αφηγηθώ την ιστορία της αναδεικνύοντας αντικειμενικά τις πτυχές της. Να γράψω για τη Μόρια που γνώρισα με την ιστορία της, την πραγματικότητά της, τους ανθρώπους της, στο άχθος του προσφυγικού. Θέλησα να αποτυπώσω τα όσα είδα, άκουσα, έμαθα, να μεταφέρω όσα με συγκίνησαν με προσωπικό ύφος και έκφραση, με μινιμαλιστική διατύπωση».
Κέρδισε το πρώτο βραβείο στην κατηγορία Δοκιμίου.
Σπάνια επιμειξία
Δικαίως. Πρόκειται για μελέτη που διαπνέεται από μια σπάνια επιμειξία πυκνής, μεθοδικής έρευνας μαζί με πηγαίο λυρισμό.
Οπωσδήποτε συνέβαλε η δημοσιογραφική της εμπειρία -η συγγραφέας ξεκίνησε την καριέρα της στον περιοδικό τύπο και στις εκδόσεις Τερζόπουλου.
«Θα έλεγα όμως ότι το συγγραφικό εγχείρημα πραγματοποιήθηκε με συζητήσεις και εξερευνήσεις, όχι τόσο με συνεντεύξεις και έρευνα», διευκρινίζει η Όλγα Παπαδημητρίου.
Και συνεχίζει: «Προσεγγίζοντας με τις αισθήσεις τη σκέψη, προκειμένου να φωτίσω έναν κόσμο με διαδρομή πολλών αιώνων και με σύγχρονη παρουσία στην ευρωπαϊκή οντότητα. Το άλλο θα ήταν πολύ ψυχρό».
Έργο που πραγματικά εφορμά από την επικράτεια του συναισθήματος. Και έτσι δεν πρόκειται για επίπεδη, ιστορική έρευνα με κοινό λεξιλόγιο, μαρμαρωμένη στο χρόνο.
Αλλά για έργο που πάλλεται από τη ζωή των ίδιων των κατοίκων, ζώντων και αποθανόντων. Από τις απαρχές της δημιουργίας του οικισμού τους έως σήμερα.
Στον αρχαίο μαρμαρότοπο
«Στον αρχαίο μαρμαρότοπο, σχεδόν στα σπλάχνα του αλλά και λίγο παραπέρα, ήρθαν στα νεότερα χρόνια ασβεστάδες», γράφει όσον αφορά στην περιοχή γύρω από τη Μόρια και την υδατογέφυρα του Ρωμαϊκού Υδραγωγείου, από την εποχή του Αδριανού.
Αναφέρεται στα μάρμαρα του λατομείου που έφερναν χρήμα και φήμη στο νησί. Χρησιμοποιούνταν σε κατασκευές μεγάλων έργων στον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου (για τη βιβλιοθήκη της Περγάμου, το ωδείο στο ιερό του Ασκληπιού στη Μικρά Ασία).
«Τις πέτρες τις έσπαγαν με βαριά και τις έψηναν στα καμίνια για ασβέστη. Οκτώ ασβεστοκάμινα δούλευαν στην περιοχή που πήρε το τοπωνύμιο Κακό λαγκάδι από τότε γιατί υπήρξαν ατυχήματα».
Έτσι, η Όλγα Παπαδημητρίου αναδεικνύει τη Μόρια ως ένα μικρό θαύμα.
Διότι παρά το μέγεθός της, υπήρξε ευρύτατη η επιρροή της στον εκσυγχρονισμό και στον πολιτισμό. Και τα ίχνη αυτής της ακμηρής κωμόπολης υπάρχουν φανερά ακόμη και σήμερα.
Η Όλγα Παπαδημητρίου την αναδεικνύει με ενάργεια, λογοτεχνικότητα και ακρίβεια. Η Μόρια, ανάμεσα στο χτες και το σήμερα διαβάζεται απνευστί.
Βαδίζει σε τόπους της Ιστορίας, της Παιδείας, του Πολιτισμού
Συνεχίζει την περιδιάβασή της στον οικισμό. Διατρέχει αρχοντικά και ανθρώπους που τα κατοίκησαν, με τις ιδιαίτερες ιστορίες τους. Το Παρθεναγωγείο αλλά και το Διδακτήριο, που επισκέφτηκε παγκοσμίου φήμης βυζαντινολόγος από τη Γερμανία.
Πέραν από τους μορφωμένους μεγαλοαστούς, αναφέρεται και σε κορυφαίους εκπροσώπους των γραμμάτων και των τεχνών, όπως ο Θεόφιλος, ο Ελύτης… Μπαίνει στις εκκλησιές, ενσκύπτει πάνω σε διάσημες εικόνες, όπως της Παναγιάς της Γλυκοφιλούσας στον Άγιο Βασίλειο.
Πηγαίνει στη νεότερη ιστορία και στην περιπέτεια. Τα Χριστούγεννα του 1944, αγγλικά πολεμικά αράζουν έξω από το λιμάνι για να αποβιβάσουν αποικιακό στρατό Ινδών στη Μυτιλήνη. Πλήθη κόσμου κατέβηκαν ώρες ποδαροδρομο με σκουριασμένες χατζάρες, κασμάδες, τσεκούρια και ξύλα για να τους αποκρούσουν…
Και φτάνει στους σύγχρονους επιφανείς επιγόνους της, καθηγητές στα μεγάλα πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Αμερικής.
«Το εγχείρημα βαδίζει σε τόπους που με πηγαίνει η ιστορία, ο πολιτισμός, η παιδεία, τα πρόσωπα, οι αφηγήσεις, τα βιώματα των ανθρώπων», σημειώνει. Ακόμη και το πλούσιο φωτογραφικό υλικό του βιβλίου προέρχεται από τα αρχεία των κατοίκων της Μόριας.
Η προσφυγική κρίση βύθισε αυτά τα χαρακτηριστικά στη λήθη ή στην ανυπαρξία. Για όλη την υφήλιο, η Μόρια στιγματίστηκε ως ΚΥΤ (Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης).
Την υπόθεση διαχειρίστηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση με την Ελλάδα να βρίσκεται σε κρίση χρέους.
Της οφείλουμε το σεβασμό μας
«Το ανθρώπινο δράμα ήταν αναμενόμενο από το ξέσπασμα της προσφυγικής κρίσης και της εγκατάστασης από το 2015 χιλιάδων προσφύγων σε ένα καταυλισμό χωρητικότητας δυόμισι χιλιάδων ατόμων, με ανεπαρκείς υποδομές δίπλα σε κατοικημένο χωριό με πάνω από χίλιους κατοίκους», παρατηρεί η Όλγα Παπαδημητρίου.
Αισθάνεται κανείς ότι η μελέτη «αφιερώνεται» στην αποκατάσταση της προσωπικότητας της Μόριας.
«Η Μόρια μας συστήνεται ξανά. Της οφείλουμε το σεβασμό μας», σημειώνει στο οπισθόφυλλο. Για να αναστραφεί η κακή εικόνα του χωριού.
Να αναδειχθεί ανάγλυφα το πολιτισμένο πρόσωπό της, στα υψίπεδα της ηθικής. Οι ευπατρίδες κάτοικοι, που ενώ βίωσαν τη λεηλασία, τη μόλυνση και τις επιθέσεις, δεν έπαψαν να βοηθούν τους συνανθρώπους τους. Τους πρόσφυγες.
Η κωμόπολη ήταν «πολιορκημένη»
Ο καταυλισμός ξεχείλισε με τις ανεξέλεγκτες εισροές του 2019. Η κωμόπολη ήταν πολιορκημένη.
Ακόμη και το τοπικό λεωφορείο ήταν γεμάτο. Έπρεπε να περιμένουν το επόμενο για να πάνε για δουλειά στα κτήματά τους.
Γύρω από τον καταυλισμό, στους ελαιώνες κόπηκαν πολλά δέντρα για να στήσουν σκηνές. Ο χώρος ολόγυρα έμοιαζε με χωματερή.
Οι αγρότες δεν μπορούσαν να πάνε στα χωράφια τους -απειλούνταν.
Τα λήμματα περνούσαν μέσα από το καινούργιο αποχετευτικό σύστημα της Μόριας.
Όλες οι ιστορίες των πολιτών της Μόριας όμως διακρίνονται για την ανθρωπιά τους. Όπως και των προσφύγων.
Η δημιουργία ποίηση δεν είναι;
«Θα σταθώ σε μια ιστορία ενός ανήλικου δεκατεσσάρη έφηβου, παιδιού με θέληση, που παρακολουθούσε σε σχολείο μαθήματα ελληνικών με το όνειρο να σπουδάσει για να ξεκινήσει μια καινούργια ζωή».
Ο πρόσφυγας κυκλοφορούσε με τις παρέες του, όλοι μαζί σε ομάδες, όπως κάνουν πάντα οι έφηβοι. Δεν θέλησε όμως να τους ακολουθήσει σε άλλο καταυλισμό (κατά καιρούς οδηγούνταν σε άλλα σημεία για να αποσυμφορηθεί η κατάσταση). Και αυτό διότι δεν ήθελε να χάσει την επαφή του με τη γλώσσα…
Η ποιητικότητα της γραφής της καθορίζει τη μελέτη της. Εξάλλου, έχει ήδη εκδώσει μια συλλογή ποιημάτων με τίτλο Των αισθήσεων οι μνήμες (εκδόσεις Πατάκης, 2003).
Με περίσσεια ταπεινοφροσύνης παρατηρεί πως «μου δόθηκε η ευκαιρία». Όμως από εκεί και πέρα «πρέπει να είσαι διαθέσιμος ανά πάσα στιγμή (σ.σ. για την ποίηση). Έπρεπε να αφοσιωθώ. Ήταν μεγάλη απόφαση και είχα χάσει τη ζεστασιά με το υλικό. Πολλές φορές όμως προσεγγίζουμε τα πράγματα ποιητικά. Ίσως αυτό μου έχει μείνει».
Εξάλλου, όπως καταλήγει η Όλγα Παπαδημητρίου, «η δημιουργία ποίηση δεν είναι;».
Είθε να αποτυπώσει εκ νέου σε κάποιας μορφής γραπτό τις σκέψεις της.
